I.
A. (db. ar bronneged)
Bronneg kigdebrer gouez eus ar c'herentiad Canidae, e anv spesad Canis lupus, dezhañ ur vlevenn melen-du, daoulagad a-veskell, divskouarn sonn hag ul lost a-ispilh.
&
Hu ! hu ! hu ! harz ar bleiz ! : huchadenn a zeue gant an dud pa veze bet gwelet ur bleiz.
[1877] Hag e viot souezhet neuze o klevet anezho o krial : Harz ar bleiz ! pa [z]euio an dud fall da esa dic'hwriziennañ eus ho kalon karantez an Aotrou Doue ?
&
Ki-bleiz : anv roet d'ur ouennad chas heñvel he neuz ouzh hini ur bleiz.
B. (db. an amprevaned)
1. Bleiz-koad : c'hwil a vez toullet garidennoù er prenn gant e larvenn, e anv spesad Anobium punctatum.
2. Bleiz-gouel-Mikael : amprevan hir e bavioù eus ar c'herentiad Tipulidae a vez krignet gwrizioù ar plant gant e larvenn.
3. Bleiz-piz : amprevan e anv spesad Bruchus pisorum.
II.
LOUZAWOUR.
Termen implijet da spizer en anvioù plant zo.
1. Raden-bleiz : anv a lakaer war veur a seurt raden, en o zouez Dryopteris filixmas.
2. Beuz*-bleiz.
HS. bugelenn.
3. Louzaouenn-ar-bleiz : louzaouenn gontammus, dezhi bleuñv heñvel o sepalenn grec'h ouzh un tokarn, he anv spesad Aconitum vulperia.
III.
Dre skeud.
A. (db. an dud)
1. Den drouk.
Hennezh zo bleiz a-walc'h.
2. (dirak ur spizer)
Anv a roer d'un den kreñv war an debriñ, war al labour, h.a.
Ur bleiz bara, ur bleiz yod : unan a zebr kalz eus an dra-se. [2015] Ur bleiz labour : unan a labour kalz ha kalet.
[2015] Abaoe pegoulz ez eus bleizi-labour ac'hanoc'h ?
B. (db. emzalc'h an dud)
1. Trl. skeud.
[1927] Bezañ gwelet ar bleiz : bezañ siferniet, pe raouliet e vouezh, ma teuer divarrek da gomz.
&
(db. ar merc'hed)
Bezañ gwelet ar bleiz : bezañ kollet he gwerc'hded.
&
Skragn evel ar bleiz : skragn, pizh-tre.
&
Erruout evel ur bleiz : erruout trumm e-kichen ub.
&
Ober ur c'hrogad bleiz : ober ur gwall bennad labour hep ma padfe re hir.
&
Pakañ ar bleiz gant un taol boned : ober ul labour tremen diaes, dic'hallus da seveniñ.
&
Kousket evel ur bleiz : kousket kalet.
2. Trl.
Kroc'hen ar bleiz : touadell.
Met, kroc'hen ar bleiz ! Setu e benn o vont ken teñval hag ur goumoulenn. Petra zo 'ta ?
IV.
(db. an anadennoù, an darvoudoù a denn d'an amzer pe d'ar planedennoù)
1. Lost-ar-bleiz, lagad-bleiz : kanevedenn.
2. Dre skeud., rannyezh.
Heol ar bleizi : al loargann.
3. (db. ar sklêrijenn)
Dister e sked.
Gouloù bleiz : gouloù fall.
&
Trl.
An heol zo lagad bleiz gantañ : heol gwan e c'houloù pa vez yen hag avelek an amzer.
V.
(db. an traoù)
1. Benveg war rodoù a dalvez da zilec'hiañ ar c'hargadoù.
2. Hent-bleiz : hent fall-tre, diaes-tre mont gantañ.
Gwilhoù ha Gwilhaouig a raer eus ar bleiz, hag an diaoul a c'halver Gwilhoù gozh.
Guïlhaou, ha Guïlhaouicq a rear eus ar bleiz, hac an diaul a c'halvér Guïlhou-goz.
1732
Daveenn :
GReg
pg Guillaume (Guillaume est le nom burlesque du loup, & vieux-guillaume, celui du diable.)
aneval plaouiet gant ar bleiz
aneval plaouyet gad ar bleiz
1732
Daveenn :
GReg
pg animal (Animal blesse par le loup.)
