Plus d'options

Prononciation

Fréquence d'emploi : 

Attesté dans : 
NDBF
GBAHE

Formes fléchies : 
12
Afficher les formes fléchies

Définition :  Masquer la définition

I. KOZH. (ls. "-ien") [1499, 1659, 1850, 1931] Maesaer. Bugel ar chatal, bugel ar saout. Bugel eo bet e ti ma zad. Ar vugelien a gouske er c'hraou. HS. bugul, paotr-saout. II. BREMAÑ (ls. "bugale") 1. [1499, 1659, 1732, 1850, 1931, 1985, 2015] Den e kentañ marevezh e vuhez, adalek e c'hanedigezh betek e oad-krenn. Ur bugel ampart, amsent, bihan, bras, didrouz, dirollet, divabouz, divailhur, dizanv, fur, gwan, jentil, koant, kreñv, kuilh, lart, sentus, treut, trouzus, turmudus. Ur bugel bloaz, ur bugel pemp bloaz, eizh vloaz, dek vloaz. Ar vugale vihan hag ar gozhidi. C'hoari a ra ar vugale. Bugale desket-bras, desket-mat. An oad a vugale. C'hoarielloù, diduelloù bugale. Brageziñ, dornañ, embreger, gwiskañ, mailhuriñ ur bugel. Difankañ, digaoc'hañ, dilavregañ, divotaouiñ, diwiskañ ur bugel. Sec'hañ babouz ur bugel. Predañ ar vugale. & Bezañ bugel a-walc'h : bezañ yaouank-tre. & (impl. hep gm. ; db. ar merc'hed) bezañ bugel ganti : bezañ dougerez. & Bezañ gant ar boan vugale : bezañ war-nes gwilioudiñ. 2. [1622, 1850, 1927, 1931] Paotr pe blac'h e-keñver e dad hag e vamm. Bodet en doa e vugale en-dro dezhañ. Armerzhañ evit e vugale. Roit da denañ d'ho pugel. & [1732] Kaout bugale : kaout mibien pe verc'hed. Ur bugel bihan he deus. Kalz a vugale o deus. Kaout seizh a vugale. Bez' he deus bet he bugale. 3. Dre heveleb. [1732] Termen da verkañ an darempred etre ur c'hrouer hag ar re zo bet krouet gantañ, den zo liammet ouzh ub. all a zo a-us dezhañ e-keñver urzhaz. Bugale Doue. 4. Anv karantezus a reer gantañ ouzh ur bugel n'eo ket e hini. Deus amañ ma bugel ! Kerzhit 'ta bugale ! DHS. mab, plac'h, merc'h. 4. Dre ast. [1499, 1931] Krouell e kof he mamm. Gwele ar bugel e kof e vamm. Diforc'hañ diwar vugale. Koll ur bugel.

Exemples historiques : 
147
Masquer la liste des exemples

gros ar bugel

1499
Référence : LVBCA p21, 44, 88 (crosse de pasteur)

gwele ar bugel e kof e vamm

1499
Référence : LVBCA pp21, 44, 67, 70, 90, 117, 138 ('délivre de l'enfant dans le ventre de sa mère')

bugel ar chatal

1499
Référence : LVBCA p21, 44, 46 (pastour des bestes)

Piv e[o]'n hini ma studihe / En e galon, na estonhe, / Gwelet hor mamm a estlamme ? / Allas, d'he bugel ez gouele.

1622
Référence : Do. p60

bugel ar saout

1659
Référence : LDJM.1 pg berger

kros bugel ar saout

1659
Référence : LDJM.1 pg houlette

dihas vr buguel [dihuz ur bugel]

1659
Référence : LDJM.1 pg dihas (vr buguel)

bugel

1659
Référence : LDJM.1 pg enfant

Setu aze ho pugel dibalamour.

1732
Référence : GReg pg géniture (Voilà vôtre belle geniture, vôtre belle production.)

bugel badezet

1732
Référence : GReg pg enfant (bâtisé)

Setu aze ho pugel didailh.

