Plus d'options

Prononciation

Fréquence d'emploi : 

Attesté dans : 
NDBF
GBAHE

Variantes historiques ou dialectales attestées : 
1
Afficher les variantes

Formes fléchies : 
6
Afficher les formes fléchies

Définition :  Masquer la définition

I. 1. Troc'hus. Ur gontell, ur maen, ur falc'h lemm. Lavnennoù metal lemm. 2. Begek. Lemm e oa an nadoz. Tachoù hir ha lemm. An higennoù a oa lemm o begoù. Skilfoù, krabanoù, ivinoù, dent lemm. ES. dall, togn. & Tired* lemm. 3. Dre skeud. (db. ar c'homzoù) Flemmus, garv. E gomz zo bev ha lemm, e stlepel a ra evel ur bir. & Trl. Bezañ lemm e deod, e veg : bezañ prim da flemmañ an dud, bezañ dichek e lavar. 4. Dre ast. (db. ar boan) Taer. An traoù-se a zegase broudoù lemm ha c'hwerv d'e galon. & Mezeg. A lavarer eus ar c'hleñvedoù a c'hoarvez trumm hag a emdro buan (hag a eneber ouzh ar c'hleñvedoù henek). 5. (db. an avel, an aer) A bik, a grog en den. Aer Penmarc'h zo re lemm evitañ. Krapat a rae menezioù plom-ha-plom hag an avel lemm ouzh e dreuziñ. HS. put, treut, yen. 6. Menton. KORN LEMM : zo bihanoc'h e vent eget ar c'horn skouer. II. 1. (db. an daoulagad) Bras o galloud gwelet. Daoulagad lemm. Ar sparfell zo lemm he lagad. 2. (db. ar stered, ar sklêrijenn, an daoulagad) Lufrus, lugernus. Noz eo, uhel al loar ha lemm ar stered. E zaoulagad a daole ur sklêrijenn lemm. Krog eo an derzhienn enni, sell pegen lemm eo he daoulagad. DHS. krak, lintrus. 3. (db. an dud, o spered) Speredek, prim. Ur plac'hig vihan lemm. Setu unan ha n'eo ket lemm e spered. Un den yaouank lemm a spered. ES. bouc'h, pout.

Exemples historiques : 
76
Masquer la liste des exemples

beg pep tra lemm evel kontell dag

1499
Référence : LVBCA p34, 49, 74, 121, 131, 161, 195 (bec de checun fer agu)

lemm

1499
Référence : LVBCA p131 (agu)

En eil poent e joenter hag e komzer serten / A ur fin infinit, kredit, na doutit ken : / Penaos diouzh plom ha skouer, / E varnher [varnfer] pec'herien / Dre'n fin-mañ kredet [kredit] lemm, ho tremm a renk [rank] tremen

1575
Référence : M. p36

Neuze un prezidant koleret a bersuadas d'an roue ez lakaze ober peder rod a houarn e-barzh tri dez pere a ve añvironet a dachoù ha kizelloù lemm pe gant re ez vihe dispennet dre dourmant, ha maz roze ivez spont d'an gristenien arall, oz welet an horriplded hag ar gruelded a'n tourmanchoù.

