Plus d'options

Prononciation

Fréquence d'emploi : 

Attesté dans : 
NDBF
GBAHE

Variantes historiques ou dialectales attestées : 
1
Afficher les variantes

Définition :  Masquer la définition

I. Rag. gour renet (dirak ur v. displ.) 1. Raganv gour renadenn eeun an trede gour unan gourel a ra dave d'udb. zo termenet strizh. Eno er c'havimp. War an douar en taolas. 2. Tr. estl. (goude udb. a roer da wir, evit pouezañ war ar pezh zo bet lavaret) M'en tou ! m'en tou ruz ! : touiñ a ran eo re wir ar pezh am eus lavaret. N'eo ket ganin eo bet graet an taol ; m'en tou ! & Tr. estl. (goude bezañ danevellet udb., evit pouezañ war an dibar m' eo ar pezh a reer anv anezhañ) M'el lavar dit ! M'el lavar deoc'h ! : a c'hallez, a c'hallit krediñ ! Eno e oa tud, m'el lavar dit ! Ne oamp ket chomet da sorenniñ en ti-se, m'el lavar deoc'h ! : tec'het e oamp kuit ac'hano a-dizh. & Tr. estl. M'en argarzh ! : kaz am eus, heugiñ a ran (ouzh an den-mañ-den, an dra-mañ-tra). Ar gaou, m'en argarzh, zo tad an droug. & Tr. estl. M'en talvezo deoc'h ! : damantiñ a reot. Roit ma zraoù din en-dro pe m'en talvezo deoc'h ! II. Raganv gour implijet e furmoù displeget endevout en trede gour unan gourel. Naon en deus. Bez' en defe bet amzer a-walc'h da vont di. III. Ger a lakaer dirak ar rannig "em" evit sevel furmoù verb raganv. En em glevet e oant. Amañ e c'hallot en em walc'hiñ. EVEZH. (a) Graet e vez gant "en" dirak "n", "d", "t" ha "h" hag ar vogalennoù, gant "el" dirak "l" ha gant "er" dirak al lizherennoù-tal all ; (b) A-wechoù e reer gant "en" dirak an holl lizherennnoù-tal ; (c) kemm. k/c'h goude "er".

Exemples historiques : 
97
Masquer la liste des exemples

dibriñ pan en debr den e groc'hen

1499
Référence : LVBCA p51, 53, 67, 71, 127 (demangier)

neb en em lez da gouezhañ alies

1499
Référence : LVBCA p18, 49, 69, 71, 123, 133, 149 (qui s-abuche souuent)

Eozen Roperzh[,] kredet kerzh[,] a Gerdu / En kompozas[,] ur paz ne fallas tu / Bede 'n isu[,] hag en kontinuas

1499
Référence : LVBCA p15, 21, 34, 71, 72, 94, 103, 113, 119, 121, 125, 149, 157, 200, 201 ('Eozen Roparzh, croyez certainement, à partir de décembre / Le composa, sans une fois faillir / Jusqu'à la fin et le continua')

[...] ha neuze an aelez a kemeras he korf hag en dougas betek menez Sinai (goude ugent devezh kerzhed ac'hane) hag eno en sebeilhjont enorablamant, [...]

1576
Référence : Cath p24

Durant an amzer[-se] ez eas ar roue er c'harter-se, palamour da aferioù en c'hrontragne, ha neuze ar rouanez dre ar garantez he devoe komeret ouzh ar werc'hez santez Katell a yeas en noz ha ganti priñs ar varc'heien, anvet Porfirius, d'he vizitañ, d'ar prizon[.]

1576
Référence : Cath p17

Erfin, en e bedan e plijo gantañ ma freservi ha ma miret en noz-se ouzh pep dañjer ha droukfortun, ha goude ez lavaran Pater noster hag Ave Maria, hag en em rekomandan da'm ael mat ha da'm fatron ha d'an sent all ha santezed a'n Baradoz.