1732
Référence : GReg pg géniture (Voilà vôtre belle geniture, vôtre belle production.)

bugel war ar vronn

1732
Référence : GReg pg enfant (à la mamelle)

bez' he deus bet he bugale

1732
Référence : GReg pg accoucher

bugel ouc'h ar vronn

1732
Référence : GReg pg enfant (à la mamelle)

Setu aze ho pugel koant.

1732
Référence : GReg pg géniture (Voilà vôtre belle geniture, vôtre belle production.)

Fallaet eo ar bugel-hont ganto.

1732
Référence : GReg pg gâter (Ils ont gâté cet enfant.)

Setu aze ho pugel diforch.

1732
Référence : GReg pg géniture (Voilà vôtre belle geniture, vôtre belle production.)

dalc'het ur bugel oc'h vadez

1732
Référence : GReg pg fonts (Tenir sur les fonts un enfant, pp.)

derc'hel ur bugel oc'h vadez

1732
Référence : GReg pg fonts (Tenir sur les fonts un enfant.)

bennozh ar batriarched d'o bugale henañ

1732
Référence : GReg pg (la) benediction (des anciens patriarches à leurs ainez)

binnizien ur bugel

1732
Référence : GReg pg benir

binniziet ur bugel

1732
Référence : GReg pg benir (un enfant)

luskat ur bugel

1732
Référence : GReg pg bercer (un enfant)

bugel an deñved

1732
Référence : GReg pg berger (qui garde les moutons)

bugelien an deñved

1732
Référence : GReg pg berger (qui garde les moutons)

bugel ar saout

1732
Référence : GReg pg bouvier (qui a soin des boeufs, & des vaches)

bugelien ar saout

1732
Référence : GReg pg bouvier (qui a soin des boeufs, & des vaches)

neb a zesk o c'hredennoù d'ar vugale

1732
Référence : GReg pg catechiste

skejañ kof ur wreg e poan vugale, evit tennañ he bugel anezhi

1732
Référence : GReg pg (faire l'operation) Cesar(ienne)

bugel lejitim

1732
Référence : GReg pg enfant (legitime)

bugel esposet

1732
Référence : GReg pg enfant (trouvé)

bugel dianzavet

1732
Référence : GReg pg enfant (trouvé)

bugel

1732
Référence : GReg pg enfant, géniture (enfant, en termes burlesques)

bugel

1732
Référence : GReg pg enfant

bugel bloaz

1732
Référence : GReg pg enfant (d'un an)

bugel dalif

1732
Référence : GReg pg enfant (posthume)

bugel deuet goude marv e dad

1732
Référence : GReg pg enfant (posthume)

bugel lec'hiet

1732
Référence : GReg pg enfant (suposé)

bugel anzavet

1732
Référence : GReg pg enfant (adopté)

ar skritur sakr [a] gomz deomp eus a ur bugel a gant vloaz

1732
Référence : GReg pg (l'écriture Sainte parle d'un enfant de cent ans, en Isaï. ch65 v. 20)

bugale vihan

1732
Référence : GReg pg (petit) enfant, (de petits enfants)

diduellañ ur bugel

1732
Référence : GReg pg amuser

bugel bihan

1732
Référence : GReg pg (petit) enfant

divuz ur bugel

1732
Référence : GReg pg amuser

bugel divadez

1732
Référence : GReg pg enfant (non bâtisé)

Setu aze ho pugel difeson.

1732
Référence : GReg pg géniture (Voilà vôtre belle geniture, vôtre belle production.)

bugel

1850
Référence : GON.II pg bugel (En Vannes), bugul

ar bugel-se a zo gwall amsent

1850
Référence : GON.II pg amzeñt

Ar vugale vihan hag ar gozhidi a vabouz alies.

1850
Référence : GON.II pg babouza (Les petits enfants et les vieillards bavent souvent).

Bragezit ar bugel-se.