1576
Référence : Cath p20

lemm

1659
Référence : LDJM.1 pg aigu

sell lemm

1659
Référence : LDJM.1 pg (sell) lem

beg lemm

1699
Référence : Har. pg beg, lemm (pointu)

luemm

1732
Référence : GReg pg affiler

luemmañ

1732
Référence : GReg pg affiler

luemmañ

1732
Référence : GReg pg affiler

luemmoc'h

1732
Référence : GReg pg affiler

lemm

1732
Référence : GReg pg aigu

luemmañ

1732
Référence : GReg pg aigu

luemmañ

1732
Référence : GReg pg aigu

luemmoc'h

1732
Référence : GReg pg aigu

komz goapaus ha lemm

1732
Référence : GReg pg brocard (raillerie picquante)

un avel lemm

1732
Référence : GReg pg aigu

un avel luemm

1732
Référence : GReg pg aigu

neb en deus ur spered lemm

1732
Référence : GReg pg clair (-voyant, ante)

lemm

1732
Référence : GReg pg affiler, aigu

lemm

1732
Référence : GReg pg aigu

lemmañ

1732
Référence : GReg pg affiler, aigu

lemmoc'h

1732
Référence : GReg pg affiler, aigu

farser lemm

1732
Référence : GReg pg brocardeur (diseur de brocards)

lemm eo he mouezh

1850
Référence : GON.II pg lemm

den lemm

1850
Référence : GON.II.HV pg dénlemm (Aigrefin, homme qui vi[t] d'industrie. Escroc).

lemm

1850
Référence : GON.II pg lemm

ho falz n'eo ket lemm

1850
Référence : GON.II pg lemm

n'eo ket lemm va dremm

1850
Référence : GON.II pg lemm

un avel lemm a ra

1850
Référence : GON.II pg lemm

den lemm

1850
Référence : GON.II.HV pg paotr (-c'houit)

terzhienn lemm

1850
Référence : GON.II.HV pg tersien (-lemm)

Ha war an daol al louarn a sav / Gantañ lemm ha krak e lagad.

1867
Référence : MGK p140

Neuze ar gozh vamm-giez, gant he zeod lemm ha lampr, / A lavar distagell : / — « Bremañ ac'hann ni yel, / » Mard oc'h evit hor c'has er-maez. »

1867
Référence : MGK p108

Pebezh trid en divize roet d'ho kalon mojenn An div goulm ! Pebezh hillig d'ho spered lemm ar c'hi hag ar bleiz…

1867
Référence : MGK Rakskrid XII

N'eo mat tamall atav, evel a reer amañ, / An holl merc'hed yaouank da vezañ re figus ; / O c'halon zo tener, mat ha karantezus ; / O spered a zo lemm hag a gav euzh bremañ, / Dre ma taolont evezh ouzh tud yaouank ar bed, / Ez eo hadet dibaot ar re fur anezho.

1867
Référence : MGK p57-58

Koulm baour, gwelet e voe gant ur gup krabanek o sachañ war e lerc'h, evel ul laer tec'het, ur pennad reun torret. Ar gup a ya dezhi, digor ha lemm e veg, pa gouezh warnañ, d'e dro, evel ur maen pounner, eus a-greiz an neñvoù, ur pezh labous, un er. E-pad m'edo an daou-mañ oc'h en em gribinat, ar goulm a ya kuit e-biou.

1867
Référence : MGK p20

Ar piltrotig krigner, ar razh lesanvet-mat, / Heñchet gant ar goulm wenn, / E zent 'vel un heskenn, / A droc'h lemm treuz-didreuz skoulmoù krenn ar wiad.

1867
Référence : MGK p48

Ar Vretoned a chomas mantret. A-enep beg lemm ur vaionetez, petra e oa o fenn-bazh, petra e oa zoken o fuzuilhoù ?

1877
Référence : EKG.I. p.271

E-pad m’edo ar manac’h o kontañ, an den yaouank her selaoue gant evezh, digor e skouarn ha lemm e lagad.

1877
Référence : EKG.I. p.56

Evel a ouzoc’h, ar veleien o doa gellet kemeret an tec’h, rak Laouig Appere a yoa bet lemm e lagad ha skañv e c’har, ha n’oa ket bet ret lavaret div wech d’ar veleien mont en hent.

1878
Référence : EKG.II p.69

Goulennet gant neb a garfet ; Ha distag-krenn 'vo dec'h lâret : Lemmañ kañfard a zo er vro, Yann ar Fluteg e hanv. Na pegen lemm ve, koulskoude, Ac'h e[o] bet gennet a-zoare : Ar pech peus stignet ar gwellañ, Ho pako 'wecho[ù] da gentañ.

1898
Référence : KZVR Supplément à la Croix des Côtes-du-Nord du dimanche 23 janvier, p.2

lemm

1909
Référence : BROU p. 434 (tranchant)

A-douez e vlev melen tev ha rodellek e tiboufe ur re gerniel kole-tarv (3), lemm ha gwariet-sebezus, a luc’he evel arc’hant ouzh bannoù al loar.

