Plus d'options

Prononciation

Fréquence d'emploi : 

Attesté dans : 
NDBF
GBAHE

Variantes historiques ou dialectales attestées : 
1
Afficher les variantes

Définition :  Masquer la définition

I. Ger a dalvez da eren kevrennoù ar prezeg, da verkañ e stroller div elfenn, daou rummad, da c'heriañ e c'hoarvez daou zarvoud en hevelep koulz. E vreur hag e c'hoar. Paotr ha plac'h. Krec'h ha traoñ. Danvez ha leve. Noz ha beure. • Ar mevel ha me a ray an dra-se. Etre c'hwi ha me. An eil hag egile. Unan ha daou zo tri. Sellet ha gwelet. • Sevel a reas diwar e gador ha redek a reas er-maez. Ma zad a zeuy amañ hag a zisplego dit penaos ober. II. (db. an niveriñ) 1. Termen a dalvez da eren un niver pegementiñ - petvediñ - zo etre unan ha naontek - etre kentañ ha naontekvet - ouzh ur ger a dalvez da aroueziñ meur a zegad, ur c'hantad, meur a gantad, h.a., a-benn sevel un niver kevrennek. Daou ha tregont. Daou ha kant. C'hwezek ha tri-ugent. Dek ti ha c'hwec'h-ugent. An trivet ha seizh-ugent. 2. (gant un ak.) Termen a dalvez d'ober anv eus un niver a elfennoù. Seizh lur ha dek santim. Eizh eur ha seitek munut. Div eur ha pemp. Pemp eur ha kard. Div lev ha kard. Bloaz ha tregont. Pemp bloaz ha kant. 3. (evit eren un anv, ur raganv adlavaret, outañ e-unan) Termen a dalvez d'ober anv eus an doare ma stroller elfennoù an teskad-mañ-teskad kenetrezo. Daou-ha-daou, div-ha-div. Dre gant ha kant. Unan-hag-unan, hini-ha-hini. Gwerzhañ tra-ha-tra. III. (evit eren ur ger adlavaret outañ e-unan) 1. Termen a dalvez d'ober anv eus un heuliad en egor, en amzer, h.a., etre meur a elfenn. Lec'h-ha-lec'h. Bep pell-ha-pell. Deiz-ha-deiz. • Tamm-ha-tamm. Kammed-ha-kammed. Gwenneg-ha-gwenneg. 2. Termen a dalvez d'ober anv eus un darempred etre meur a elfenn. Kichen-ha-kichen. Bourzh-ha-bourzh. Kein-ha-kein. Rez-ha-rez. Kenver-ha-kenver. A-benn bloaz devezh-ha-devezh. Kred-ha-kred. Stag-ha-stag. Tost-ha-tost. 3. Termen a dalvez da greñvaat talvoudegezh ur ger. Kaout bec'h ha bec'h oc'h ober udb. Kantvedoù ha kantvedoù. Kreskiñ ha kreskiñ a rae an dispignoù. • Trumm-ha-trumm. Berr-ha-berr. Stank-ha-stank. IV. Termen a dalvez da eren elfennoù ur c'henstrollad kenetrezo. Etre deiz ha noz. Da Sul ha da ouel. • Etre c'hwek ha c'hwerv. Da gozh ha da yaouank. Pet ha pet gwech ! • Du-mañ ha du-hont. Ket ha netra : netra ebet. • Bezañ etre mont ha dont, etre ober ha paouez. Anavezout deuet ha dont : anavezout ar pezh zo bet hag ar pezh zo da zont. • gwech ha gwech all. Pet ha pet all. • Tro ha distro. Naou ha dinaou. Leveoù ha dileveoù. Kanañ ha diskanañ. • Deiz-ha-bloaz. Penn-kil-ha-troad. Krak-ha-berr, naet-ha-distag. Gallek-ha-spagnolek. V. Termen a dalvez d'ober anv eus un den, un dra n'ouzer ket e anv, ne lavarer ket e anv evit abeg pe abeg. Henn-ha-henn, honn-ha-honn. An dra-mañ hag an dra : an dra-mañ-tra. VI. HA NEKET : troienn a dalvez da zegas ur reizhadenn. Kant lur am eus roet dezhañ ha neket dek lur ha pevar-ugent. VII. 1. (el lavaredoù danevellañ) Termen a dalvez da zegas un heuliad. Digeriñ a reas an nor hag e steuzias en noz. Hag eñ (ha) mont en hent. Ha yao gant e hent. 2. Termen a dalvez da zegas un enebadur. Eñ zo laouen ha hi zo glac'haret. Bez' edon o labourat hag eñ oc'h ober netra. [1878] En em gannañ a reont ivez evel bleizi, ha deomp-ni e oa lavaret e oant ken aonik hag ar merc’hed bihan a zu-mañ. VIII. (e deroù ur respont) Termen a ra ar c'homzer gantañ evit eren e gomzoù ouzh ar pezh zo bet lavaret dezhañ gant ub. all. Devezh mat deoc'h.- ha deoc'h ivez. Lavaret en deus dit dont betek e di.- ha deoc'h ? 1. Termen a dalvez da sevel ur geñveriadenn. Me zo ken kozh hag e dad. Ken nes eo an dra-se dezhañ ha maboù e zaoulagad. Ne vez ket amañ ken alies ha gwechall. N'eo ket mui ken kreñv ha ma oa a-raok. • Labourat a ra kement hag e vreur. Bez' eo ar blantenn-se keit ha ment un den. N'eo ket kenkoulz dour kêr ha dour puñs. Kement a c'hounezo ha ma c'hounezez-te bremañ. [1877] M’en divije ivez ’ta gouezet ar C’houilh e skoe war Loull ar Bouc’h, e vije bet ha stank, ha c’hwek, ha pounner e daolioù penn-bazh ! [1924] [N]’eus, tro-war-dro, iliz ken kaer hag o iliz [...]. [1944] [G]ouzout a rit, koulz ha ni, Herri a oa ur c’hanfard eus ar re vrasañ [...]. 2. Trl. (dirak un ag., un adv.) KEN ... HA TRA : kenañ. Ken dinec'h ha tra : dinec'h-kenañ. Ken nebeut ha tra : nebeut-kenañ. & (dirak un av.) KEMENT HA, KENKOULZ HA : peogwir eo ret (ober an dra-mañ-tra), peogwir emeur (oc'h ober an dra-mañ-tra), peogwir ez eus anv da (ober an dra-mañ-tra). Kement ha laerezh koulz laerezh a-vras. Kenkoulz ha dont deuit buan. & (dirak ur v. displ.) Kement ha ken bihan ma : kement ma. Studiañ a reas an dornskridoù kozh e-pad pemp bloaz kement ha ken bihan ma teuas da vezañ desket-bras war stadoù koshañ ar yezh. & (dirak un ag., un ak.) KERKENT HA : ken abred ha, ken buan ha, ken tost ha. Kerkent ha dieub diouzh e labour e teuas amañ. Sevel a rae kerkent ha gouloù-deiz. Bezañ, dont kerkent ha troad, kerkent ha seulioù ub. : dont diouzhtu war e lerc'h. & (dirak un av.) Kerkent ha gwelet : diwar wel, da gentañ-holl. Kerkent ha lavaret, kerkent graet ha lavaret : graet diouzhtu goude ma'z eus bet anv anezhañ. & (dirak un ag.) KEN... HA KEN... : troienn a dalvez d'ober anv eus meur a zen, meur a dra o deus ur perzh heñvel. Redek a reont ker buan ha ker buan. & (etre daou adv.) Kement-ha-kement, keit-ha-keit, kenkoulz-ha-kenkoulz, ken-ha-ken : termenoù a dalvez d'ober anv eus tud, traoù zo heñvel o ment, o c'hementad.

