Plus d'options

Prononciation

Fréquence d'emploi : 

Attesté dans : 
NDBF
GBAHE

Définition :  Masquer la définition

I. H.g. Korf eeun (ar. kim. Fe) anezhañ ur metal louet sklaer e liv, a deuz e 1535°C hag a vez implijet stank en ijinerezh. Mengleuzioù houarn. Skeiñ war an houarn tomm. Goveliañ an houarn. En houarn goveliet eo ar garidoù. & Trl. Maen houarn : kailh houarn. & Kalet evel an houarn : kalet-tre. II. G. A. Traezenn graet gant ar metal-se pe ur metal a-liv gantañ. Goañoù, hern a bep stumm dezho. Houarn da zistennañ : fer. & Ent krenn Fer. Lakaat an houarn da dommañ. & (en e furm unan) Ereoù metal a dalvez da strobañ ar brizonidi. Lakaat an houarn war treid ub. HS. kefioù. B. HOUARN MARC'H : pezh er metal-se a dacher ouzh karnioù ar c'hezeg d'o gwareziñ, zo stumm un U gantañ. Hern kezeg. Ur gwisk hern : ar pevar houarn a lakaer ouzh karnioù ul loen-kezeg. III. Doar./Stn. 1. Graet gant ar metal-se. Ur skeul, un nor, ur varrenn houarn. Ar falz-mañ zo houarn. 2. Dre skeud. Kreñv-tre, kalet-tre. Houarn eo e vrec'h. Te a soñj dit out houarn. & Na from ket. Ur galon houarn.

Exemples historiques : 
113
Masquer la liste des exemples

pillig houarn

1499
Référence : LVBCA p99, 164 (poille de ferr)

livier houarn

1499
Référence : LVBCA p99, 135 (pel de fer)

pezh ledan a houarn

1499
Référence : LVBCA p14, 99, 131, 163 (large pièce de fer)

treilh houarn

1499
Référence : LVBCA p99, 197 (treileis de fer)

sae houarn

1499
Référence : LVBCA p99, 178 ('cuirasse')

houarn

1499
Référence : LVBCA p99 (fer)

lavn houarn

1499
Référence : LVBCA p99, 129 ('lame de fer')

Neuze un prezidant koleret a bersuadas d'an roue ez lakaze ober peder rod a houarn e-barzh tri dez pere a ve añvironet a dachoù ha kizelloù lemm pe gant re ez vihe dispennet dre dourmant, ha maz roze ivez spont d'an gristenien arall, oz welet an horriplded hag ar gruelded a'n tourmanchoù.

1576
Référence : Cath p20

Hag neuze en he c'hasas ar vistred e-maez ar site ha gant tenailhoù houarn ez trouc'hjont he divronn, ha goude-se en he dispennjent, he c'horf a voe sebeliet gand Porfirius.