1622
Référence : Do. p52

M. Peseurt efed a zeu ennomp-ni dre ar sakramant a vadiziant ? D. Difasañ a ra ar pec'hed orijinal pe gant hini e vezomp ganet hag en hor gra kristenien ha bugale da Zoue dre moaien ar gras pehini a goñfer ouzhomp.

1622
Référence : Do. p40

M. Petra eo sin an c'hristen ? D. Sin an groaz, abalamour ma'z omp bet prenet enni gant hon Salver binniget Jezuz. M. Penaos en grit-hu eñ ? D. E ober a ran oz kas an dorn d'an penn ha d'an estomag, ha goude d'an skoaz kleiz, ha'n hini dehou, en un lavaret : en hanv an Tad, ha'n Mab ha'n Spered santel. Amen.

1622
Référence : Do. p6

Vertuzioù an Agnus Dei. / Ez chas brun an c'hurunoù [ec'h argas strak ar gurun], / Ez efas naet ar pec'hedoù, / Ez vir ouzh an tan pep manier, / Skaf ha lestr a cheñch [a sach] a zañjer, / Ez vir [e] pep tu ouzh marv subit, / Droukspered kre a chas kuit, / Ez spont sklaer an adverserien, / Ez rent soulas d'an wreg vrazez, / O tont da c'henel en gwel spes, / Ez ro grasoù, ez vir ouzh [drouk]chañs, / Pa en zouger gant reverañs. / A vent, nepred, na doutet pas, / ken din eo an bihan hag an braz.

1622
Référence : Do. p58

en degasehe din

1624
Référence : MEHAT Niv. 23, Kerzu 2005, p.30

joa a vezo ganeoc'h en vezañ graet

1732
Référence : GReg pg aise

joaus en rentot

1732
Référence : GReg pg aise

Me en enev diouzh e gerzhed.

1732
Référence : GReg pg demarche (Je le connois à sa demarche.)

Me en enev diouzh e gamm.

1732
Référence : GReg pg demarche (Je le connois à sa demarche.)

Ur gwir gristen a zoug doujañs ha karantez da Zoue, evel ur mab mat d'e dad ; ur falskristen en douch hep e garet, evel a ra ur servijer fall en andred e vestr.

1732
Référence : GReg pg filial (Une crainte filiale pour Dieu convient au veritable Chrétien, & une servile se trouve dans les méchans.)

Me en enev en naou du.

1732
Référence : GReg pg fort-e (Je connois son fort & son foible.)

Me en enev evel pa em bez e vaget.

1732
Référence : GReg pg fort-e (Je connois son fort & son foible.)

Me en digaso, pe ez varviñ èr boan.

1732
Référence : GReg pg fort-e (Je me fais fort de l'emmener.)

Me en enev diouzh e gammejoù.

1732
Référence : GReg pg demarche (Je le connois à sa demarche.)

Komz a rin outañ adarre diwar ho penn, pa en gwelin.

1850
Référence : GON.II p.94, livre second, (Je lui parlerai encore de vous, quand je le verrai).

An hini en deus e vrudet hen divrudo.

1850
Référence : GON.II pg divruda (Celui qui en a répandu le bruit, le fera cesser).

Ma n'hen divroit ket, na ray netra a vat.

1850
Référence : GON.II pg divrôi (Si vous ne le dépaysez pas, il ne fera rien de bon).

dit eo hen roan

1850
Référence : GON.II pg id

Ar c'hoari hen dismanto a-barzh nemeur.

1850
Référence : GON.II pg dismañta, dismañtra (Le jeu le ruinera avant peu).

Ar glav hen dislivo.

1850
Référence : GON.II pg disliva (La pluie le décolorera).

An dour hen freskay.

1850
Référence : GON.II pg fréskaat (l'eau le rafraîchira).

Dindan ho tiwall hen lakaan.

1850
Référence : GON.II pg diwall (Je le mets sous votre garde, sous votre protection).

Muioc'h hen doujer eget n'hen c'harer.

1850
Référence : GON.II pg douja (On le craint plus qu'on ne l'aime).

Drev en weler bepred.