Exemples historiques : 
230
Masquer la liste des exemples

Henri Boseg a lavar, mar kar Doe, me am bezo avantur vat ha karzr

1331
Référence : ABER niv. 69, p305

ha

1350
Référence : ISYK.I p107

Ivoned Omnez zo mab mat ha kar[antezus]

1350
Référence : ABER niv. 69, p309

panezenn ha surugenn am bezo da verenn

1350
Référence : ABER niv. 69, p309

benneget ha meulet da vezo Doe

1371
Référence : ABER niv. 69, p315

krouer an neñv hag an douar

1456
Référence : ISYK.I p108

kras ha sec'h

1499
Référence : LVBCA p94, 125, 180 ('desséché et sec')

hag evel-hen bet[ek] ar mil

1499
Référence : LVBCA p20, 36, 75, 94, 145 (et ainsi iucques a mile)

Eozen Roperzh[,] kredet kerzh[,] a Gerdu / En kompozas[,] ur paz ne fallas tu / Bede 'n isu[,] hag en kontinuas

1499
Référence : LVBCA p15, 21, 34, 71, 72, 94, 103, 113, 119, 121, 125, 149, 157, 200, 201 ('Eozen Roparzh, croyez certainement, à partir de décembre / Le composa, sans une fois faillir / Jusqu'à la fin et le continua')