Gwilhaouig ar bleiz
güillaoüic ar bleiz
1732
Daveenn :
GReg
pg Alain
Gwilhoù ar bleiz
güillou ar bleiz
1732
Daveenn :
GReg
pg Alain
kloc'hig ar bleiz
cloc'hicq ar bleiz
1732
Daveenn :
GReg
pg clarine (clochette, ou campane qu'on pend au cou des animaux)
bleizi doñv
bleizy doñ
1732
Daveenn :
GReg
pg (des docteurs) enfarinez (des gens de mauvaise doctrine (qui affectent la bonne, la saine, des gens couverts de farine blanche que le vent emporte)
lonkiñ èl ur bleiz
loncqeiñ el ur bléy
1732
Daveenn :
GReg
pg engloutir (avaler avec avidité)
Harz ar bleiz !
1732
Daveenn :
GReg
harlou (mot pour exciter les chiens qui chassent au loup &c)
geol ar bleiz
gueaul ar bleiz
1732
Daveenn :
GReg
pg gueule (Gueule du loup.)
Un artizan-pleg, o vonet d'e zevezh, a arruas gantañ, hag evel ma oa c'hoazh "etre ki ha blei", pe "gad ha konikl", e kredas o welout an den gwenn-se, gwelout un den marv : m'en em lakeas eta d'her c'hroazañ ha d'en em groazañ e-unan.
Eunn artisan pleg, o vonet d'he zevez, a arruaz gant-han, hag evel ma oa c'hoaz "e tre ki ha blei", pe "gad ha konikl", e kredaz o welout ann den gwen-ze, gwelout eunn den maro : m'en em lekeaz eta d'her c'hroaza ha d'en em groaza he-unan.
1847
Daveenn :
FVR
p.123
Ur bleiz a zo er vro.
Eur bleiz a zô er vrô.
1850
Daveenn :
GON.II
p.83, livre second, « Il y a un loup dans le pays ».
N'eus bleiz ebet e bro-Saoz.
N'eûz bleiz é-bêd é Brô-Zaoz.
1850
Daveenn :
GON.II
pg bleiz (Il n'y a pas de loups en Angleterre).
Bev eo bet paket ar bleiz.
Béô eo bét paked ar bleiz.
1850
Daveenn :
GON.II
pg béô (Le loup a été pris vivant).
Argadiñ a reer war-lerc'h ar bleiz.
Argadi a réeur warlerc'h ar bleiz.
1850
Daveenn :
GON.II
pg argadi (On hue le loup, ou après le loup).
Diskolpet eo bet gant ar bleiz.
Diskolped eo bét gañd ar bleiz.
1850
Daveenn :
GON.II
pg diskolpa (Il a été mis en pièces par le loup).
Ken dizoñvus hag ur bleiz eo.
Ken dizoñuz hag eur bleiz eo.
1850
Daveenn :
GON.II
pg dizoñuz, dizoñvuz (Indomptable, qu'on ne peut dompter, apprivoiser).
Douaret eo bet gant ar bleiz.
Douared eo bét gañd ar bleiz.
1850
Daveenn :
GON.II
pg douara (Il a été terrassé par le loup).
Daveenn :
GON.II
p.62, "Il a tué un jeune loup dans le bois".
Ar vihanañ eus al leueoù a zo bet taget gant ar bleiz.
Ar vihana eûz al leuéou a zô bét taget gañd ar bleiz.
1850
Daveenn :
GON.II
p.60, livre second, "Le plus petit des veaux a été étranglé par le loup".
Goude aotrounez vras, krinet ganto o fri, A deuas pep eil tro, diouzh ma oa hir o dent, Da ziskargañ o gor : holl emezo 'oant sent : an tigred, ar bleizi, bete'ar c'hozh chas bihan A dlee d'ar Baradoz mont diwar hanter vann.
Goude aotrounez vraz, krinet gant-ho ho fri, A deuaz, pep eil tro, dioc'h ma voa hirr ho dent Da ziskarga ho gor : holl eme z-ho, voant sent : ann tigred, ar bleizi, bete 'r c'hoz chas bihan A dlie d'ar Baradoz mont diwar hanter-vann.