1850
Référence : GON.II pg dréô (On le voit toujours joyeux).

N'en c'havot ket en hon mesk.

1850
Référence : GON.II pg é-mesk, émesk (Vous ne le trouverez pas parmi nous).

Fich-fich hen weler bepred.

1850
Référence : GON.II pg fich-fich (on le voit toujours frétillant).

N'hen divarc'hot ket.

1850
Référence : GON.II pg divarc'ha (Vous ne le déconcerterez pas).

Hemañ a zo da neb her mago.

1850
Référence : GON.II p.76

Va c’hi hen diwallo.

1850
Référence : GON.II p.65 (Mon chien le défendra).

Va breur her c'haso gantañ.

1850
Référence : GON.II p.95, livre second, « Mon frère l’emportera avec lui ».

En hoc'h aez en greot.

1850
Référence : GON.II pg éas (Vous le ferez à votre aise).

N'en gweler ket alies dic'houriz.

1850
Référence : GON.II pg dic'houriz (On ne le voit pas souvent sans ceinture).

E-touez ar furlukined hen kaver atav.

1850
Référence : GON.II pg furlukin (on le trouve toujours parmi les bouffons, les baladins, les charlatans).

me henn dougo

1850
Référence : GON.II pg hé, héñ, hen

An hoc'h diabafet / A sav krenn en e sav, / A lamm d'ar chaseer, 'pad m'edo o vizañ / Ur glujarig yaouank plafet war ur pengenn, / Ha, goude en teurkañ, a varv en e gichen.

1867
Référence : MGK p98

Ouzh ar mojennoù-mañ en doa dudi; sellet a rae alies ouzh ar re anezho en doa troet e galleg, pa oa er skol; e levrig zoken a gase gantañ d'e bark, ha pa oa dilabour, en tenne dioc'h e c'hodell, hag ez ae a-gostez d'e lenn dindan ur wezenn bennak : ken a lakeas en e benn treiñ lod anezhañ e brezhoneg.

1867
Référence : MGK Rakskrid VI

Ur bleiz, deuet e eskern er-maez eus e groc'hen, o vezañ ma veze ar c'has ouzh en diarbenn, a gavas, war e hent, un hordenn gi nerzhus, lart-toaz ha flour e lêr, ki distailh galloudus. Lammet gant e gilpenn, en tagañ, en dispenn, en diskolp' a-bezhioù, a oa micher Gwilhoù, panevet, a-raok e sammañ, oa ret outañ en em gannañ. Hogen ar c'hi a oa paotr a-vent da ziwall e gig gant e zent.

1867
Référence : MGK p7

Ur bleiz, deuet e eskern er-maez eus e groc'hen, o vezañ ma veze ar c'has ouzh en diarbenn, a gavas, war e hent, un hordenn gi nerzhus, lart-toaz ha flour e lêr, ki distailh galloudus. Lammet gant e gilpenn, en tagañ, en dispenn, en diskolp' a-bezhioù, a oa micher Gwilhoù

1867
Référence : MGK p7

An azen, deuet e dro, a lavar evel-henn : / "Ned eus ket pell, soñj am eus, ur wech, en ur dremen, / Dre ur prad glas a oa, me 'gav din, d'ur manac'h, / An naon, ar yeot flour ha, m'en diskuilh hep nac'h, / Dre ali Paol gornek o sutal em fenn sot, / E peurjon er prad-se ledander va zeod.

1867
Référence : MGK p25-26

Er gouent e kavin dour hag er c’hoad keuneud d’her birviñ.

1877
Référence : EKG.I. p.51

Neuze e teuas, eus a Bariz, urzh d’an dud-a-lezenn a Vontroulez da gas an Aotrou de la Marche er-maez eus e eskopti, pe d’hen d[a]stum er prizon.