avoultr hag avoutriezh

1499
Référence : LVBCA p30, 94

unan ha daou-ugent

1499
Référence : LVBCA p50, 94 (quarante vng)

bas krampouezh ha toaz

1499
Référence : LVBCA p33, 94, 125, 194 ('pâte à crêpes et pâte'; tout vng)

benveg hag instrumant

1499
Référence : LVBCA p35, 94, 102 (oustis)

beuvraj a win ha mel

1499
Référence : LVBCA p14, 36, 92, 94, 141 (beuurage de vin et de miel)

hag

1499
Référence : LVBCA p94

rektor ha gouarner

1499
Référence : LVBCA p85, 94, 174 ('recteur et gouverneur')

unan ha kant

1499
Référence : LVBCA p94, 108, 201 (cent et vng)

charoñs ha beñs

1499
Référence : LVBCA p35, 46, 96 ('vesce')

kleñved entre kig ha kroc'hen

1499
Référence : LVBCA p72, 94, 114, 115, 127 (maladie entre cuir et cha[i]r)

kras ha sec'h

1499
Référence : LVBCA p94

unan ha hanter-kant

1499
Référence : LVBCA p94, 95, 108, 201 (cinquante vng)

unan ha pevar-ugent

1499
Référence : LVBCA p94, 163, 201 (octante vng)

dek ha tri-ugent

1499
Référence : LVBCA p94

daou ha tregont

1499
Référence : LVBCA p50, 94, 197 ('trente-deux')

'vide in' daou, hag en kontañ

1499
Référence : LVBCA p50, 70, 94, 121 ('vide in' deux et sous compter [voir sous l'article deux et sous compter])

impalaer hag impalaerez

1499
Référence : LVBCA p94, 101 ('empereur et impératrice')

ha

1499
Référence : LVBCA p94

unan ha tregont

1499
Référence : LVBCA p94, 197, 201 (trante vng)

gour hag ozhac'h

1499
Référence : LVBCA p86, 94, 154 ('homme et homme marié')

gwilchat ha gwilcher

1499
Référence : LVBCA p92, 94 ('tondre et faucheur')

gwreg hag ozhac'h

1499
Référence : LVBCA p94

c'hwek ha dous

1499
Référence : LVBCA p47, 65, 94 ('doux et doux')

memoar ha memorial

1499
Référence : LVBCA p94, 142 ('mémoire et mémorial')

hegarat ha kuñv

1499
Référence : LVBCA p94, 96, 128 (benigne, ou begnin)

baot ha larj

1499
Référence : LVBCA p32, 94, 130 ('largement')

dek ha tri-ugent

1499
Référence : LVBCA p52, 94, 198 (septante)

unan ha tri-ugent

1499
Référence : LVBCA p94, 198, 201 (sexante vng)

gwer ha glas

1499
Référence : LVBCA p83, 91, 94 ('vert et vert')

goumon ha bezhin

1499
Référence : LVBCA p37, 86, 94 ('goémon')

En enor da Doe hon kroeas - da sant Tremeur, da sant Weltaz - ez e voe fontet an chapel-mañ - an Sul ken[t] fest an Spered Glan - ouzit bremañ an dat dre gont - mil pemp-kant eizh bloaz ha tregont

1538
Référence : GReg Enskrivadur war Chapel s. Tremeur e Kledenn-ar-C'hab

mil pemp kant eizh vloaz ha tregont

1538
Référence : ISYK.I p112

en enor da Doue ha Itron-Varia a Goñfort ha Sant-Adrian

1549
Référence : ISYK.I p112

an levr-mañ a voe kompozet en bloaz 1519 gant maestr Yehann an Archer kozh a barroz Plouegonven hag a voe imprimet e S. Frañsez Kuburien, en bloaz 1575.

1575
Référence : M. p4

Neuze ez voe digaset a divers proviñsoù hanter-kant orator, pere a eksede an holl re arall mortel e pep siañs monden, maz teuzo[nt] da c'houlenn pe da fin ez oant galvet a gen pell ha divers broioù da Aleksandri.

1576
Référence : Cath p11

[«]Hag inkontinant ez aparisas an ael dezhi hag he admonetas da vezañ ferm ha konstant[;] ivez he asuriñ [a reas] na vise ket hepmuiken faezhet gant an re-se, hogen ivez en o c'hoñvertise d'an fez, hag en o c'honduize da vezañ merzherien[.»]

1576
Référence : Cath p12

22. Pan tistroas an impalaer ez eure he frezantañ dirazañ ha pan he gwelas ken kaer ha ken resplañdisant ha maz oa-hi, peheni a estime a vefe kastizet ha tourmantet dre an yunoù hag an abstinasion a grede he devoa graet, ez teuas da estimiñ ez oa bezet repuet ha maget gant ur re er prizon.

1576
Référence : Cath p18

[D]iskaret ha trebuchet he deveus an edifis a orgelh dre an humilite anezhi[.]

1576
Référence : Cath p3

Ha pan edoe an impalazr Maksentius, asamblet gantañ en Aleksandri an holl binvidien ha peorien evit sakrifiañ d'an idoloù[,] hag an gristenien pere n'oz deurie sakrifiañ d'an idoloù, en devoa ordrenet ez vizent lekaet d'an marv ;

1576
Référence : Cath p5

Neuze Sanktez Katell pehini a yoa en oad a seitek vloaz pan oa en he falez, karget a bep pinvidigezh hag a servijerien[,] merc'h unik d'he zad ha d'he mamm : pan glevas an brud hag an c'hri a edoa gant bep seurt anevaled pere a brezanted evit o sakrifiañ, hag an joa a rae an re a gane inkontinant ez kasas ur mesajer evit enklask, petra oa an dra-se.

1576
Référence : Cath p5

Ha hi [Katell], monet hardizh gant un c'houraj mat bede an impalazr en ur lavaret dezhañ [ : «]Da zignite a urzh hag da ofis a zeskouez penaos hervez rezon ez tleez bezañ saludet ha gwraet enor dit, ma'z vete a aznavfe krouer an neñv [hag] an douar, hag a revok[f]e da afeksion diouzh an doueoù[. »]

1576
Référence : Cath p6

Buhez an itron Sanktez Katell gwerc'hez ha merzherez : gant he orezon.

1576
Référence : Cath p3

Hag ez respont un [bennak] o lavaret: an [hini] inosant a zaouzorn hag an hini a vezo naet a galon &c.

1576
Référence : Cath p4

[«] Me zo Katell, merc'h unik d'ar roue Koste, hag onestant ez ven maget en pourpr hag instruet en ardoù liberal, evit-se holl em eus-i disprizet palamour da Jezuz Krist pehini am eus choazet evit pried.[»]

1576
Référence : Cath p9

4. Bras voa ar boan hag an anui / Hag ar glac'har a'n goar Mari, / Pan welas, allas, ar c'hastiz, / He mab[,] hor c'har[,] e Kalvari.

1622
Référence : Do. p60

Erfin, en e bedan e plijo gantañ ma freservi ha ma miret en noz-se ouzh pep dañjer ha droukfortun, ha goude ez lavaran Pater noster hag Ave Maria, hag en em rekomandan da'm ael mat ha da'm fatron ha d'an sent all ha santezed a'n Baradoz.