1576
Référence : Cath p22

houarn

1659
Référence : LDJM.1 pg entrave, fer

houarn bras

1659
Référence : LDJM.1 pg cep

loc'h houarn

1659
Référence : LDJM.1 pg leuier

forc'h houarn

1732
Référence : GReg pg fourche (Fourche de fer.)

ferc'hier houarn

1732
Référence : GReg pg fourche (Fourche de fer, p.)

fretoù houarn

1732
Référence : GReg pg frette (lien de fer de moïeu de charrette, &c, p.)

fret houarn

1732
Référence : GReg pg frette (lien de fer de moïeu de charrette, &c)

faoutet solioù houarn

1732
Référence : GReg pg gueuse (Fendre des gueuses, pp.)

petral houarn

1732
Référence : GReg pg armure (de la poitrine)

faoutañ solioù houarn

1732
Référence : GReg pg gueuse (Fendre des gueuses.)

govel evit faotañ solioù houarn

1732
Référence : GReg pg fenderie (lieu dans les grosses forges ou l'on fend les gueuses)

soublañ an houarn

1732
Référence : GReg pg adoucir

ar maen-touch a denn an houarn, hag ar goularz a denn ar c'holo davetañ

1732
Référence : GReg pg attirer (l'aimant attire le fer, & l'ambre attire la paille

ar maen-touch a denn an houarn davetañ

1732
Référence : GReg pg aiman

graet solioù houarn

1732
Référence : GReg pg gueuse (Couler la gueuse du grand fourneau dans la fable, pp.)

redet an houarn

1732
Référence : GReg pg gueuse (Couler la gueuse du grand fourneau dans la fable, pp.)

hern fornigell

1732
Référence : GReg pg arriere(-feu)

houarn fornigell

1732
Référence : GReg pg arriere(-feu)

houarnoù fornigell

1732
Référence : GReg pg arriere(-feu)

redek an houarn

1732
Référence : GReg pg gueuse (Couler la gueuse du grand fourneau dans la fable.)

ober solioù houarn

1732
Référence : GReg pg gueuse (Couler la gueuse du grand fourneau dans la fable.)

solioù houarn

1732
Référence : GReg pg gueuse (Gueuse de fer, p.)

gouriz houarn

1732
Référence : GReg pg bandage (trayer pour les hergnes qui est de fûtaine, ou de fer couvert de cuir)

barreñ hoüarn

1732
Référence : GReg pg (barre) de fer

loc'h houarn

1732
Référence : GReg pg barre (de fer, grosse & courte)

sklisenn houarn tomm

1732
Référence : GReg pg bluette (ou étincelle de feu, ou petits éclats qui sortent du fer chaud quand on le bat)

polisañ listri aour, listri-arc'hant, houarn evit o lakaat da lufrañ

1732
Référence : GReg pg brunir (polir l'or, l'argent, le fer, avec le brunissoir, pour lui donner de l'éclat)

polisañ listri aour, listri-arc'hant, houarn evit o lakaat da lintrañ

1732
Référence : GReg pg brunir (polir l'or, l'argent, le fer, avec le brunissoir, pour lui donner de l'éclat)

kanolioù houarn

1732
Référence : GReg pg canon(s de fer)

boned houarn

1732
Référence : GReg pg casque (armure de la tête, & du cou du Cavalier)

houarn bresk

1732
Référence : GReg pg (fer) cassant

houarn torrus

1732
Référence : GReg pg (fer) cassant

kef houarn

1732
Référence : GReg pg ceps (de prisonniers)

lakaat an houarn bras e treid ar brizonerien

1732
Référence : GReg pg (mettre les) cep(s aux pieds des prisonniers)

kelc'h houarn

1732
Référence : GReg pg cerceau (ou, cercle de fer)

lagadenn houarn

1732
Référence : GReg pg cercle (anneau de fer d'une muraille pour y attacher les chevaux, ou, à un quai, pour y amarrer un vaisseau)

sol houarn

1732
Référence : GReg pg gueuse (Gueuse de fer.)

gourizoù

1732
Référence : GReg pg cilice (fait de fil d'archal avec des pointes)

treilhoù houarn

1732
Référence : GReg pg grille (treillis de fer, cloture &c., p.)

sae houarn

1732
Référence : GReg pg cuirasse (armure de fer battu qui couvre le devant, & le dos du soldat)

treilh houarn

1732
Référence : GReg pg grille (treillis de fer, cloture &c.)

houarn

1732
Référence : GReg pg fer (metal)

a houarn, graet gant houarn, graet a houarn

1732
Référence : GReg pg (de) fer

houarn

1732
Référence : GReg pg fer (metal)

houarn bresk, trenk

1732
Référence : GReg pg fer (cassant)

houarn egr, bresk

1732
Référence : GReg pg fer (cassant. Van.)

houarn gwevn, dous

1732
Référence : GReg pg fer (doux, fer pliant)

houarn Spagn, houarn Alamagn

1732
Référence : GReg pg fer (d'ESpagne, d'Allemagne)

houarn gwenn

1732
Référence : GReg pg fer (blanc)

houarn marc'h; hern marc'h, hern kezeg

1732
Référence : GReg pg fer (de cheval)

houarn marc'h, houarnoù marc'h

1732
Référence : GReg pg fer (de cheval. Van.)

houarn; hern, hern

1732
Référence : GReg pg fer (de tailleur, fer à ferrer le linge)

neud houarn

1732
Référence : GReg pg fil (Fil de fer)

houarn gwastelloù plat

1732
Référence : GReg pg gauffrier (fer pour faire des gauffres)

ur freilh houarn

1732
Référence : GReg pg fleau (Fleau de fer, instrument pour se battre, qui consiste en un manche, une chaîne, & un gros fer au bout.)

houarn

1850
Référence : GON.II.HV pg haiarn, houarn (Fer, métal. - Anciennement "haiarn").

Digasit ur varrenn houarn amañ.

1850
Référence : GON.II pg barren (Apportez ici une barre de fer).

Un houarn en deus kollet ho marc'h.