1923
Référence : SKET p.50 (p.197, "Da reiz[h]a[ñ]" : "P. 50, trede dilinenna[ñ], lin. 5, e lec’h « e vleo melen teo » lenn « e vleo melen stank »).

Nemet peursonn e vane o ment ha diroufenn o dremm, ha ken an diwezhañ termen e padent da vezañ skañv ha gwevn o izili ha lemm o spered.

1923
Référence : SKET p.70

Ez-eeun ez eas war-du enni, gantañ en e zorn ur wareg a ziskoueze bezañ graet en he fezh eus ur flammenn-dan hepken, ruz, moan, gwariet, o tridal warni, evel gant mall da dec’hout ha da lazhañ, ur saezhenn stuc’hennet-ruz, hir, gourzreinek, lemm, kriz, taer, luc’hedheñvel.

1923
Référence : SKET p.111

Eus ar gwez haleg, elv ha gwern m’edont kludet warno, e tiredas a-denn-askell evned o fluñv a liv gant houarn, o fenn kornek, lemm o figos hag o c’hrabanoù.

1924
Référence : SKET.II p.52

Paotr strizh [1], brizhardennoù e-leizh e dal, war e zivjod, war e fri togn ; ur pennad blev melen dioutañ, ha lemm e lagad gwer-c’hlas digor ha frank. Koant ar paotr ? Ket ; seder ha dever ennañ.

1924
Référence : BILZ1 Niverenn 37, p.811 (Miz Genver 1924)

Bilzig, ma vije bet eno, en e lec’h, en dije bet labouret mat ivez eus taol an aotrou Kont, hir ha lemm-meurbet a oa e zent, don e gof ha direvus. Ya, met n’oa ket bet pedet d’ar pred, paourkaezh Bilzig !

1924
Référence : BILZ1 Niverenn 39, p.867 (Miz Meurzh 1924) (Stumm kavet e embannadur 1925 : "direvus").

Ha Bilzig, paotr abred, lemm ha prim, a sune, a zene ar c’haozoù, al lavarioù, ar sonioù, ha dindan e eñvor digor-frank e tastume anezhe.

1924
Référence : BILZ1 Niv. 42, p.974 (Even 1924)

Paotr moan ha mistr, treut met gwevn a gorf ha skañv a droad, lemm a lagad hag a spered, e oa d’ar c’houlz-se ar paotr.

1924
Référence : BILZ1 Niv. 42, p.978 (Even 1924)

An aotrou kure a ziskouezas dezhañ, sklaer evel an deiz, penaos ne oa nemet ur bugelig diskiant, daoust dezhañ da vezañ lemm a deod hag a spered.

1924
Référence : BILZ1 Niv. 43-44, p.1024 (Gouere-Eost 1924)

Kaset ganti he daouarn d’he genou, e taolas ur c’harmadenn gourskiltr, lemm, taer, a drec’has war tourni an daboulin ha war garmadeg an armeadoù.

1924
Référence : SKET.II p.52

En osteleri e kleved anezhe, hemañ o kaozeal, hemañ o krial, darn all o rezoniñ, o touiñ, o sulbediñ ; girioù lemm ha flemmus a nije eus an eil d’egile ha gwalennadoù skoet war hemañ ken a c’hwibane a-dreuz an ti.

1925
Référence : BILZ2 p.123

Paourkaezh Adam, o ! ya, setu unan all ha na oa ket lemm e spered. Koll e Varadoz evit un tammig aval trenk, put marteze !!…

1925
Référence : BILZ2 p.137

— An enklask ?… Salver Jezuz ! den amañ, eme Jaketa, beg lemm ma oa unan — den amañ er bourk, paourkaezh aotrou, n’en deus na n’en deus bet, biskoazh, taboulin, bombard pe biniou.

1925
Référence : BILZ2 p.164

Anez da se ?… Bara, na kig na krampouezh ne vo ket war blankenn e di, hag en tier an dud a vor peurvuiañ enne a-leizh a vugale, hir ha lemm o dent.