1622
Référence : Do. p52

En trede, [eo ret,] goude bezañ en em laeket d'an daoulin dirak an c'hofeser ha lavaret Confiteor bede mea culpa, kofes tout e holl bec'hedoù hep lezel nigun gant e goun mat, ha goude-se ober devotamant ar binijenn peheni a vezo ordrenet gant an c'hofesour.

1622
Référence : Do. p42

Piv eo an heni a zle bezañ galvet kristen ? An hini pehini, goude bezañ badezet, a gred hag a ra profesion eus an doktrin kristen. Petra eo 'n doktrin kristen ? An heni en deus bet desket deomp Jezuz Krist, pan voe war an douar, hag a zesk deomp an Iliz katolik, apostolik ha roman. Hag-eñ zo neseser gouzout an doktrin kristen ? Ya, mar fell deomp bezañ salvet.

1622
Référence : Do. p4

ha

1624
Référence : MEHAT Niv. 23, Kerzu 2005, p.30

ha

1624
Référence : MEHAT Niv. 23, Kerzu 2005, p.30

etreze hag

1659
Référence : LDJM.1 pg verr (luy)

an eil tu hag egile

1659
Référence : LDJM.1 pg deça & dela

hag end-eeun zoken

1659
Référence : LDJM.1 pg voire (mesme)

kement ha ma c'hallan

1659
Référence : LDJM.1 pg autant que ie puis

an eil hag egile

1659
Référence : LDJM.1 pg l'(vn & l'autre), (l') vn (& l'autre)

stourm ha faezhañ pe trec'hiñ

1659
Référence : LDJM.1 pg rembarer

kuzul tomm ha prest

1659
Référence : LDJM.1 pg (conseil) soudain

stignet ha start

1659
Référence : LDJM.1 pg tendu (& roide)

a-hed hag a-dreuz

1659
Référence : LDJM.1 pg (de) costé (& d'autre), au long (& au large)

a-dreus hag a-hed

1659
Référence : LDJM.1 pg (a) tort (& a droict)

etreze hag an ti

1659
Référence : LDJM.1 pg vers (la maison)

ha me gar Doue ?

1659
Référence : LDJM.1 pg a (me gar Doue ?)

Ha c'hwi hoc'h eus kanet ?

1659
Référence : LDJM.1 pg a (c'hui oc'heus canet?)

ha pe hag

1659
Référence : LDJM.1 pg ha (pe hag)

kerkent ha me eo deuet

1659
Référence : LDJM.1 pg (il est venu aussi) tost (que moy)

tu-mañ ha tu-hont

1699
Référence : Har. pg du-hont, du-mañ, ha, hag, hont, mañ, tu (ça et là !)

ken tanav hag un delienn

1699
Référence : Har. pg delien, ha, ken, tanav, un (tanve comme une feuille)

Ul latiner bras, hag a oar Tertullian dre an eñvor.

1732
Référence : GReg pg habile (En riant on dit : —— )

merzher e vez neb a soufr evit kreskadurezh ar feiz hag a varv evit he difennadur

1732
Référence : GReg pg accroissement

hiniennoù a ro re a absolvennoù hag hiniennoù all a ro re nebeut

1732
Référence : GReg pg absolution

mont ha dont a gar

1732
Référence : GReg pg allant

neb en deus urzh ha galloud da ober aferioù evit ur re bennak

1732
Référence : GReg pg agent (commis pour faire les affaires de quelques uns)

ar C'hresianed hag ar Romaned

1732
Référence : GReg pg grec (Les grecs & les latins.)

hag

1732
Référence : GReg pg a, et (conjonction)

ober a ran hag ober a rez

1732
Référence : GReg pg agir

moder en dibriñ hag en evañ

1732
Référence : GReg pg frugalité

levrioù pere a zo douetus hag i a zo graet gant henn-ha-henn pe gant unan all

1732
Référence : GReg pg apocryphe

Alanig al louarn a lekeas an tan er wezenn hag e kouezhas d'an douar an eredigoù hag-i rostet-suilh

1732
Référence : GReg pg aigle

rastellat madoù a-gleiz hag a-zehoù

1732
Référence : GReg pg acquérir

sachañ ha disachañ ur re bennak

1732
Référence : GReg pg fripperie (Se jetter sur la fripperie de quelqu'un le tirailler &c.)

ha c'hui, ha me

1732
Référence : GReg pg et (vous & moi)

koailhed ha klujiri

1732
Référence : GReg pg des (cailles & des perdrix)

bleuñv ha frouezh

1732
Référence : GReg pg des (fleurs et des fruits)

an drouksperejoù a zo hag a vezo en aer teñval ac'hann da deiz ar Varn

1732
Référence : GReg pg air

berr ha groñs

1732
Référence : GReg pg franchement (franc, tout franc)

Latinerien vras, hag a oar Tertullian dre an eñvor.

1732
Référence : GReg pg habile (En riant on dit : —— , p.)

trenk a imor hag a gomz

1732
Référence : GReg pg aigre

tri ha tri

1732
Référence : GReg pg a

unan hag unan

1732
Référence : GReg pg a

berr ha krenn

1732
Référence : GReg pg franchement (franc, tout franc)

ur glav stank ha fonnus

1732
Référence : GReg pg abondant

digoust ha diviz

1732
Référence : GReg pg frais (Sans nuls frais.)

em lakaet e koust hag e mizoù

1732
Référence : GReg pg frais (Se mettre en frais, pp.)

ha

1732
Référence : GReg pg a, et (conjonction)

em lakaat e koust hag e mizoù

1732
Référence : GReg pg frais (Se mettre en frais.)

Ar gwer hag ar sapr a zo bresk.

