I.
A.
H.b.
[1659, 1732, 1850, 1985, 2015] Stad an aergelc'h e koulz pe goulz, dreist-holl e-keñver al levezon war buhez hag obererezh an dud.
[1659, 1732] En em ober diouzh an amzer.
[1850] N'eo ket bet mat an amzer da eostiñ. [1867] Diouzh ma veze 'n amzer, al labous tremeniat, a ouie pell a-raok pegoulz 'vije barrad.
[1944] D'ar Sul 14 a viz Eost, dre un amzer domm-kenañ, an heol a boazhe, am eus soñj, an oabl a oa didarch evel ur sklasenn, un engroez a dud a ruilhe diouzh Montroulez war-du bourk Plouyann, n'emañ nemet ul lev bennak diouzh kae Treger. [1985] Ha dre ma lakomp penn er Su, an amzer, e-lec'h mont war dommaat evel ma vijed o c'hortoz, a ya er c'hontrol war freskaat.
&
(gant un ag.)
[1659, 1732, 1909] Amzer gaer. [1659] Amzer furluok. [1699, 1732] Amzer sioul.
[1732] Amzer galet, garv. [1732] Amzer dizavel ha mor plaen. [1732] Birvidik, tomm (eo) an amzer. [1732] Amzer gardis. [1732] Amzer fresk.
[1850] An amzer domm a zarevo ar sivi. [1850] D'an diskar-loar e teuy marteze an amzer vrav. [1850] Amzer lug. [1850] Arnevus eo an amzer. [1850] An amzer domm-se a eogo ar piz. [1850] Erc'hus-bras eo an amzer.
[1909] Amzer zourek. [1909] Amzer bouilhardus. [1909] Fouest eo an amzer. [1909] Amzer rust. [1931] Amzer avelus, dourus, luc'hedus, kleñvedus, revus, vleunius. [1931] Eizhtez penn hiziv e oa kaer an amzer. [1931] Kaer eo an amzer. [2015] Yen eo an amzer.
Amzer vat, vrav. Amzer but, glouar, yen. Amzer vrein : fall. Amzer ruz : fall-kenañ. Sioul eo an amzer. Avelek eo an amzer. Sasun eo an amzer : klouar, plijus eo. Digompez eo an amzer. Stummet fall, doareet fall, troet fall eo an amzer : emañ-hi o treiñ da fall. Troet eo an amzer da fall.
&
(gant un ak.)
Amzer c'hlav, erc'h. Amzer c'hoañv, hañv.
&
(gant ur v.)
[1732] Amzer domm a ra. [1732] Kalmiñ a ra an amzer. [1732] Sioulaat a ra an amzer. [1732] E-keit ma vez ar verdeidi o tijuniñ e teu an amzer da sevel. [1732] Sklaeraat, splannaat a ra an amzer.
[1850] Amzer gaer a ra. Amzer divalav, fall, vat vrav zo, a ra.
[1929] Hinoniñ a rae an amzer.
Chom a ray an amzer ? : chom a ray brav ? Petra a ray an amzer ? : penaos e troy ? Sevel a ra an amzer : sklaeraat a ra an oabl. Buan e teu an amzer da stankañ : buan e teu an oabl da vezañ goloet a goumoul. Koumoulañ a ra an amzer : dont a ra koumoul en oabl. Soublañ a ra an amzer : dont a ra da vezañ soubl, souploc'h. An amzer zo o vont da dreiñ : zo o vont da vezañ fall.
&
(gant ar v. bezañ)
Amzer fall zo ganti : emañ-hi o treiñ da fall. Diougan, seblant amzer vrav, fall zo : stummet eo da vezañ brav, fall. Kazarc'h zo en amzer: emañ-hi o vont d'ober kazarc'h. Gor, broutac'h zo en amzer : touforek eo. Diougan glav, gouenn c'hlav, lusk da c'hlav zo en amzer : emañ-hi o vont d'ober glav. A-frapadoù hir, a daoladoù hir, a laziadoù hir emañ an amzer : chom a ra pell heñvel a-raok kemmañ. Deuet eo an amzer da vrav : deuet eo da vezañ brav.