1925
Référence : BILZ2 p.104

Saig Jelvest, ar c’habiten, a oa ur gwaz, ma oa unan : un den a c’hwec’h troatad, ledan e c’hoûg ; e zaouarn, div c'holvazh ; a-blom war e dreid, e ziv votez-koad, hep gaou, a oa heñvel eus div laouer-doaz ; e benn, ront ha moal evel ur vilienn, a oa garlantezet a vlev, ruz gwechall, dislivet bremañ, ho pije lavaret livet gant dour soavon ; e fri ledan a oa frank-digor ; ha dindan e ambrankoù louet ha druz, daou lagad bihan a skede lemm gwer-c’hlas, siket don gantañ en e benn.

1925
Référence : BILZ2 p.105

Ha kroget o deus ennoc’h gant o beg du, kalet evel dir, lemm evel un aotenn ?

1925
Référence : BILZ2 p.112

Bilzig a zigoras e gontell, lemm evel un aotenn.

1925
Référence : BILZ2 p.119

tired lemm

1931
Référence : VALL pg accent (aigu)

lemm

1931
Référence : VALL pg acéré (mordant, tranchant), affiler (affilé, qui est dans cet état), (regard) aigu

korn lemm

1931
Référence : VALL pg angle (aigu)

avel lemm

1931
Référence : VALL pg bise (glaciale)

avel lemm

1931
Référence : VALL pg bise

E zaoulagad lemm, e fri kamm, a lakae anezhañ heñvel a-walc'h ouzh ur gaouenn ; gant ur vouezh trenk e lavaras d'am mamm dre belec'h mont d'an dortouer da aozañ ma gwele.

1944
Référence : EURW.1 p31

Ma oa prim Job, lemm e oa ivez e spered ; dont a reas dezhañ ur soñj kaer.

1944
Référence : ATST p.34

Pa gave en e voued un tamm bara re galet, e tegase anezhañ en-dro da Garreg-al-Louarn, rak ma oa re galet evit e c’henou dizant, e veze blot ha saourus evit beg lemm ar yar gozh.

1944
Référence : ATST p.59

Ar merc’hed a welas en o huñvreoù kerniel hir, ferc’hier lemm, tan-flamm ha daoulagad ruz.

1944
Référence : ATST p.125

E zaoulagad a oa bras hag eeun, hag a oa melezourioù ur spered lemm ha digor ; e gaoz a oa plijus da glevout.

1944
Référence : EURW.1 p79

An diavaeziadez, hi, a oa bet dibouezet ganti he c'heveler gant un taol-lagad : ur bouilh paotr, e vlev melenek damrodellet, troc'het berr a-walc'h, un tal uhel, ha daoulagad liv ar glizin, lemm ha speredek ha nevez-flamm, dic'houzvez-krenn ma oant eus ar vuhez.

1949
Référence : SIZH p.42

Ha gant e vouezh unton, diaskorn un disterañ, e tisvante saezhennoù lemm, evel,[sic] kement a rebec'h [sic, "rebech"] hag a c'hourdrouz, a yae da sankañ e kig e galon.

1949
Référence : SIZH p.40

Ma vefe gwir o flemmad lemm, / Ne rafen ket bouzellenn voan / Ha ken kastiz ne ve ma dremm / Gant pezh am bez da lein ha koan.

1960
Référence : PETO p28

Daoust dezhañ bezañ lemm e lagad n'en devoa ket taolet evezh e oa eno ur brank mongou-mina diskaret, hogen bev c'hoazh (en un dachenn prientet evit ober ur blantadeg edomp) hag e oa bet flemmet etre e ziv skoaz.

1985
Référence : DGBD p130

Al lodennoù blotañ a deuz en dour, hag e kaver evel-se kribelloù lemm (a vez graet lapiez anezho gant an douaroniourien) etre antoù don.

1985
Référence : DGBD p137

An dañjerioù a c'hallfe bezañ evit a sell ouzh surentez ar stourmerien, an dud a vo war al lec'h koulz hag an enebourien -n'eus ket anv da lakaat hini pe hini en arvar- abalamour da draoù lemm a vefe aze, d'an torosennadur digompez, da draoù zo a vefe gwall dener, d'ar fed e vefe prenester pe un islonk bennak nepell alese...

2015
Référence : DISENT p75

L'Office public de la langue bretonne

Réseaux sociaux