1732
Référence : GReg pg fragile (Le verre & le sapin sont fragiles.)

un taol-peuk roet ha bet

1732
Référence : GReg pg fourré (Un coup fourré de part & d'autre.)

un taol-feuk roet ha bet

1732
Référence : GReg pg fourré (Un coup fourré de part & d'autre.)

bet ker stank ha merien en ul lec'h

1732
Référence : GReg pg fourmiller (être en grand nombre, comme sont les fourmis, pp.)

me a ra ha te a ra

1732
Référence : GReg pg agir

bezañ ker stank ha merien en ul lec'h

1732
Référence : GReg pg fourmiller (être en grand nombre, comme sont les fourmis)

kerkent ha ma er gwelis

1732
Référence : GReg pg aussi (aussitôt que je le vis)

daou ha daou

1732
Référence : GReg pg a

er bloaz-mañ ez eus fonnder a ed, a win, hag a frouezh…

1732
Référence : GReg pg abondance

a-dreuz hag a-hed

1732
Référence : GReg pg ab, atome (a tors & à travers)

un den kreñv ha galloudus

1732
Référence : GReg pg fort-e (Un homme fort & puissant.)

kre ha start

1732
Référence : GReg pg fort-e (Fort & ferme.)

neb en deus urzh ha galloud da ober evit ur re bennak

1732
Référence : GReg pg agent (commis pour faire les affaires de quelques uns)

N'eo ket ker gouiziek hag e dad.

1850
Référence : GON.II p.93, livre second, « Il n'est pas aussi savant que son père ».

Ne anavezan ket a vamm ker beizik hag hi.

1850
Référence : GON.II pg baizik (Je ne connais pas de mère aussi jalouse qu'elle).

ha komz a rit-hu a-zevri ?

1850
Référence : GON.II a-zevri

Torrit an askorn polos-mañ, hag e root ar vouedenn din.

1850
Référence : GON.II pg askourn (Cassez ce noyau de prune, et vous m'en donnerez l'amande).

Ar gwin hag an edoù a vezo mat er bloaz-mañ.

1850
Référence : GON.II p.79

an dibriñ hag an evañ

1850
Référence : GON.II pg dibri (le manger et le boire).

va difazi hag ur pred mat am eus bet

1850
Référence : GON.II.HV pg difazi

kozh ha difrouezh eo ar wezenn-se

1850
Référence : GON.II pg difrouez, difrouézuz

ho tleourez eo, ha va hini ivez

1850
Référence : GON.II pg dléourez

an eil hag eben

1850
Référence : GON.II pg ében

an eil hag egile

1850
Référence : GON.II pg égilé

entre eno hag amañ ez eus pell

1850
Référence : GON.II pg eñtré, étré, é-tré

va niz eo ha va filhor

1850
Référence : GON.II pg filor, filol

ha

1850
Référence : GON.II pg ha, hag

ho merc'h a zo kaer ha mat

1850
Référence : GON.II pg ha, hag

an tad hag ar mab a zo marv

1850
Référence : GON.II pg ha, hag

n'eo ket ker bras ha me

1850
Référence : GON.II pg ha, hag

ha

1850
Référence : GON.II pg hag

C'hoazh ur berv pe zaou, hag e vezo poazh.

1850
Référence : GON.II pg bérô (Encore un bouillon ou deux, et il sera cuit).

n'eo ket ker barrek ar winien hevlene ha warlene

1850
Référence : GON.II pg barrek

grit an anzav-se, ha n'ho pezo droug ebet

1850
Référence : GON.II pg añzav

Arvarus eo ha c'hwi a vevo pell.

1850
Référence : GON.II pg arvaruz (Il est douteux si vous vivrez longtemps).

Argilus eo hag e vezo.

1850
Référence : GON.II pg argiluz (Il est mutin, et le sera toujours).

ha

1850
Référence : GON.II pg ak

a-dreuz hag a-hed

1850
Référence : GON.II pg a-dreûz (A tort et à travers).

D'ar Sul ez eas kuit hag antronoz e tistroas.

1850
Référence : GON.II pg añtrônôz

Na vale ket koulz ha me.

1850
Référence : GON.II pg kouls (Il ne marche pas aussi bien que moi).

ha, hag

1850
Référence : GON.II p.57, Table des Conjonctions simples, "et".

N'on ket ker bras ha c'hwi.

1850
Référence : GON.II p.94, livre second, « Je ne suis pas aussi grand que vous ».

N'eo ket ken tomm hiriv ha dec'h.

1850
Référence : GON.II p.94, livre second, « Il ne fait pas aussi chaud aujourd’hui qu’hier ».

An tad hag ar mab a zo marv.

1850
Référence : GON.II p.94, livre second, « Le père et le fils sont morts ».

Va marc'h a zo mat ha kaer.

1850
Référence : GON.II p.94, livre second, « Mon cheval est bon et beau ».

En em likit tri ha tri, pe pevar ha pevar.

1850
Référence : GON.II p.92, livre second, « Mettez-vous trois à trois, ou quatre à quatre ».

Krenn hag askornek eo.

1850
Référence : GON.II pg askournek (Il est trapu et il a de gros os).

Ho preur n’eo ket ker kozh ha me.