1877
Référence : EKG.I. p.11

Va mab, eme an Aotrou de Kermengi [sic] gozh, evel disammet hag en ur sellet ouc’h an den yaouank, ma c’houlennfen diganeoc’h ha reiñ a rafec’h a-galon-vat fenoz, neket warc’hoazh, fenoz, ho puhez, mard eo ret, evit ho Toue, ho relijion hag ho pro, hag en ober a rafec’h ?

1877
Référence : EKG.I. p.20

Gouzout a rit hon Aotrou’n eskop ne c’hell ket mont kuit e-unan eus ar Gernevez : ne c’hell kennebeut fiziout e kement hini a zo, hag em eus soñjet ennoc’h, va mab, evit mont e-berr da vaner ar Gernevez da gerc’hat an Aotrou de la Marche ha d’her c’has betek ar vag, pe da vervel en hent, m’ar bez ret, evit hen difenn.

1877
Référence : EKG.I. p.21

Antronoz vintin, pa’z eas Klaodina da gas dezhañ e damm boued, her c’havas atav war e zaoulin, e zaoulagad ruz-glaou hag e zremm dilavet.

1877
Référence : EKG.I. p.48-49

Ar beleg "intru" a oa e Plouared, a oa e hanv Loull ar Bouc’h, da vihanañ lavaret a raed e oa hennezh e hanv mat, rak deuet e oa eus n’ouzon dare pelec’h, ha den er vro ne ouie hen anaout.

1877
Référence : EKG.I. p.87

Diouzh ar mintin e oamp bet betek Milin-ar-Stank ouzh hen diambroug, ha bremañ hor beus c’hoant da vont d’hen ambroug hirañ ma c’hellimp.

1877
Référence : EKG.I. p.289

— Louzoù marc’had-mat, Aotrou, eo hennezh ! Emaoc’h oc’h esa ober goap ac’hanon ; mat, hen ober a rin, rak an tan a zo em morzhed.

1878
Référence : EKG.II p.21

— Petra ? N’eo ket diaes her gouzout : her c’has gant un tenn fuzuilh pe zaou da gaout e Roue, perc’henn ha patrom ar banniel gwenn.

1878
Référence : EKG.II p.182-183

m'en talvezo dit

1909
Référence : BROU p. 427 (je te le revaudrai)

Penaos ha pe dre hent ez eo deuet an danevelloù diwarnañ betek ennomp, kement-se avat n’ouzomp ket ; … hag, a zo gwazh, n’her gouezimp biken, steuziet-mik ma’z eo an Tarzek, ha kollet da viken evel eus kel lies hini all er brezel, pep roudenn anezhañ !...

1923
Référence : SKET p.5-6

An doueed a varne ar pezhioù-labour, a ranne d’al labourerien meuleudi pe ziveuleudi, hag a roe kelenn diouzh ma kavent tro d’hen ober.

1923
Référence : SKET p.62

Kement-se a zigouezh bep tro m’en em gav Kreisteiziz gant merc’hed hor gouenn, her merzhout am eus gallet ober me va-unan meur a wech (2).

1923
Référence : SKET p.100

O digemerout a rejont, o magañ, o gwiskañ eus o gwellañ, hag, ouzh en ober, sentiñ ouzh al Lezenn ne rejont ken.

1923
Référence : SKET p.91

Brâtir, emezo, reizh eo da venoz ha er c’havout mat a reomp.

1923
Référence : SKET p.81

Hag-eñ bec’h her c’hrediñ, emañ an dra anavezet-mat gant kement hini o deus ergerzhet broioù ar C’hreisteiz.

1923
Référence : SKET p.100

Ganez-te, ha gant Kamula e lezan va gouriz, en eskemm, emezi. Er mirit en eñvor.

1923
Référence : SKET p.105

Anat dezhañ diwar-se ez oa spesoù, nemet ez oant spesoù dinoaz, e nac’has klask adarre e nep doare digeriñ emziviz ganto ; e venoz a reas, avat, d’o skorañ kement ha ma c’hellje den krouet hen ober.