&
Un diaoul a amzer, ur c'hast amzer : prantad amzer fall-spontus.
&
Trl.
Ober un taol amzer fall : ur prantad amzer fall. Tapout un taol amzer : bezañ war vor pa vez ur prantad amzer fall.
&
Gouzout diouzh an amzer : bezañ gouest da lavaret penaos e vo an amzer.
&
[1927] Gwelet an amzer : sellet dre ar prenestr an amzer a ra er-maez.
B.
Dre ast.
1. Oabl.
[1850] Du eo an amzer : teñval an oabl. [1850] Ar c'houmoul a laka an amzer da vezañ teñval. Sevel en ebr hag en amzer : en oabl. Me a gav teñval an amzer. Sklaeraat a ra an amzer.
2. [1904, 1927] En amzer : en aer.
[1904] Treuziñ an amzer. [1927] Nijal en amzer. Strinkañ udb. en amzer. Bez' ez eus brini o punañ en amzer. Eon zo en amzer : koumoul gwenn zo en oabl.
HS. er vann.
3. [1732] Dindan pep seurt amzer, [1927, 1931] dindan an amzer (vras), [1927] en amzer (vras), [1904] d'an amzer : er-maez, hep goudor.
Bezañ kousket dindan an amzer vras.
&
Mont dindan an amzer fall, edan an amzer fall : mont er-maez pa vez fall an amzer. Mont er-maez dindan an holl amzer : mont war vor ne vern penaos e vefe an amzer.
&
Trl.
E-barzh an amzer ! : er-maez ! Kit e-barzh an amzer !
&
[1927] Bezañ dindan ar seizh amzer : bezañ er-maez ne vern penaos emañ an amzer.
&
Tr.
Bevañ, kousket en amzer vras : Bevañ, kousket er-maez eus ur savadur bennak e-pad ur mare hir pe hiroc'h
4. Termen a dalvez da aroueziñ ar yenijenn.
Pa vez unan boazet da chom en e di e krog an amzer ennañ diouzhtu.
5. Tr.
[1850] Bezañ evel an amzer : bezañ cheñch-dicheñch (en e soñjoù, e zoareoù da sk.)
[1850] Eskemmus eo evel an amzer.
6. Dre skeud
[1867] Amzer fall : prantad diaes d'an hini a vev anezhañ.
[1867] E-pad m'on gwallgaset, m'eo din fall an amzer.
II.
B.
[1732, 1927] Stad eus an aergelc'h e koulz pe goulz.
[1732] Un amzer gaer ha sklaer. [1732] Un amzer gaer, Doue r'er binnigo.
[1927] Gwelet an amzer : sellet dre ur prenestr da welet penaos emañ an amzer.
&
alies
Amzer fall.
Setu amañ un amzer avat ! N'eo ket un amzer da vont er-maez.
&
[1925, 1927] Dindan an amzer : en diavaez, hep gwasked.
&
Redek dindan pep amzer, bezañ dindan ar seizh amzer : dindan kement seurt amzer a vez.
Référence :
GReg
pg frilleux (Un temps frilleux, qui donne du froid.)
amzer kalet
amser caled
1732
Référence :
GReg
pg airain
amzer garv
amser garo
1732
Référence :
GReg
pg airain
en em ober diouc'h an amzer
èn em ober diouc'h an amser
1732
Référence :
GReg
pg accomoder
sioulaat a ra an amzer
syoulat a ra an amser
1732
Référence :
GReg
pg calmer (le tems se calme)
kalmiñ a ra an amzer
calmi a ra an amser
1732
Référence :
GReg
pg calmer (le tems se calme)
tomm eo an amzer
tom eo an amser
1732
Référence :
GReg
pg (il fait) chaud
amzer domm a ra
amser dom a ra
1732
Référence :
GReg
pg (il fait) chaud
tomm an amzer
tuem en amsér
1732
Référence :
GReg
pg (il fait) chaud
birvidik eo an amzer
birvidicq eo an amser
1732
Référence :
GReg
pg chaud (chaude)
amzer gardis
amser gardis
1732
Référence :
GReg
pg gaillard (Un tems gaillard.)
dre an amzer ar yenañ
dre an amser ar guienâ
1732
Référence :
GReg
pg froid (Pendant la rigueur du froid.)
dre an amzer ar yenañ
dre an amser ar yenâ
1732
Référence :
GReg
pg froid (Pendant la rigueur du froid.)
e-kreiz an amzer yen
ê creiz an amser yen
1732
Référence :
GReg
pg froid (Pendant la rigueur du froid.)