1850
Référence : GON.II pg bragéza (Mettez sa culotte à cet enfant).

bugale

1850
Référence : GON.II pg bugel (Enfant, fils ou fille par relation au père et à la mère. Garçon ou fille en bas âge, sans aucune relation au père et à la mère. Garçon, valet, ouvrier qui travaille chez un maître. Apprenti. Berger. Pâtre. Pl.)

bugel

1850
Référence : GON.II pg bugaléach, bugel (Enfant, fils ou fille par relation au père et à la mère. Garçon ou fille en bas âge, sans aucune relation au père et à la mère. Garçon, valet, ouvrier qui travaille chez un maître. Apprenti. Berger. Pâtre), bugul, bugelez

Bugel eo bet e ti va zad.

1850
Référence : GON.II pg bugel (Il a été pâtre chez mon père).

Ur bugel bihan he deus c'hoazh.

1850
Référence : GON.II pg bugel (Elle a encore un petit enfant).

Ur bugel bloaziat he deus.

1850
Référence : GON.II pg bloasiad (Elle a un enfant d'un an).

Kalz a vugale o deus.

1850
Référence : GON.II pg bugel (Ils ont beaucoup d'enfants).

Kufunit mat ar bugel en e gavell.

1850
Référence : GON.II pg kafuni (Couvrez bien l'enfant dans son berceau).

Lakait evezh, bruilhañ a ra ho pugel.

1850
Référence : GON.II pg brula (Faites attention, votre enfant vomit).

Sec'hit ar babouz d'ar bugel-se

1850
Référence : GON.II pg babouz (Essuyez la bave de cet enfant).

bugale koant o deus

1850
Référence : GON.II.HV pg koañt

roit da zenañ d'ho pugel

1850
Référence : GON.II pg déna

roet em eus ho deroù-mat

1850
Référence : GON.II pg dérou-mâd

n'en deus roet deskadurezh ebet d'e vugale

1850
Référence : GON.II.HV pg deskadurez

diarc'henit ho pugel

1850
Référence : GON.II pg diarc'henna

ne c'hellot biken diastuziñ ar bugel-se

1850
Référence : GON.II pg diastui

Ur bugel didrouz hoc'h eus aze.

1850
Référence : GON.II pg didrouz (Vous avez là un enfant qui ne fait pas de bruit).

livirit d'ar vaouez-se mont da zigaoc'hañ he bugel

1850
Référence : GON.II pg digaoc'hañ

na silaouit ket ho pugel war an daol

1850
Référence : GON.II pg dilaoui

n'eo ket dilastez ar bugel-se

1850
Référence : GON.II pg dilastez

dilastezit ho pugale

1850
Référence : GON.II pg dilastéza

dilavregit ar bugel-se

1850
Référence : GON.II pg dilavréga

dilaezh eo, kas a ray he bugel d'ar vagerez

1850
Référence : GON.II pg dilez

Kalz a vugale o deus diorroet.