1923
Référence : SKET p.115

Kement-mañ eo diskuilhadur an Derou, danevelladur ganedigezh ha bugaleerezh ar bed, dezrevelladur rannoù ar bed, niveradur oadvezhioù ar bed, evel m’em eus, me Segobranos, mab Segomaros, her c’hlevet diwar diweuz Esumopas, an drouiz.

1923
Référence : SKET p.26

— Meulit-hen, bugaligoù, ra vezo meulet a-vremañ ha da viskoazh !

1924
Référence : BILZ1 Niv. 43-44, p.1024 (Gouere-Eost 1924)

E-barzh ar gwele-mañ e c’hanas, war an oaled-mañ un amiegez hen mailhuras, hag un amezegez a roas dezhañ da zenañ.

1924
Référence : BILZ1 Niverenn 37, p.808 (Miz Genver 1924) ("an amiegez" reizhet e Niv. 38, "ERRATA" p.846).

Entre e viz-meud hag e viz-yod e save biz-meud troad Katellig, ha deus an eil d’egile : Hemañ hen gwelas, / Hemañ hen redas, / Hemañ hen tapas, / Hemañ hen debras !

1924
Référence : BILZ1 Niverenn 38, p.842 (Miz C'hwevrer 1924)

Bale, kerzhet a rae ar Manac’h, ha buan, m’en asur deoc’h, an Teusk en e gichen.

1924
Référence : BILZ1 Niv. 41, p.948 (Mae 1924)

Ha kaer o devoa ar valtouterien redek war e lerc’h, biskoazh ne voent bet evit hen tizhout.

1924
Référence : BILZ1 Niv. 42, p.975 (Even 1924)

Bilzig a stagas, ha start, m’en asur deoc’h, gant un tamm neud gouel, ar gastolorenn ouzh lost Pipi…

1924
Référence : BILZ1 Niv. 43-44, p.1030 (Gouere-Eost 1924)

P’edo o vont war-raok, e welas-eñ an den du o tizourañ ar c’harr hag ouzh hen deren en-dro d’ar gêr.

1924
Référence : SKET.II p.39

— N’her grin ket, eme Vindosetlos. Bev pe varv, e renkan diskenn ar stêr en noz-mañ.

1924
Référence : SKET.II p.44

— Aner dit diouganiñ ouzhin ! eme Vindosetlos. A c’hoarvezo ganen mar bevan, na c’hoarvezo ket mar marvan, kement-se n’eo ket din her c’hounañ.

1924
Référence : SKET.II p.46

Diegi, avat, am bez ouzh en ober, rak, evit va c’harantez, n’o deus ket anezhi !

1924
Référence : SKET.II p.62

Eno, prenet gantañ o derou-mat d’ar vugale ha d’e vamm, e kavas ur c’harr evit hen dougen betek Sant-Eflamm.

1925
Référence : BILZ2 p.175

Bilzig a rank lakaat ur gordenn dindan divgazel Yann, evit hen delc’her a-hed ar vag.

1925
Référence : BILZ2 p.146

Ma na zimez ket d’he Erwanig… ac’hanta ! en feiz… Met marteze e roio he zad e aotre !… Ya, met n’hen roio ket, hen goût a ra, he zad ne blego ket e imor…

1925
Référence : BILZ2 p.151

Me ’m bo ur vatezh vihan a ouio ar galleg, A gaozeo evidon ken am bo en disket, Am wisko, am ziwisko, ’zibrenno va botoù, Am lakaio da gousket e-keñver va aotrou.

1925
Référence : BILZ2 p.160

m'en tou dre an neñv

1931
Référence : VALL pg attester

ya, m'en tou

1931
Référence : VALL pg affirmer (oui, je l'affirme)

An Ao.Ao. Corven ha Caouissin a dro ar selloù war an teatr, en deus kalz d'ober, e Breizh, a-benn bezañ stummet diouzh ar vicher en gweler oc'h ober hiriv e lec'h all : prezeg d'an dud a-vremañ, 'n un doare bev, krenn, nerzhus.

