I.
(db. al liñvennoù)
A.
1. Ledennad dour chag disall, bras pe vrasoc'h ar gorread anezhi.
Ar raned hep arsav a gan en o foulloù. Ar poull a oa skornet.
2. Ledennad liñvenn.
Ur poull gwad a oa dindan ar pemoc'h.
&
Trl.
Ober e boull : troazhañ.
3. Trl., PEMDEZ
Poull ar gwin : karter eus ur gêr darempredet gant mezvierien.
4. Ent krenn
Poull-kannañ.
Mont d'ar poull da walc'hiñ an dilhad fank.
B.
Ent strizh
1. Dour mor manet en un toull war-lerc'h an tre.
2. Lec'h pesketa war vor.
N'oc'h ket aet morse d'ar poull-se abaoe ?
&
Dre skeud.
Ar poull : al lec'h m'en em vod an dud, ma kaver kement tra zo ezhomm. Aze emañ ar poull.
3. Naoz.
Emañ ar mor o klask mont tre ag e boull.
C. (er porzhioù)
1. Poullporzh : lenn-borzh, porzhlenn.
2. Poull-sec'h: lec'h terket ma c'haller lakaat ul lestr war ar sec'h evit dresañ e gouc'h.
II.
A.
1. Lec'h toullet.
Poulloù a raent d'ober glaou-koad.
&
Trl.
Dre boull ha dre skosell : dre un dachenn digompez-tre.
E stlejañ a rejont dre boull ha dre skosell.
2. Ent strizh
Toull-bez.
Dont a ri d'hor sikour da ziskenn an arched er poul! ? Poent eo dezhañ mont d'e boull : poent eo dezhañ mervel.
&
Trl.
Paotr ar poulloù : touller bezioù.
B.
1. Trl. (db. ar savadurioù)
[1699, 1878, 1909, 1924, 1944] KOUEZHAÑ EN E BOULL : mont da zismantroù.
An ti-holl a gouezhas en e boull. Kêr-holl a gouezhas en he foull hag he zud dindani.
[1878] Un hantereur goude-se ne glevemp nemet an tan o rostañ, an treustoù o sklakal, an toennoù o kouezhañ en o foull...
&
Sevel (un ti, h.a.) eus e boull : e adsevel.
Sevel a rejont eus o foull mogerioù ar gouent.
&
Chom en e boull : chom hep bezañ adsavet.
Diskaret eo bet tri c'hant vloaz zo, hag abaoe eo chomet en e boull.
2. Trl. skeud.
Distreiñ d'e boull : distreiñ d'e dech.
III.
KORF.
1. Poull ar galon : poull-kalon.
2. Poull al lagad : poull-lagad.
Mab tiern, evel mab tiek, ar bugel, an tad-kozh / A rank dastum o stal, ober o lamm er foz / Pa sko ar morzhol bras war boull o c'halonoù.
Map tiern, evel map tiek, ar bugel, ann tad-koz / A rank dastum ho stal, ober ho lamm er foz / Pa sko ar morzol braz war boull ho c'halounou.
1867
Référence :
MGK
p100
Rankout voe d'ar falc'her, 'raok mediñ e hordenn, / A-raok pilat an hoc'h war e gein oc'h torgenn, / Rankout e voe dezhañ dornañ yud, darc'haiñ sonn, / Evit gallout tizhout bete poull ar galon.
Rankout voe d'ar falc'her, 'raok medi he horden, / A-raok pilat ann houc'h war he gein oc'h torgenn, / Rankout e voe d'ezhan dourna iud, darc'hai sounn, / Evit gallout tizout bete poull ar galoun.
1867
Référence :
MGK
p97
Un hantereur goude-se ne glevemp nemet an tan o rostañ, an treustoù o sklakal, an toennoù o kouezhañ en o foull...
Eun hanter-heur goude-ze ne glevemp nemed an tan o rosta, an treustou o sklakal, an toennou o koueza enn ho foull...
1878
Référence :
EKG.II
p.56
kouezhañ en e boull
kuéza en he boull
1909
Référence :
BROU
p. 412 (s'effondrer, s'ébouler)
poull
1909
Référence :
BROU
p. 247 (lavoir)
Neuze, hep dezhañ ober ur sell ouzh an tri c’horf, teir gwech e piklammas an doue hag e steuzias e-kreiz un hirflammenn e-keit ma taskrene an tevenn en e boull gant un dalm gurun a rae d’ar mor kilañ war-hed teir leuga en a-dreñv.
Neuze, hep d’ezan ober eur sell ouz an tri c’horf, teir gwech e piklammas an doue (1) hag e steuzias e-kreiz eun hir-flammenn e-keit ma taskrene an tevenn en e boull gand eun dalm gurun a rae d’ar mor kila war-hed teir leuga en a-drenv.