1850
Référence : GON.II pg diorren (Ils ont élevé beaucoup d'enfants).

desket en deus e vugale da skrivañ

1850
Référence : GON.II pg diski

ur bugel diskidik

1850
Référence : GON.II pg diskidik

dizanv eo c'hoazh ar bugel-se

1850
Référence : GON.II pg dishanô, dishanv

distagellit e deod d'ar bugel-se

1850
Référence : GON.II pg distagella

n'eo ket c'hoazh divabouz he bugel

1850
Référence : GON.II pg divabouz

likit un divabouz gwenn d'ar bugel

1850
Référence : GON.II pg divabouz

daou vugel he deus da zivabouzañ

1850
Référence : GON.II pg divabouza

bugale divag int

1850
Référence : GON.II pg divag

ur bugel divailhur a oa war he barlenn

1850
Référence : GON.II pg divalur

divotaouit ar bugel-se

1850
Référence : GON.II pg divotaoui, divoutaoui

n'eo ket diwevn ar bugel-se

1850
Référence : GON.II pg diwén

ar bugel-se na c'hell ket en em ziwiskañ e-unan

1850
Référence : GON.II pg diwiska

ret eo dizantañ ar bugel-se

1850
Référence : GON.II pg dizañta

e vugale na vezint ket dizanvez

1850
Référence : GON.II pg dizanvez

na zornit ket ar bugel-se evel-se

1850
Référence : GON.II pg dourna

n'eo ket kre a-walc'h ar bugel-se evit reiñ an dornell

1850
Référence : GON.II pg dournel, dournikel

na embregit ket ar bugel-se evel-se

1850
Référence : GON.II pg embréga

da evneta eo aet ar vugale

1850
Référence : GON.II pg evnéta

Kreskiñ/kriskiñ a ra ar bugel-hont a-wel-dremm

1850
Référence : GON.II.HV pg kreski, kriski

emañ ar ruzell gant e vugale

1850
Référence : GON.II pg ruzel (ses enfants ont la rougeole)

bugel

1850
Référence : GON.II p.19, livre premier, "enfant".

bugale

1850
Référence : GON.II p.19, livre premier, "des enfants".

Ho pugale eo a ra an trouz-se.

1850
Référence : GON.II p.84, livre second, « Ce sont vos enfants qui font ce bruit-là ».

Pegement e kare ar vaouez-se he bugale !

1850
Référence : GON.II p.84, livre second, " Que cette femme-là aimait ses enfants ! "

Ho pugale a zo klañv, va re a zo yac’h.

1850
Référence : GON.II p.67

Va zad pehini a gar e vugale, o c'helenn abred.

1850
Référence : GON.II p.72

armerzhet en deus evit e vugale

1850
Référence : GON.II pg amerc'hein

Koulm baour, gwelet e voe gant ur gup krabanek o sachañ war e lerc'h, evel ul laer tec'het, ur pennad reun torret. Ar gup a ya dezhi, digor ha lemm e veg, pa gouezh warnañ, d'e dro, evel ur maen pounner, eus a-greiz an neñvoù, ur pezh labous, un er. E-pad m'edo an daou-mañ oc'h en em gribinat, ar goulm a ya kuit e-biou. Diwar nij e tiskenn e liorzh un tiig-soul oa eno e-kichen, o krediñ evit mat oa er wech-mañ diouti distag he gwallstropad, pa deu ur c'hozh tamm paotr, dezhañ pemp pe c'hwec'h vloaz - d'an oad-se ur bugel ne oar pe zroug ra c'hoazh - da sinklañ eeun outi ur maen gant e vatalm.

1867
Référence : MGK p20

Mab tiern, evel mab tiek, ar bugel, an tad-kozh / A rank dastum o stal, ober o lamm er foz / Pa sko ar morzhol bras war boull o c'halonoù.

1867
Référence : MGK p100

« Yud ar bugel, muntrer an den / Gar ober poan d'ur gelienenn / Diwar c'hoarzhin, diwar c'hoari. »

1867
Référence : MGK p111

Un neizh eostig 'oa e vaner ; bemnoz, bemdez e kaned eno ; pa dave an tad e save mouezh ar vugale, ha klevet a ran c'hoazh unan eus e verc'hed o kanañ ker flour : "Peger kaer eo Kerzaoulaz, Pa zeu an noz da guzhat, Er gwez pa vez an delioù glas, Pa vez skedus ar stered ! "

1867
Référence : MGK Rakskrid VIII

Dioc'htu ma klevas 'n alc'houeder / Petra 'oa mennozh Yann Gouer, / E lavaras : — « Va bugale, / En taol-mañ 'vat eo deoc'h bale ! »

1867
Référence : MGK p54

Henhont, ar c’habiten Kivoron, evitañ da vezañ ur bleiz-mor ha dispont dirak ar Saozon, a gren dirak e wreg ; kaset ha digaset e vez ganti evel ur bugel.

1877
Référence : EKG.I. p.223

Lavaret a reas d’ar bobl a yoa e toull-dor an eskopti : — It pep hini d’e gêr, va bugale vat, mont a ran da c’houlenn kuzul digant va vikeled-vras, ha digant tud vat all a zo amañ en eskopti.