1850
Référence : GON.II p.88, livre second, « Votre frère n’est pas si âgé que moi ».

Aotrou, eme ar c'hi, ha petra vir ouzhoc'h, da zont lart eveldon, ha marteze lartoc'h ? List ho koajoù, o vevañ 'c'hiz a rit, gant nebeut freskajoù, ez oc'h ker reuzeudik hag ur pesk war an traezh.

1867
Référence : MGK p8

Rikoù oa mab ul labourer-douar hag en doa c'hoant ober ur beleg anezhañ; ne gasas ket avat c'hoant e dad da benn, hag o vezañ er skol e zeskadurezh a chomas fraost.

1867
Référence : MGK Rakskrid VI

Setu amañ danevelloù kozh hag o tont a-bell : pevar mil bloaz bennak zo e oant o redek, seizh mil lev eus a Vreizh-Izel ! Hont tadou kentañ o doa joa outo en amzer ma'z aent gant o loened eus a ur menez d'egile e-kreizik-kreiz bro an Azia; ar vamm o lavare d'he merc'h, e korn an oaled, e-pad ar goan; hag an tad d'e vab, en disheol, en hañv; hag ar verc'h hag ar paotr, o vezañ deuet en oad d'o zro, a gemere o bugale plijadur en ur glevet ar pezh en doa divuzet tad ha mamm gwechall)

1867
Référence : MGK Rakskrid V

Ha diaes oc'h ma'z it kuit ? E-keñver ar poanioù a zigas ranngalon, hini n'eo ken doanius ha ouelañ ur mignon !

1867
Référence : MGK Rakskrid p.XIV

Ur c'hleñved didruez hag a skign dre'r bed-holl Ar spont hag ar marv, pa deu d'en em ziroll, Kleñved aes da bakañ, taolet eus an neñvoù, Da skarzhañ pizh an douar eus e holl dorfejoù, Ar vosenn hec'h anv, a stlape en ifern Loened a-vagadoù kaset ganti d'ar bern. Ne zianalanet holl, holl avat e oant skoet, Hep debriñ nav evañ e choment evel mantret, Al leon koulz hag ar bleiz, e-kichenik an oan, Al louarn tost d'ar yar hep ober mik na man. An durzhunell zoken, kollet he c'harantez, Ne ziskoueze d'he far nep laouenidigezh.

1867
Référence : MGK p24

Marmouz, c'hwi da gentañ, gwelit al loened-se, lavarit din distag, abeg am eus da se; hag ho kened a zo ker kaer ha gened all ?

1867
Référence : MGK p10

komz a reas evel dek ha den n'er selaoue

1867
Référence : MGK p1

Grit ur sell, aotrou sant Kadoù, diouzh lein an neñv emaoc'h e-barzh, hag e welot hag-eñ a heuilh pe na heuilh ket hoc'h alioù, ho mab, ar barzh, pe evit lavaret gwell, gwenanennig Breizh, a gomzan anezhi amañ, "Hag a zistro d'he c'hest laouen, gant ur bec'h mel he deus kavet, dre ar prajoù war gant boked"

1867
Référence : MGK Rakskrid XIII

— « Paourkaezh houadig, eme ur giez, / » A voa gant he chas o tremen, / » Da vamm zo ahont war al lenn / » Oc'h da c'hortoz, ha te amañ. »

1867
Référence : MGK p134

M’en divije ivez ’ta gouezet ar C’houilh e skoe war Loull ar Bouc’h, e vije bet ha stank, ha c’hwek, ha pounner e daolioù penn-bazh !

1877
Référence : EKG.I. p.133

P’edo ar soudarded oc’h erruout e-kichen e di, ar c’here a yeas e-kreiz an hent ; hag eñ komz ouc’h ar c’habiten a yoa e penn ar vandenn : — Ac’hanta, paotred ar Republik [...].

1878
Référence : EKG.II p.149

En em gannañ a reont ivez evel bleizi, ha deomp-ni e oa lavaret e oant ken aonik hag ar merc’hed bihan a zu-mañ.

1878
Référence : EKG.II p.127

Ma ! adalek disadorn kentañ graet eo an taol, me a lako ar gir "refusé" war ma "Démocrate" [ur gelaouenn] hag a gemero da hini " ar Groaz".

1898
Référence : KZVR Supplément à la Croix des Côtes-du-Nord du dimanche 23 janvier, p.1

Kement hini zo er barrouz, zo kapapl da ober kement hag int.

1898
Référence : KZVR Supplément à la Croix des Côtes-du-Nord du dimanche 30 janvier 1898, p.1

Ya ! Perag e teujen d'he dilezel [ar gelaouenn], pa na goust ket ker, ha pa eo gwir e ro din da c'hoût, ha mat ha fall ar pezh a dremen en hon bro ?

1898
Référence : KZVR Supplément à la Croix des Côtes-du-Nord du dimanche 23 janvier, p.1

Chetu aze, Job, ma folitik ; na'm eus, ha na'm bo nemeti [sic]... Mes selaou, Job, ma mignon a bell zo, rak savet omp a-damdost an eil d'egile.

1898
Référence : KZVR Supplément à la Croix des Côtes-du-Nord du dimanche 23 janvier, p.1

hag a pa yaen

1904
Référence : DBFV 1a (et quand j'allais)

D'an deirvet gwech an dilennadur a vefe embannet gant an hanter hag unan eus ar mouezhiou.