1923
Référence :
SKET
p.113
Eno, hon eus kleuzet poull e vez ha krugellet ar mein warnañ, nepell diouzh raosklegoù an aven a vez graet anezhi Tigris gant ar C’hresianed.
Eno, hon eus kleuzet poull e vez ha krugellet ar mein warnan, nepell diouz raosklegou an aven a vez graet anezi Tigris gand ar C’hresianed.
1923
Référence :
SKET
p.19
Ne voe merzet nag ar poulloù-taouarc’h o vont war griskiñ nag ar geunioù o frankaat, nag an toulloù-kurun pe ar pradoù krenegellek o paotañ.
Ne voe merzet nag ar poullou-taouarc’h o vont war griski nag ar geuniou o frankaat, nag an toullou-kurun pe ar pradou krenegellek o paota.
1923
Référence :
SKET
p.67
Lestr Jojo hag hini ar Paotr-Ruz ac’h a d’ar foñs, leun a zour ; tour Lellig an Touz a gouezh en e boull.
Lestr Jojo hag hini ar Pôtr-Ru ac’h a d’ar fons, leun a zour ; tour Lellig an Touz a goue en e boull.
1924
Référence :
BILZ1
Niv. 47, p.1123 (Miz Du 1924).
Kouezhet ar barner er poull-hañvouez !… Er poull-hañvouez !… Ur paotr brav, an aotrou barner Kerjantjili ! E zilhad leun a fank hag a frigas, e dok e-kreiz ar poull, e c’hinou leun a hañvouez, hag e vlev, e vlev, Salver Jezuz !
Koueet ar barner er poull hao !… Er poull hao !… Eur pôtr brao, an ôtrou barner Kerjantjili ! E zilhad leun a fank hag a frigas, e dok e-kreiz ar poull, e c’hinou leun a hao, hag e vleo, e vleo, Salver Jezuz !
Jojo hag ar Paotr-Ruz, daou daskagner ma oa, kouezhet o re en o foull, gwasket o imor, a falvezas dezhe tennañ Bilzig hag e laz diwar o zron.
Jojo hag ar Pôtr-Ru, daou daskanier (2) ma oa, koueet o re en o foull, gwasket o imor, a falveas d’ê tenna Bilzig hag e laz (3) diwar o zron.
1924
Référence :
BILZ1
Niv. 47, p.1123 (Miz Du 1924).
En-dro d’ar maner e savas neuze youc’hadennoù, skrijadennoù, un dourni, ur voubou… N’ouzon ket penaos maner Kervarker n’eo ket bet kouezhet en e boull !… Evit ur jolori, setu amañ ur jolori.
En-dro d’ar maner e savas neuze youc’hadennou, skrijadennou, eun dourni, eur voubou… N’ouzon ket penôs maner Kervarker n’eo ket bet koueet en e boull !… Evit eur jolori, setu aman eur jolori.
1925
Référence :
BILZ2
p.160
— Ar sent ne varvont ket ? Ma ! perak ’ta neuze chapel sant Melar a zo kouezhet en he foull ?…
— Ar zent ne varvont ket ? Ma ! perak ’ta neuze chapel sant Melar a zo koueet en he foull ?…
1925
Référence :
BILZ2
p.134
Na gwelet hoc’h eus-hu ur vorgazhenn en he zoull, en ur poull, oc’h heoliañ, ya, oc’h heoliañ ?…
Na gwelet hoc’h eus-hu eur vorgazenn en he zoull, en eur poull, oc’h heolia, ya, oc’h heolia ?…
1925
Référence :
BILZ2
p.111
poulloù doura
poullou-doura
1931
Référence :
VALL
pg abreuvoir
poull doura
poull-doura
1931
Référence :
VALL
pg abreuvoir
poull mein-glas
1931
Référence :
VALL
pg ardoisière
A ya, hiriv e oa an amzer-dremenet o kouezhañ en he foull, hag an heol o parañ war ur maread nevez a Istor Breizh.
A ya, hirio e oa an amzer dremenet o koueza en he foull, hag an heol o para war eur maread nevez a Istor Breiz.
1944
Référence :
EURW.1
p72
N'emaout amañ o flabousat / Dour ar poull gant kouilhourenned !
1960
Référence :
PETO
p65
Div edont du-se 'tal ar poull / O ledañ kouez war ar prad, / Hogen er c'harzh e oa eun toull / Ha, kent a se, o c'hleven mat.
Diou edont du-ze 'tal ar poull / O leda kouez war ar prad, / Hogen er c'harz e oa eun toull / Ha, kent a-ze, o c'hleven mat.
1960
Référence :
PETO
p29
Falloc'h c'hoazh marteze e oa an hent, rak er poulloù lagenn e oa bet stlapet keuneudennoù a-dreuz hag a-hed evit reiñ un tamm font bennak dezho.
1985
Référence :
DGBD
p82
Dindan levezon ar visionerien wenn e vez lezet muioc'h-mui an tiez-dañs da gouezhañ en o foull.