1877
Référence : EKG.I. p.12

Mar am eus anveet ur bugel da gaout ur garante an denerañ evit e vamm, eo te, hag a-dra-sur !

1898
Référence : KZVR Supplément à la Croix des Côtes-du-Nord du dimanche 23 janvier, p.1

Kroaz ar Vretoned n’he deus ezhomm ebet da ve[z]añ meulet hag embannet, rak he oberoù a gomzo eviti. Koulskoude, heñvel eo bremañ ouzh ur bugel bihan ; he c’hammejoù a zo c’hoazh dinerzh ; na gred ket c’hoazh mont re war-raok ; ezhomm he deus e ve roet dorn de[zh]i.

1898
Référence : KZVR Supplément à la Croix des Côtes-du-Nord du dimanche 30 janvier 1898, p.1

seizh a vugale

1904
Référence : DBFV pg. a1 (sept enfants)

bugalez

1909
Référence : BROU p. 209 (pluriel)

ho pugalez hag a welan alies

1909
Référence : BROU p. 407

Gant son ar vouezh e voe luskellet an daou vugel nevez-c’hanet [...].

1923
Référence : SKET p.34

Teñval, hag evit se ! edo ar bed d’am selloù, skrapet ar chatal, marvet ar vevelien, marvet ar wazed kadarn, ar maouezed hag ar vugale !

1923
Référence : SKET p.22

E mare Manos ha Bena, n’oa gwaz na maouez all ebet, ha ret-holl e oa e timezje ar gwaz n’oa nemetañ d’ar vaouez n’oa nemeti da gaout bugale.

1923
Référence : SKET p.45

Ar sakrist en devoa sonet an "Angelus" goude diwez ar vadeziant, graet en deus d’ar c’hleier kanañ ginivelezh ar bugel dinamm evel hini ar gristenien all.

1924
Référence : BILZ1 Niverenn 37, p.810 (Miz Genver 1924)

Hogen, hep gouzout d’e gerent eo e voe kemeret ar bugel gant Kênos neizheur. Dre laer ez eas en o zi, didrouz-kaer, hep rannañ ger ouzh hini, hep dihuniñ den.

1924
Référence : SKET.II p.12

— Ret eo evelkent mont da gaout an aotrou person, eme an amiegez. — Ya, ya, deomp, a lavaras ar plac’h kozh — Marc’harid a oa he hanv, mamm-gozh ar bugel, mamm e dad — ret eo mont. Ar paotr a ranko bezañ badezet, hag ar vamm sebeliet… Ne zebro ket ac’hanomp !…

1924
Référence : BILZ1 Niverenn 37, p.808 (Miz Genver 1924), ("an amiegez" reizhet e Niv. 38, "ERRATA" p.846).

Hag o-daou, Kola hag Izabel, o devoa graet d’o mamm ar bromesa da vagañ ar paotr ha da sevel anezhañ evel unan eus o bugale…

1924
Référence : BILZ1 Niverenn 37, p.812 (Miz Genver 1924)

Izabel ivez en em gustume da welet ar paotr en ti, o c’hoari, o c’hoarzhin, o ouelañ, o treiñ en-dro dezhi, ha, pa c’hanas he c’hentañ bugel, ur baotrez, Mad[a]len, Bilzig eviti a chomas he mab henañ hag evit ar paotr, Izabel a oa e vamm, Marc’harid e vammig-kozh.

1924
Référence : BILZ1 Niverenn 37, p.811 (Miz Genver 1924)

En e galon, don-don en devoa kuzhet e garantez a vugel. Hag eno, en disheol, e galon en devoa lezet anezhi da gellidañ, da ziwanañ, da vleuniañ, bleuñvennig kizidik ha tener.

1925
Référence : BILZ2 p.179

Ha gant un druilhad bugale a-zistribilh eus da zavañjer ! a adlavare an tad.