1909
Référence : REZI p. 8

Ar Gorsedd anvet neuze Gorsedd digor, a vez dalc'het dirak an heol, dindan lagad an deiz, kement ha gallout, e-barzh ur c'hrommlec'h a zaouzek peulven, un daol-vaen en o c'hreiz.

1909
Référence : REZI p. 10

A-douez ar Skaled, ken re bro ar Goularz ha re an Erkunia ha Galia, eo o deus a bep amzer mibien Vanos en em bourvezet a vevelien hag a vitizhien.

1923
Référence : SKET p.126

Ar rouanez hag an henaourien, digammwidre o ene, a veze dalc’hmat leun a eeunded hag a furnez.

1923
Référence : SKET p.68

Ker skiantek ha poellek ez oant ha ma ’z oant kaer, ma kavas dezho na vije ket difur sevel kevredad gant an diavaezidi o tont eus a bell-vro ha stumm dezho kaout c’hoant da chom ur pennad el lec’h-se.

1923
Référence : SKET p.99

Anezho holl paotred yaouank ker gouiziek ha ma’z oant kaer ha karadek !

1924
Référence : SKET.II p.24

Ker stank enno an tiez ha bili en tevenn-mor pe en naoz-froud !

1924
Référence : SKET.II p.71

A-dra-sur, ma selaouit tud ar vro : stourm a r[e]font ouzoc’h, ha start, penaos n’eus, tro-war-dro, iliz ken kaer hag o iliz, tour ken dantelezet hag o hini, kleier da ganañ ken seder, ken dudius hag o re.

1924
Référence : BILZ1 Niverenn 37, p.807 (Miz Genver 1924) ("kleier" reizhet e Niv. 38, "ERRATA" p.845)

Diazezet he deus he zier war un dachennig ledan, ledanoc’h un tammig ha palv ho torn, nemet palv ho torn a vefe ken ledan ha tog an Teusk-noz a sponte ar gaezhed (1) war maezoù Boc’h.

1924
Référence : BILZ1 Niverenn 37, p.807 (Miz Genver 1924) ("ar gaezed" reizhet e Niv. 38, "ERRATA" p.845)

Edo Kintus ha Kamula morvitellet en o c’housk, ha hunet ivez ar mabig dindan ur c’hroc’hen kazh etre penn e dad ha hini e vamm.

1924
Référence : SKET.II p.7

Mat e ve kemenn da Gamula emañ he mab yac’h ha salv etre daouarn tud vat. — Hag e ve ! eme an doue.

1924
Référence : SKET.II p.12

Ur varzhenn a blac’h ez oa ar Brigia-se, pa ’z oa-hi ker gouiziek, ken helavar, ker speredek, ker poellek hag he zad. Par ez oa dezhañ e pep tra.

1924
Référence : SKET.II p.24

pa vezin aet na welin ha na glevin

1927
Référence : GERI.Ern pg aet (quand j'en serai venu à ne plus voir ni entendre)

Goulc'hen, ar Paganad, a oa ur marvailher. E deod a yae en-dro kel lijer hag ur vilin-baper. Ne baoueze ket da'm goulennata : "Hag an dra-mañ ?... Hag an dra-se ?... Hag an dra-hont ?... En diwezh, e c'houlennas : - Penaos 'ta, Yann, out deuet a-benn da c'houzout ar pezh ec'h eus lavaret din bremaik, peogwir n'out ket bet morse, kennebeut ha me, e bro ar Vokoed.

1929
Référence : SVBV p10

Ar gentañ taolenn a deuzas a-dammouigoù dindan bannoù alaouret an eilvet taolenn, taolenn hudourel, am zrelate, am dalle, hag a flemme hag a atize youl bras [sic] va c'hentañ yaouankiz ; ha war an daolenn-se e oa skeudennet e mil liv disheñvel.

1929
Référence : SVBV p.18

Ha sed an naer vras o tigeriñ he geol glaourek ha dantek, hag o tigorvigelliñ he c'helc'hioù gweadennek ha skantek, hag o tapañ al loenig kaezh etre kef ar wezenn ha hi en ur sutal.

1929
Référence : SVBV p.19

Ya, na pegen bourrus e oant da welout, al listri uhelvourzhek-se gant o gwernioù uhel ha garidaouek, liesskourrek ha liessugellek, o sentiñ evel pa vefent bev (e gwirionez, buhez a yoa enno) ouzh geriou gourc'hemenniñ un den hepken, penn meur ar skouadrenn, hag o riklañ war an dour glas ker flour ha meuriadoù elerc'h war ul lenn ec'hon, distrafuilh ha dielestr.

1929
Référence : SVBV p.15

Marteze, darn a zo hag a lavaro ez on-me heñvel ouzh an tourc'h - an dra-se ne vern ket, tamm ebet, evidon ! - hag evel an digenvez reunek-mañ ec'h en em blijan nemet [sic] el lec'hiou didud hepken.

1929
Référence : SVBV p.14

War frankizenn un amdor pourvezioù kanol, seizh soudard yaouank gwennwisket a spure, a vernie, a gigne hag a live melladoù bolidi kanol melen-aour.