1850
Référence : GON.II.HV pg houarn (Votre cheval a perdu un fer).

hern

1850
Référence : GON.II.HV pg houarn (Fer, un fer de cheval, un fer de tailleur, etc. Pl.)

houarn

1850
Référence : GON.II pg klaô, houarn (Fer, un fer de cheval, un fer de tailleur, etc.), hoarn

houarn

1850
Référence : GON.II.HV pg haiarn, heirn, houarn (Fer, métal).

hern

1850
Référence : GON.II.HV pg heirn (Voyez "houarn").

houarn

1850
Référence : GON.II pg hoarn

Kasit ur forc'h houarn ganeoc'h.

1850
Référence : GON.II.HV pg houarn (Portez avec vous une fourche de fer).

chupenn-houarn

1850
Référence : GON.II.HV pg chupen (-houarn), lérek, saé (-houarn)

chupennoù-houarn

1850
Référence : GON.II.HV pg chupen (-houarn)

chupennig houarn

1850
Référence : GON.II.HV pg chupennig (-houarn)

chupennoùigoù-houarn

1850
Référence : GON.II.HV pg chpennig (-houarn)

mailh houarn

1850
Référence : GON.II.HV pg mal (-houarn)

mailhoù houarn

1850
Référence : GON.II.HV pg mal (-houarn)

n'en sankot ket hep ur mailh houarn

1850
Référence : GON.II.HV pg mal (-houarn)

roched houarn

1850
Référence : GON.II.HV pg roched (-houarn)

rochedoù houarn

1850
Référence : GON.II.HV pg roched (-houarn)

« Hu ! hu ! hu ! harz ar bleiz ! Kreier ha ferc'hier houarn / A zispak en-dro din ; hag en-dro d'am divskouarn / E klevan an tennoù, bolodoù o voudal, / Ar bizhier o terriñ hag ar vein o froumal ».

1867
Référence : MGK p83

Tostaat a reas goustadik, ur forc’h houarn en e zorn, hag, ouzh e skoaz, ur fuzuilh a zaou denn, hag hi karget.

1877
Référence : EKG.I. p.152

Kaout a reas div gazul dislivet, ur gamz intret hag ur c’halur houarn hanter diarc’hantet.

1877
Référence : EKG.I. p.231

Dont a reas em [f]enn e c’helljen kaout dre an iliz ur varrenn houarn pe un dra all bennak hag a sikourje ac’hanon da zivarc’hañ an or.

1878
Référence : EKG.II p.120

Ar goaven [sic] pe ar skarzhadur a sav, evel-se, diwar houarn teuzet, a ve[z] groet ane[zh]i "kaoc'h-houarn".

1898
Référence : KZVR Supplément à la Croix des Côtes-du-Nord du dimanche 23 janvier, p.1

Pa brenomp un tamm houarn en ti ar marc'hadour, na deu ket da soñj dimp penaos an tamm houarn-se n'e[o] ket bet bepred er stumm 'mañ bremañ.

1898
Référence : KZVR Supplément à la Croix des Côtes-du-Nord du dimanche 23 janvier, p.1

Dir pe houarn ? Na dir nag houarn, laosk ganin va divskouarn

1909
Référence : BROU p. 419 (parfois, en s'amusant, un enfant prend l'oreille d'un de ses compagnon, en disant : Dir pe houarn ? Celui-ci doit répondre, Na dir, nag houarn, laosk gane ma diskuarn)

N’eus nemet ar metalerezh a gement a rafe berzh, nevezet ma ’z eo gant boazadur an houarn ; gofeliañ dezho o-unan armoù nevez a ra ar Gelted.

1923
Référence : SKET p.147 "Taolenn-amzeroniez evid istor ar Gelted".

Ha gant ar vrouez ez eas ker gwenn ha ker gwrezus hag an houarn ruz war an annev.

1923
Référence : SKET p.113

houarn-goaf trebarzhet ennañ skeudenn ar greskenn

1923
Référence : SKET p.193, « Geriadur ar "Skelta Segobrani" (an daou levr kenta) » "Fer de lance où l’image du croissant a été decoupée à jour ; (ha treuz-didreuz)".

Peurliesañ un aotenn arem a-gevret gant ar c’hleze houarn.

1923
Référence : SKET p.147 "Taolenn-amzeroniez evid istor ar Gelted".

Eus ar gwez haleg, elv ha gwern m’edont kludet warno, e tiredas a-denn-askell evned o fluñv a liv gant houarn, o fenn kornek, lemm o figos hag o c’hrabanoù.

1924
Référence : SKET.II p.52

Bannoù arc'hantet heol ur veurevezh [beurevezh] nevez-amzer a lugerne war gael houarn pont-gwintus kreñvlec'h Bertom, tost da Blougouvelen.