1867
Daveenn :
MGK
p25
« Ma vez paet d'e [ar bleiz] lazhañ un toullad lakizien, / Traoù fall ha didalvez, mat da strinkañ bouilhenn, / D'ober droug d'al loened, en ur goll o amzer[,] / N'ho peus nemet selaou pa leñvo mab kouer, / Hag e klevoc'h ober aon dezhañ rak ar bleiz ; / Ha kement-se, va Doue ! C'hwi a wel poanioù ar geizh ! / Evit ur c'hi, ur c'hagn pe ur c'hozh azen brein / Am beus gallet da gaout, pe d'am c'hoan, pe d'am lein. »
» Ma ve paet d'he [ar bleiz] laza eun toullad lakisien, / » Traou fall ha didalvez, mad da strinka bouillen, / » D'ober drouk d'al loened, enn eur goll ho amzer. » N'ho peuz nemet selaou pa lenvo map kouer, / » Hag e klevoc'h ober aoun d'ezhan rak ar bleiz ; / » Ha kement-se, va Doue ! c'houi well poaniou ar geiz ! / » Evit eur c'hi, eur c'haign pe eur c'hoz azen brein / » Am beuz gallet da gaout pe d'am c'hoan, pe d'am lein.
1867
Daveenn :
MGK
p83
Ur bleiz, deuet e eskern er-maez eus e groc'hen, o vezañ ma veze ar c'has ouzh en diarbenn, a gavas, war e hent, un hordenn gi nerzhus, lart-toaz ha flour e lêr, ki distailh galloudus.
Eur bleiz, deut e eskern er meaz euz he groc'hen, o veza ma veze ar c'has oc'h hen diarbenn, a gavaz, war e hent, eunn horden-gi nerzuz, lard-toaz ha flour he ler, ki distaill gallouduz.
1867
Daveenn :
MGK
p7
Rak te, bleiz, en em glemm hep nad out bet laeret, / Hag ar pezh a c'houlenn, te louarn, peus kemeret.
Rak te, bleiz, en em glemm hep na d-oud bet laeret, / Hag ar pez a c'houlen, te louarn, peuz kemeret.
1867
Daveenn :
MGK
p37
Peseurt gwir o doa da ober kement-se ? Gwir ebet, nemet ar gwir en eus ar bleiz da lonkañ ar penn-dañvad, abalamour ma’z oant ar re greñvañ.
Pe seurt guir o doa da ober kement-se ? Guir ebed, nemed ar guir en euz ar bleiz da lounka ar penn-danvad, abalamour ma’z oant ar re grenva.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.3
An oan hag ar bleiz, daoust hag i a c’hell bevañ er memes park ?
An oan hag ar bleiz, daoust hag hi a c’hell beva er memez park ?
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.86
Soudarded ar republik a lugerne o daoulagad e kreiz teñvalijenn an noz, evel ma lugern lagad ar bleiz war an dañvad a ya da sammañ.
Soudarded ar republik a lugerne ho daoulagad e kreiz tevalijenn an noz, evel ma lugern lagad ar bleiz var an danvad a ia da zamma.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.166
Hag e viot souezhet neuze o klevet anezho o krial : Harz ar bleiz ! pa [z]euio an dud fall da esa dic'hwriziennañ eus ho kalon karantez an Aotrou Doue ?
Hag e viot souezet neuze o klevet anezho o krial : Harz ar bleiz ! pa deuio an dud fall da esa diskrisienna euz ho kaloun karantez an Aoutrou Doue ?
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.294
Ar bleizi hag ar brini a deufe da grignat o eskern, ar pezh a ve evit hor bro Breizh un dra zivalav dirak an dud, hag a ve tamallet deomp gant Doue.
Ar bleizi hag ar brini a deufe da grignat ho eskern, ar pez a ve evit hor bro Breiz eun dra zivalo dirag an dud, hag a ve tamallet d’eomp gant Doue.
1878
Daveenn :
EKG.II
p.97
En em gannañ a reont ivez evel bleizi, ha deomp-ni e oa lavaret e oant ken aonik hag ar merc’hed bihan a zu-mañ.
En em ganna a reont ive evel bleizi, ha d’eomp-ni oa lavaret oant ken aounik hag ar merc’hed bian a zu-man.
1878
Daveenn :
EKG.II
p.127
— Koulskoude n’omp ket evit lezer hor breudeur da gouezhañ etre pavioù bleizi ker kriz ha soudarded Canclaux.
— Koulskoude n’omp ket evit lezer hor breudeur da goueza etre paoiou bleizi ker kriz ha soudarded Canclaux.
1878
Daveenn :
EKG.II
p.106
Ar Roue galloudek, a zo war c’hed er C’hornog pellañ, n’oa ket evito ur bleiz rankles, draster eneoù ha lonker korfoù marv (3).