1935
Référence : BREI niv. 425/1c

Arabat deoc'h teurel ar skrid-mañ d'ar blotoù. En Roit da lenn d'ho mignoned kentoc'h !

1943
Référence : TOAA p4

An den en deus kemeret ar pleg fall da lonkañ ne c'hell terriñ anezhañ nemet dre nerzh e youl met peurliesañ ne c'hello ket en ober.

1943
Référence : TOAA p4

A-hed e vuhez, e chomas gant ar meno-se, ober un dra bennak, en ober mat ; lezel ar re all da fougeal war ar blasenn, chom sioul en diavaez d'ar vrud ha plediñ gant e vicher : setu holl.

1944
Référence : EURW.1 p12-13

Mar dichañs d'ar follennoù-mañ bezañ moulet ur wech, mar bez kavet arc'hant a-walc'h d'en ober, ar pezh a gontin deus ma roudenn a c'hallfe bezañ ur skouer d'an dud yaouank a Vreizh da zont, pa lennint troioù hag avanturioù ar barzh Taldir-se, graet kement a drouz war e anv dija, redet gantañ dija holl vroioù ar Gelted, ha deut da beñseañ hiriv en un tamm bourk bihan a Gerne-Uhel...

1944
Référence : EURW.1 p5

Me ma-unan e oan souezhet dirak an taol berzh am boa graet, hep en gortoz.

1944
Référence : EURW.1 p.101

Spontus e oa kizidik, an disterañ tra a zisplije dezhañ en lakae abof.

1944
Référence : EURW.1 p63

Treut e oa e zremm ha roufennet, me en kave heñvel ouzh unan eus ar sent koad a welen en-dro d'an aoter en iliz Karnoed, nemet e-lec'h dougen ur sae ruz, pe unan c'hlas, e oa unan du gantañ.

1944
Référence : EURW.1 p30-31

"Gwelit, ma breudeur ger, ur Breizhad hag a oar e relijion. Doue d'hen binnigo".

1944
Référence : EURW.1 p.126

Diwezhatoc'h, en em lakaas d'en [brezhoneg] diskiñ, ha zoken da sevel sonoùigoù ennañ.

1944
Référence : EURW.1 p70

Eus ho kenoù 'tenn ar bara ; / Tremen mall eo en diskarañ. / E rouantelezh ar gozed, / E tlefe prim bezañ klozet.

1960
Référence : PETO p30

Ma c'hefridi eo deut ar pred, / Kuit a fazi d'he c'has da benn, / Hag en ober 'rin pa 'z eo ret, / Dre breder kriz ma micher denn.

1960
Référence : PETO p13

Hogen, en an' Doue, harzit d'en lazhañ !

1960
Référence : PETO p37

Ne felle ket dezho labourat hag, a oa gwashoc'h, ne oant ket dornet evit hen ober.

1985
Référence : DGBD p45

Goude ma n'en lavar ket e vev dibaouez gant an aon ma ve digresket c'hoazh ma gopr rak neuze ne vije ket evit stourm ken.

2015
Référence : EHPEA p25

Ha perak 'ta ez eo broc'het ouzhoc'h, Dugez ? Evit netraoùigoù, Aotrou Gray, m'en tou deoc'h.

2015
Référence : POLDG p. 309

Sevel ur vouezhiadeg keodedel pe un dilennadeg nevez, met war an dachenn bublik hag hep sikour an dud e karg -evit lakaat an estrañjourien da votiñ da skouer peogwir n'o deus ket gwir d'en ober-; boikotiñ an dilennadegoù, chom hep kemer perzh, votiñ -ha displegañ ar rag hag ar perag d'an holl dre ar mediaoù !-.

2015
Référence : DISENT p57

Ma digarezit m'hen lavaran deoc'h Aotrou C'haritos, met penaos ne c'hell ket ho tud diogeliñ an urzh war dregont metr karrez gant hanter-kant draster?

2015
Référence : EHPEA p27

Ordre alphabétique

L'Office public de la langue bretonne

Réseaux sociaux