1929
Référence : SVBV p5

Ur vouezh skiltr evel stok daou houarn A c'harmas din e pleg va skouarn : - "Ez kavell em eus da gavet ; An tres ouzhit din zo plijet Ha dit raktal on dimezet. Ar baourentez eo va anv. War da seuliou me a gerzho, E pep lec'h betek ar marv ! -Mouezh an tonkadur-

1929
Référence : SVBV p5

junter houarn

1931
Référence : VALL pg ajusteur

frammadur houarn

1931
Référence : VALL pg armature (de fer)

morzhol houarn kezeg

1931
Référence : VALL pg brochoir

skeiñ war an houarn

1931
Référence : VALL pg battre (le fer)

skarvour houarn

1931
Référence : VALL pg ajusteur

maen-touch houarn marc'h

1931
Référence : VALL pg aimant (en fer à cheval)

E-kerzh ar "maneuvroù" bras, e miz Gwengolo, e voen anvet marc'heger-houarn an eil batailhon.

1944
Référence : EURW.1 p.204

Dirak an ti bourc'hiz, ez eus ur bleuñvegenn, gant ur gael houarn dirazi ; a-drek an ti, ur porzh kloz, kelc'hiet gant karrdioù da lakaat ar c'hoad hag ar yer, ar c'hav, ar poull-kannañ a vez karget gant dour-glav o tiverañ diouzh ar stivelloù ; dre un nor gromm toullet e moger ar c'harrdi ec'h erruer en ur jardin vihan — an holl draoù a zo bihan amañ — gant e-leizh a vleunioù, diduamant ma mamm, un neubeut karreadoù legumaj ordinal, un hanter dousenn gwez per, hag er foñs, ur bratellig toet gant iliav, 'lec'h [ez] eus daou vank evit lenn hag hunvreal.

1944
Référence : EURW.1 p6

Tiegezh an tad Edwards, marc'hadour hern, a lammas gant ar joa ouzh hor gwelout [.]

1944
Référence : EURW.1 p.173

C'hoari galoch, pe c'hoari pezhioù. Ar galoch a oa un tamm koad en e sav ; ar pezhioù a oa pladennoù houarn graet gant ar marichal, pe aliesoc'h, d'ar vugale, mein-to benet ront.

1944
Référence : EURW.1 p22

Ar post ged : ur gael houarn, ur porzh divent etre tri savadur a bevar estaj, mildoullet a brenestroù, a weled enno pennoù kurius an henaourien o c’hoarzhin goap d’ar « bleuien ».

1944
Référence : EURW.1 p.192

Tri blanken lintrus, ur stern houarn, hag ur c’holc’hed.

1944
Référence : EURW.1 p.192

A-raok mont da ziboultrañ an aoterioù eta, ar breur Arturo a oa savet c'hoant dezhañ en em gempenn ivez. Un drugar a oa dezhañ an dour o tiflukañ, yen hag herrus - miz Mae n'oa ken - dre e gorzhenn [sic « gorzenn »] houarn, el laouer vaen, diouzh kalon an douar.

1949
Référence : SIZH p.43

Harp ouzh spled-houarn ur chapel-gostez, - tronañ a rae enni Itron[-]Varia ar Rozera, fichet kran en he sae hir voulouz mouk-, edo daoulinet ur vaouez du-wisket, o pediñ, stouet e fenn ganti.

1949
Référence : SIZH p.37

Da gentañ e chomer souezhet a-walc'h o welout ar merc'hed o tougen pep tra war o fenn, adalek un hordenn korz-sukr, pe ur vasin houarn betek ar falz eeun hag a reer "machete" anezhi er vro-se.

1985
Référence : DGBD p52

Adroet eo bet o lufr a-ziagent eta ken d'ar gwerinier-liv eus ar XVvet kantved er prenestrier uhelañ, ken da grouadennoù an XIXvet kantved evel livadurioù Yan d'Argent - en o zouez an hini ma weler un ael o reiñ donezon ar yezh vrezhoneg d'an Tad Maner hag a zlefe pep Yann desk-e-yezh mont da welout paneveken ur wech en e vuhez ! - pe ar c'haelioù chantele en houarn goveliet, e-touez mil tra all.

2013
Référence : LLMM Niv. 399, p. 21

An tri frenestr a zo oute stalafioù houarn a vez serret eus an diabarzh. Freskaet eo an aergelc'h gant an hinaozerezh.

2015
Référence : EHPEA p50

Note d'étude

S.o. fichenn "kaoc'h-houarn" ivez.

L'Office public de la langue bretonne

Réseaux sociaux