Ar Roue galloudek, a zo war c’hed er C’hornog pella, n’oa ket evito eur bleiz rankles, draster eneou ha lonker korfou maro (3).
1923
Daveenn :
SKET
p.70
Ha ken taer eo ar youc’h-se ha yudadeg tri-ugent arzh feulzet o tiskenn eus ar menezioù, seizh-ugent tarv gouez o tont eus ar gouelec’h, nav-ugent bleiz kriz marnaoniet o tiredek eus ar c’hoadoù.
Ha ken taer eo ar youc’h-ze ha yudadeg tri-ugent arz feulzet o tiskenn eus ar meneziou, seiz-ugent taro gouez o tont eus ar gouelec’h, nao-ugent bleiz kriz marnaoniet o tiredek eus ar c’hoadou.
1923
Daveenn :
SKET
p.116
Tro-dro d’ar c'hirri lêrek e sav yudadeg ar bleizi.
Tro-dro d’ar c'hirri lerek e sav yudadeg ar bleizi.
1923
Daveenn :
SKET
p.140
« Gouenn ar Gelted, un doue eo he c’hrouas, un doue hec’h engehentas, — En Amzer-gent, — Pa skede falz aour Eskios (2) en teñvalded an oabl, — Ma yude ar bleizi hag en em stlejent e-mesk dibourc’h ar c’hoadoù, — War askre yen an Douar. —
« Gouenn ar Gelted, eun doue eo he c’hrouas, eun doue hec’h engehentas, — En Amzer-gent, — Pa skede falz aour Eskios (2) en tenvalded an oabl, — Ma yude ar bleizi hag en em stlejent e-mesk dibourc’h ar c’hoadou, — War askre yen an Douar. —
1923
Daveenn :
SKET
p.33
Doue ar Marv skeudennet gant Kelted Galia evel ur bleiz debrer tud, Rev. celt., 1904.
Doue ar Maro skeudennet gant Kelted Galia evel eur bleiz debrer tud, Rev. celt., 1904.
1923
Daveenn :
SKET
p.70
Skrij ar bleiz hag eurc’h an arzh a vez eilet eno gant yud al leon melen-gell hag an tigr brizhroudennek.
Skrij ar bleiz hag eurc’h an arz a vez eilet eno gant yud al leon melen-gell hag an tigr briz-roudennek.
1924
Daveenn :
SKET.II
p.48
boued ar bleidi
bouid er bleidi
1927
Daveenn :
Geri.ern
pg boed
bleizi
1927
Daveenn :
Geri.ern
pg blei(z)
bleiz
1927
Daveenn :
Geri.ern
pg blei(z)
gwelet en deus ar bleiz
1927
Daveenn :
Geri.ern
pg blei(z)
Alanig al Louarn n’en doa ket e bar da livañ gevier fin, ha Job ar Bleiz da zisplantañ gevier gros.
1944
Daveenn :
ATST
p.8
A ! moereb, emezo, evel-se emañ ar bed. Hiziv hoc’h eus mignoned e-leizh ; an deiz war-lerc’h, ar mignon a ya da vleiz.
1944
Daveenn :
ATST
p.41
M'hor selaouefemp, o ! bleiz oazus, / Te n'az pefe barnedigezh ; / Ha ret eo kondaonidigezh / A-barzh lazhañ loened noazus ?
M'hor selaouefemp, o ! bleiz oazus, / Te n'az pefe barnedigez ; / Ha ret eo kondaonidigez / A-barz laza lôned noazus ?
1960
Daveenn :
PETO
p74
Erru out-te, touer daonet, / Par da Garrier, bleiz an Naoned !
1960
Daveenn :
PETO
p72
Bleiz digelloù !
Bleiz digellou
1960
Daveenn :
PETO
p51
Mesaer o paouez dilezel Ar bagad deñved ' vire reizh Hor person ' zo bremañ ezel Eus breuriezh kivioul ar Bleiz.
Mesaer o paouez dilezel Ar bagad deñved ' vire reiz Hor person ' zo bremañ ezel Eus breuriez kivioul ar Bleiz.
1960
Daveenn :
PETO
p22
"Abaoe pegoulz ez eus bleizi-labour ac'hanoc'h?" a c'houlennan oute, anat an aoz fall ennon. "Labour zo plijadur," a lavar Vlasopoulos, daoust ma ne glot ket e vomm gant an endro.