Rivus eo an amzer.
Rivus eo an amser.
1732
Référence :
GReg
pg froid (Il fait froid.)
amzer dous, glav dous
amser douçz, glao douçz
1732
Référence :
GReg
pg (tems) doux (pluïe douce)
sklaeraat, splannaat a ra an amzer
sclaeraat, splannaat, a ra an amser
1732
Référence :
GReg
pg (le tems s') éclaircit
dindan pep seurt amzer
dindan pep seurd amser
1732
Référence :
GReg
pg exposé (aux injures de l'air)
Yen eo an amzer.
Yen eo an amser.
1732
Référence :
GReg
pg froid (Il fait froid.)
kemeret an amzer evel ma teu
qemeret an amser evel ma teu
1732
Référence :
GReg
pg accomoder
un amzer anouedus
un amser annoëdus
1732
Référence :
GReg
pg frilleux (Un temps frilleux, qui donne du froid.)
e-pad an amzer fresk
e pad an amser fresq
1732
Référence :
GReg
pg fraicheur (Pendant la fraicheur.)
A-dog div eurvezh amzer e skrivas.
Adoc diou heurvez-amser, e scrivas.
1732
Référence :
GReg
pg heure (Il écrivit deux heures de suite.)
E-keit ma vez ar verdeidi o tijuniñ e teu an amzer da sevel.
E qéhyd ma véz ar verdaïdy o tijuni, e teu an amser da sevel.
1732
Référence :
GReg
pg hausser (Pendan que le Matelot déjeune le temps se hausse.)
amzer grizilhus
amser grisilhus
1732
Référence :
GReg
pg grêle (Tems sujet à donner de la grêle.)
amzer cazarc'hus
amser cazarc'hus
1732
Référence :
GReg
pg grêle (Tems sujet à donner de la grêle.)
amzer révus
amser révus
1732
Référence :
GReg
pg gelée (Tems propre à donner de la gelée.)
Rev-gwenn er c'hresk, / Amzer gaer ha fresk. / Rev-gwenn en diskar, / Amzer gleb hep mar.
Réau guénn èr c'hresq, / Amser gaër ha fresq : / Réau guénn èn discarr, / Amser gleb hep mar.
1732
Référence :
GReg
pg gelée (On dit proverbialement en François & en Breton : / Gelée blanche au croissant, / Marque de beau tems : / Gelée blanche au decours , De la pluïe sous trois jours.)
amzer fresk
amser fresq
1732
Référence :
GReg
pg gaillard (Un tems gaillard.)
amzer gaer
amser gaër
1732
Référence :
GReg
pg beau (tems)
un amzer gaer ha sklaer
un amser gaër ha sclaer
1732
Référence :
GReg
pg (un) beau (tems, un tems serein)
un amzer gaer, Doue r' er binnigo
un amser gaër, Doüe r'er binnigo
1732
Référence :
GReg
pg (un) beau (tems, un tems serein)
amzer sioul
amser syoul
1732
Référence :
GReg
pg bonace (calme sur mer)
amzer dizavel ha mor plaen
amser disavel ha mor plean
1732
Référence :
GReg
pg calme (bonace sur mer)
amzer sioul
amser syoul
1732
Référence :
GReg
pg calme (bonace sur mer)
du eo an amzer
dû eo ann amzer
1850
Référence :
GON.II
pg dû (Le temps est noir, obscur).
amzer lug
amzer lûg
1850
Référence :
GON.II
pg lûg
Ar c'homoul a laka an amzer da vezañ teñval.