1929
Référence : SVBV p5

gwech ha gwech all

1931
Référence : VALL pg à2 (de temps à autre)

ken nebeudik ha tra

1931
Référence : VALL pg aussi

pediñ ha pediñ a rae

1931
Référence : VALL pg beaucoup

kellies gwech ha

1931
Référence : VALL pg aussi

kement ha dihuniñ ar marc'h hepken

1931
Référence : VALL pg assez

ha

1931
Référence : VALL Levrlennadur p VIII

ken dinec'h ha tra

1931
Référence : VALL pg (sans la moindre) appréhension

ha bepred evel-se

1931
Référence : VALL pg ainsi (de suite)

kein ha kein

1931
Référence : VALL pg a

bloaz ha tregont

1931
Référence : VALL pg (âgé de trente et un) an(s)

buan ha buan

1931
Référence : VALL pg a

lestr hag all

1931
Référence : VALL pg (navire perdu corps et) biens

unan-hag-unan

1931
Référence : VALL pg à2 (un à un)

ha

1931
Référence : VALL pg à2 (distribution, proximité, continuité, intensité)

ken trubard ha ma'z eo gaouiad

1931
Référence : VALL pg aussi

ker buan ha ma

1931
Référence : VALL pg aussitôt

ker kreñv ha ker kreñv

1931
Référence : VALL pg aussi

ker pinvidik ha Pêr

1931
Référence : VALL pg aussi

kerkent hag an deiz

1931
Référence : VALL pg aurore

e garout a ra hag e ra

1931
Référence : VALL pg beaucoup

koulz eo tevel ha komz

1931
Référence : VALL pg autant

goulennit ouzh hemañ hag ouzh henhont

1931
Référence : VALL autre

goulennit ouzh hemañ ha henhont

1931
Référence : VALL autre

unan hag unan

1931
Référence : VALL pg a

ha dezhañ bezañ diaes

1931
Référence : VALL Rakskrid p XXVII

E zilhad soudard a voe lezet gantañ da vont kuit ; pa oan bugel am eus soñj bezañ kavet brav an doupenn reun ruz a oa war e chako lêr, hag ar fourajerennoù ruz kordennet, gant brochennoù kouevr a veze a-istribilh ouzh ar skoaz, hag ar c'hleze meur gant e zornell kouevr, a oa e-pign ouzh speurenn ar gambr, hag a veze miret holl gantañ evel eñvorennoù e amzer verr a varc'heger.

1944
Référence : EURW.1 p10-11

An traoù ne oant ket ken aes hag e c’hellfed krediñ.

1944
Référence : EURW.1 p.206

"Enaud ha me, ha te, sell ha tri. Bremañ, me 'anavez tri all, hag ez aimp d'o gwelout a-gevret. Sell ha c'hwec'h. Erfin, goulenn digant an Ouest-Eclair embann ur ger bennak da reiñ keloù..."

1944
Référence : EURW.1 p.140

Treiñ ha distreiñ hep gallout kousket, ha klevout kalz o roc'hal : ar re-se a oa dinec'h.

1944
Référence : EURW.1 p33

Ha setu ar vamm hag ar mab war ar memes hent, o tont o-daou da anaout Breizh, na oa nemet ur skeudenn vouk evito.

1944
Référence : EURW.1 p41

Klozet ganti he daoulagad, flastrañ a reas he diweuz gant un dic'hwezhadenn drivliet, war genou Hor Salver. Hag e savas da vont.

1949
Référence : SIZH p.38

Ha setu ma fiñv ar skeudenn santel.

1949
Référence : SIZH p.38

Ha da c'houde e pigner d'ar "butunlec'h" da gafea.

1985
Référence : DGBD p11

Daoust pe zaoust, an nev, ha na oa ket anv da adsevel da neuze, a oa chomet en he flas.

2013
Référence : LLMM Niv. 399, p. 23

Al lid kristen ne veze ket a dorr dezhañ evit kelo ar chanter nevez hag a ranke kavout bod tu pe du.

2013
Référence : LLMM Niv. 399, p. 23

Ha pa oa bet staget da adsevel ar chantele adal ar bloavezhioù 1240 ne oa ket tost e vefe bet distrujet an holl savadur kozh !

2013
Référence : LLMM Niv. 399, p. 23

Lakaat a ran geriadur Dimitrakos dindan ma c'hazel, mont betek ma gwele ha klask ar pennger "emlazh".

2015
Référence : EHPEA p28

Gallout a ra distruj an traoù, al labour, an dud a zo en-dro dezhañ, koulz hag en em zistruj zoken.

2015
Référence : DISENT p62

Stourmet e vo en ur mod difeuls-tre, hep kasoni na fulor ; diskouezet e vo pegen poellek eo hon arguzennoù, pegen mennet ez omp, pegen mallus eo an traoù ha penaos n'eus ket tu da cheñch anezhe e mod all.

2015
Référence : DISENT p82

Setu poell [abeg] ar pezh a veze anvet gwechall "kuzul al labourerien" pe soviet, koulz, ha poell [abeg] an emverañ evel-just.

2015
Référence : DISENT p58

Gantañ [feulster an ensavadurioù] e skuizh an nen tamm-ha-tamm, cheñch a ra an darempredoù gant an dud en-dro dezhañ, koulz hag ar mod en deus d'en em welet ha d'en em briziañ, ha diwar-neuze [diwar neuze] e vod da soñjal e[n e] amzer da zont.

2015
Référence : DISENT p61-62

Ne vint [obererezhioù zo] ket lakaet e pleustr nemet goude bezañ savet hor mouezh ha klasket tabutal gant doareoù hengouneloc'h d'ober.

2015
Référence : DISENT p71

Étymologie

Termen keltiek kar d'ar c'hembraeg "a" hag "ac".

L'Office public de la langue bretonne

Réseaux sociaux