1925
Référence : BILZ2 p.150

seizh bugel

1927
Référence : GERI.Ern pg a3 (sept enfants)

bugel

1927
Référence : Geri.Ern pg a

seiz a vugale

1927
Référence : Geri.Ern pg a

bugel perc'hennet

1931
Référence : VALL pg (enfant) adoptif

bugel

1931
Référence : VALL pg berger

predañ ar vugale

1931
Référence : VALL Rakskrid p XXIV

diforc'hidigezh diwar vugale

1931
Référence : VALL pg avortement

bugelien

1931
Référence : VALL pg berger

bugelien

1931
Référence : VALL pg berger

binnizien ur bugel

1931
Référence : VALL pg bénir

bugale ar gourvibien

1931
Référence : VALL pg arrière-petits-enfants

bugel

1931
Référence : VALL pg berger

bugel bloaz, pemp bloaz, dek vloaz

1931
Référence : VALL pg (enfant) agé (d'un an, de cinq ans, de dix ans ; sans traduire âgé)

bugel dek vloaz

1931
Référence : VALL pg age

bugel pemp bloaz

1931
Référence : VALL pg age

Lakaet e veze ar wrac’h da ganañ war ar c’hoariva, bez’ he doa ur vouezh dous evel ur bugel, hag un eñvor burzhudus, peogwir he doa kanet da Fañch an Uhel ouzhpenn ur c’hant a werzioù hag a sonioù kozh.

1944
Référence : EURW.1 p.189

E don ma c'halon, ha me bugel, ur vouezh a lavare din dija : « Nann, n'eo ket noter e vi ».

1944
Référence : EURW.1 p28

Amañ e tremene dirazon istor ma Bro, ar bernioù mein dismantret, ar mogerioù disac'het, ar porrestell distouvet, a oa taolennoù a verke don o merk em spered a vugel kurius.

1944
Référence : EURW.1 p17

Ganet on bet, evel holl vugale ma remzi, diouzh kerent furmet o mennozhioù war skouer re ar C'hallaoued, ha da natur-te eo he deus digabestret ma spered, ha roet din blaz kentañ amzer-dremenet ma hendadoù, un tamm eus o herrder, eus o c'harantez-vro, eus o barzhoniezh.

1944
Référence : EURW.1 p15

Bez' am eus em faperoù kozh ur c'hontrad prenañ graet gant Yann Jafrenoù e studi Mestr Mourdret, noter e Skrignag e 1685, ur c'hontrad lodenniñ graet e 1709 gant Pêr Jafrenoù ha Soaz an Danteg, e bried, etre e bevar bugel.

1944
Référence : EURW.1 p9

Nann ! ne blego ket d'ar c'hoant an hudurañ, a c'hell bezañ maget gant ur bugel bet dibabet gant Doue d'E servijout.

1949
Référence : SIZH p.59

Leztad on da gozh bugale / Ha ne c'heller ganto bale, / Un tad ôget gant viloni / Chas aheurtet er gasoni.

1960
Référence : PETO p56

Ar skolaj avat a oa un dra emren, ha ne oa tu ebet da lakaat ar vugale da sujañ.

1985
Référence : DGBD p5

Ni zo peder retredadez, en o-unan. N'hon eus na bugel na ki.

2015
Référence : EHPEA p12

Ar seurt dichekadennoù ha taolioù dismegañs ne rae van anezho, evel-just, ha da veno ar braz eus an dud, e zoareoù frank hag hegarat, e vousc'hoarzh bugel leun a hoal, ha gras hep he far an yaouankiz dispar-se a hañvale n'aje digantañ biken a oa drezo o-unan ur respont bastus d'ar falstamalloù - an termen implijet an hini e oa - a lakaet a redek warnañ.

2015
Référence : POLDG p224

Note d'étude

Sellit ouzh ar fichenn "bugale" evit skouerioù gant stumm lies an termen, "bugale". Lakaat a ra an Tad-Maner ar ger "bugale" da liester "crouadur" (krouadur) (p.515). Lenn a reer e GON.II eo "bugul" ar stumm eus Bro-Wened.

L'Office public de la langue bretonne

Réseaux sociaux