Ar c'hommoul a laka ann amzer da véza téval.
1850
Référence :
GON.II
pg kommoul (Les nuages rendent le temps sombre).
Amzer gaer a ra.
1850
Référence :
GON.II
pg amzer (Il fait beau temps).
An amzer domm a zarevo ar sivi.
Ann amzer domm a zarévô ar sivi.
1850
Référence :
GON.II
pg darévi (Le temps chaud mûrira les fraises).
D'an diskar-loar e teuy marteze an amzer vrav.
D'ann diskar-loar é teûi martézé ann amzer vraô.
1850
Référence :
GON.II
pg diskar-loar (Le beau temps viendra peut-être au décours de la lune).
Bravoc’h amzer a ra hiriv evit dec’h.
Bravoc’h amzer a ra hiriô évid déac’h.
1850
Référence :
GON.II
p.64
Biskoazh ne welis un hevelep amzer.
Biskôaz na wéliz eunn hévéleb amzer.
1850
Référence :
GON.II
p.63
an amzer domm-se a eogo ar piz
ann amzer domm-zé a éogô ar pîz
1850
Référence :
GON.II
pg éogi
n'eo ket bet mat an amzer da eostiñ
né két bét mâd ann amzer da éosti
1850
Référence :
GON.II
pg éosta, éosti
erc'hus-bras eo an amzer
erc'huz brâz eo ann amzer
1850
Référence :
GON.II
pg erc'huz
Arneüs eo an amzer.
Arnéuz eo ann amzer.
1850
Référence :
GON.II
pg arnéuz (Le temps est orageux).
Eskemmus eo evel an amzer.
Eskemmuz eo ével ann amzer.
1850
Référence :
GON.II.HV
pg eskemmuz (Il est changeant comme le temps).
E-pad m'on gwallgaset, m'eo din fall an amzer / E verr, pa vezo aet an dud d'ar parkeier, Me a denno ac'hann ganen va disvesker.
Epad m’ounn gwall-gaset, m’eo d’in fall ann amzer / E-verr, pa vezo eat ann dud d’ar parkeier, Me a denno ac’han gan-en va disvesker.
1867
Référence :
MGK
p43
Diouzh ma veze 'n amzer, al labous tremeniat, a ouie pell a-raok pegoulz 'vije barrad; hag e-pad ma veze tro-war-dro o wiriñ, e kase ar c'heloù a-bell d'ar vordeidi.
Dioc'h ma veze 'nn amzer, al labouz tremeniad, a c'hwie pell a-raok pe goulz vije barrad, hag epad ma veze tro-war-dro o viri, e kase ar c'helou a-bell d'ar vordeidi.
1867
Référence :
MGK
p13
— Boñjour deoc’h, Aotrou, eme an den yaouank, oc’h hejañ e zilhad gleb. Brav eo kaout un tamm disglav dre an amzer a ra.
— Bonjour d’ehoc’h, Aoutrou, eme an den iaouank, oc’h eja he zillad gleb. Brao eo kaout eun tamm disklao dre an amzer a ra.
1877
Référence :
EKG.I.
p.56
Heñvel e oant ouc’h ar goabrenn a sav en oabl. Goloet eo an heol, du eo an amzer, mes ne strakl ket c’hoazh ar gurun.
Henvel oant ouc’h ar goabrenn a zao enn oabl. Goloet eo an heol, du eo an amzer, mez ne strakl ket c’hoaz ar gurun.
1877
Référence :
EKG.I.
p.266
Deuet eo an noz, teñval eo an amzer ; n’eus den war vale adalek beg Milio betek enezenn Vriad, o vont dreist bourk Perroz ha kêr Landreger.
Deuet eo an noz, tenval eo an amzer ; n’euz den var vale adalek bek Miliau beteg enezen Brehat, o vont dreist bourk Perros ha kear Landreger.
1877
Référence :
EKG.I.
p.94
Gouzout a rit edod, er mare-se, e-kreiz miz Meurzh ; ar goañv a yoa rust, yen e oa an amzer, ar poull a yoa skornet.
Gouzout a rit edot, er mare-ze, e kreiz miz meurz ; ar goan a ioa rust, ien oa an amzer, ar poull a ioa skournet.
1878
Référence :
EKG.II
p.162
Pehini ac'hanoc'h, ma lennerien, en ur lakaat an tan war un alumetezenn, d'an noz, er devalijenn, na'n neus ket gwelet, o sevel diwar e voest chimikez, evel ur vogedenn lugernus ?... Se a c'hoarvez peurvuiañ pa ve[z] gleb an amzer ha mouest an alumetez.
Pehini ac'hanoc'h, ma lennerien, en eur lakaat an tan war eun alumetezenn, d'an noz, er devalijen, n' an euz ket gwelet, o sevel diwar e voest chimikez, evel eur vogedenn lugernuz ?... Ze a c'hoarvez peurvuian pa ve gleb an amzer ha mouest an alumetez.
1898
Référence :
KZVR
Supplément à la Croix des Côtes-du-Nord du dimanche 23 janvier, p.1
Ha soñj dit, mignon Tomaz, ar seier a vano ganimp, a vo mat, goude vent kannet, da lakaat war hon c'hein en noz, en-giz ballino[ù] pa vez[z] rev en amzer ; hag un tamm plom en beg eur fiselenn a zo mat da dizhañ gedon.
Ha sonj d'it, mignon thomas, ar seier a vano gan-imp, a vo mad, goude vent kannet, da lakaat war hon c'hein en noz, en giz ballino pa ve reo en amzer ; hag eun tamm plom en beg eur fiselen a zo mad da diza gedon.
1898
Référence :
KZVR
Supplément à la Croix des Côtes-du-Nord du dimanche 23 janvier, p.2
d'an amzer
d'en amzér
1904
Référence :
DBFV
pg. amzér (exposé au grand air)
treuziñ an amzer
trezein en amzér
1904
Référence :
DBFV
pg. amzér (traverser l'espace)
amzer soupl
amzer zoubl
1909
Référence :
BROU
p. 421 (temps humide)
fouest eo an amzer
1909
Référence :
BROU
p. 239 (le temps est lourd)
amzer rust
amzer-rust
1909
Référence :
BROU
p. 416 (gros temps, tempête)
amzer zourek
1909
Référence :
BROU
p. 243 (pluvieux)
E-kreiz noz, diouzh m’emañ brud, pa vez an oabl o hinoniñ hag al loar o skediñ en neñv, e teu an anaon illur sebeliet eno er-maez eus o bezioù da analat ar gouyender dindan an amzer splann ; azezañ a reont a-strolladoù war gern ar c’hrugelloù hag e kenbrezegont laouen en ur arvestiñ ouzh an neñv hag ouzh ar mor (2).
E-kreiz noz, diouz m’eman brud, pa vez an oabl o hinoni hag al loar o skedi en nenv, e teu an anaon illur sebeliet eno er-maez eus o beziou da analat ar gouyender dindan an amzer splann ; azeza a reont a-strolladou war gern ar c’hrugellou hag e kenprezegont laouen en eur arvesti ouz an nenv hag ouz ar mor (2).
1923
Référence :
SKET
p.130
Diouzh an avel, neuz ha red ar c’houmoul, stuz an neñv noz ha beure, liv an heol ha doare al loar, e ouient diouganiñ an amzer.
Diouz an avel, neuz ha red ar c’houmoul, stuz an nenv noz ha beure, liou an heol ha doare al loar, e c’houient diougani an amzer.
1923
Référence :
SKET
p.39
Ha pa veze an amzer gaer en-dro, sec’het an douar gant an aezhenn ha tommet gant an heol, war an donenn end-eeun, er geot e-mesk ar bleunioù eo e lakae ar bugelig (2).
Ha pa veze an amzer gaer en-dro, sec’het an douar gand an aezenn ha tommet gand an heol, war an donenn end-eeun, er geot e-mesk ar bleuniou eo e lakae ar bugelig (2).
1924
Référence :
SKET.II
p.13
Bilzig, ankouaet ’ta gantañ e le, un devezh, brav an amzer anezhi, aet Izabel en hent, Katellig war e skoaz, Yannig krog en e zorn, ha Madelen war e lerc’h, ac’h eas d’an traezh.
Bilzig, ankouaet ’ta gantan e le, eun devez, brao an amzer anei, aet Izabel en hent, Katellig war e skoa, Yannig krog en e zorn, ha Madelen war e lerc’h, ac’h ês d’an trêz.
1924
Référence :
BILZ1
Niverenn 39, p.864 (Miz Meurzh 1924)
Hinoniñ a rae an amzer, ur bam ! ha skedus-holl e veze an heol en deiz-se ha, padal, gant an taerañ barrad e veze hejet ar mor hag ar c’hoadoù.
Hinoni a rae an amzer, eur bam ! ha skedus-holl e veze an heol en deiz-se ha, padal, gand an taera barrad e veze hejet ar mor hag ar c’hoadou.
1924
Référence :
SKET.II
p.34
Ker klouar da beb amzer an temz-hin anezho ma vev an dud ez noazh (2) ha ma kouskont e-pad an noz e-maez o ziez dindan ar stered hag an amzer.
Ker klouar da beb amzer an temz-hin anezo ma vev an dud ez noaz (2) ha ma kouskont e-pad an noz emaez o zïez dindan ar stered hag an amzer.
1924
Référence :
SKET.II
p.72
Sevel abred eus ar beure, hervez ar mare, chom e-pad an deiz, a-wechoù e-pad an noz dindan an amzer : setu doare ar paotr.
Sevel abret eus ar beure, herve ar mare, chom e-pad an de, a-wechou e-pad an noz dindan an amzer : setu doare ar pôtr.
1925
Référence :
BILZ2
p.107
en amzer vras
1927
Référence :
GERI.Ern
pg amzer (-vivre- au grand air)
en amzer
1927
Référence :
GERI.Ern
pg amzer (-voler- en l'air)
gwelet an amzer
1927
Référence :
GERI.Ern
pg amzer (voir au dehors -par la fenêtre-)
dindan an amzer
1927
Référence :
GERI.Ern
pg amzer (à l'air)
be(z)añ dindan ar seizh amzer
be(z)añ dindan ar seiz amzer
1927
Référence :
GERI.Ern
pg amzer (être dehors par tous les temps, Trég.)
Hinoniñ a rae an amzer. Tomm an heol. Un engroez a dud a zo o vont-dont gant ar straejoù.
Hinoni a rae an amzer. Tomm an heol. Eun engroez a dud a zo o vont-dont gant ar streajou.
D'ar Sul 14 a viz Eost, dre un amzer domm-kenañ, an heol a boazhe, am eus soñj, an oabl a oa didarch evel ur sklasenn, un engroez a dud a ruilhe diouzh Montroulez war-du bourk Plouyann, n'emañ nemet ul lev bennak diouzh kae Treger.
D'ar sul 14 a viz Eost, dre eun amzer domm kenañ, an heol a boaze, am eus soñj, an oabl a oa didarch evel eur sklasenn, eun engroez a dud a ruilhe diouz Montroulez war du bourk Plouyann, n'emañ nemet eul leo bennak diouz kae Treger.
1944
Référence :
EURW.1
p70
Sklaer ha brav a oa an amzer.
Sklaer ha brao a oa an amzer.
1944
Référence :
EURW.1
p.201
Ha dre ma lakomp penn er Su, an amzer, e-lec'h mont war dommaat evel ma vijed o c'hortoz, a ya er c'hontrol war freskaat : distanoc'h e oa e Casa eget e Bourdel ; ha freskoc'h e-tal Inizi Canarias eget e-tal ar Marok.
1985
Référence :
DGBD
p15
Teir anezhe a zo gwisket gant jiletennoù gloan du rak glavenniñ a ra er-maez ha yen eo an amzer.
2015
Référence :
EHPEA
p11
Note d'étude
Kemmadur dre vlotaat en anvioù-gwan goude "amzer".
S.o. fichenn "barr-amzer" ivez.