I.
G.
ls. louzeier
1. [1732, 1850, 1867, 1909, 1931] Remed, anezhañ un danvezenn pe danvezennoù a dalvez da bareañ un diaez korf, ur c'hleñved.
[1732] Louzoù e kelc'henn ar gouzoug. [1732] palastr, pe louzoù evit divleviñ, evit lakaat ar blev da gouezhañ. [1732] Louzoù evit ar genoù. [1732] louzoù ouc'h an droug-daoulagad. [1732] Louzoù ouc'h an ampoezon. [1732] Louzoù tu pe du. [1732] Louzoù kouskedik. [1732] louzoù fetis a gemerer gant bara-kan. [1732] Louzoù da evañ beuvrajoù c'hwerv. [1732] louzoù a lakaer war an droug evit gwellaat pe habaskaat dezhañ.
[1850] Louzoù disec'hus. [1850] Louzoù kouskus. [1850] Al louzoù-se en deus astennet e vuhez. [1850] Al louzoù-mañ a zo mat evit e gleñved. [1850] Al louzoù-se a zo mat evit divleviñ. [1850] Louzoù a gemer hiriv.
[1867] Evit klask ul louzoù a-enep ar c'hleñved, al leon en e ali, 'lavaras d'al loened : - "Me gred, va mignouned, e vezimp stropet-holl evit hor pec'hejoù. [1867] Setu o tont d'e gaout eus a bep korn ar vro / Loened medisined, ganto louzoù 'r marv.
[1909] Implijañ louzeier. [1931] Louzoù ouzh ar paz. [1931] Louzoù digontammus (& digontammañ). [1931] Louzoù paz.
[2015] Goude hon eus klasket ur mezeg evit ma erskrivje deomp hon louzeier met ar vezeion a rae harz-labour.
&
[1850] Louzoù dislonk, [1850] louzoù teurel, [1850] louzoù daskor : louzoù a dalvez da zisteurel e voued.
&
[1850] Louzoù laoskus, [1850] louzoù goulloüs : louzoù a aesa difankañ.
[1850] Roit din louzoù laoskus. [1850] Goulloüs eo al louzoù-se.
&
[1850] Ul louzoù kalonus eo : a ro nerzh.
&
[1931] Louzoù enep breinañ, [1931] louzoù enep lin : evit digontammiñ.
&
[1931] Louzoù digizidikaat : Louzoù kousket a dalv da vougañ ar boan.
2. Danvezenn, meskad danvezennoù a dalvez da bareañ ar plant a c'hounezer pe da ziouennañ an amprevaned diwarno.
3. Dre skeud.
[1867, 1944, 2015] Kement a wella e stad d'ub.
[1867] « Labouromp ! Al labour zo ul louzou n'eus gwell / Da bareañ dioc'h anken, da viret da vervel. »
[1944] — « Gwell eo ur voutailhad jistr eget al louzoù-mañ, a reas an aotrou Huerou-Kerizel, a oa ur bever brav hag un den karget a yec'hed, gant ur min ruz, un divjod bougennek, ur c'hof enorapl. »
[1985] Rak an amprevaned all a ro dre vras peoc'h deoc'h keit ha ma vezit o kerzhet ; ar re-mañ, en enep, ne baouezont ket da droidellat en-dro deoc'h [...] : louzoù all ebet nemet hejañ dizehan en-dro d'ho penn ur barr deliaouek.
[2015] "Ha trugarekaat a reomp, anaoudek-mat omp ouzhoc'h, Aotrou maodiern," a lavar Gikas a zo ur mailh evit ober eus an tostennerezh ul louzoù distanus.
&
[1850, 1931] Louzoù c'hwezh-vat, [1931] Louzoù frond c'hwek : frond.
[1931] Louzeier c'hwezh-vat
4. Trl. skeud. PEMDEZ
[1732] Louzoù c'hwibus : lesanv a roer d'an arc'hant.
II.
Impl. da anv ls.
[1732] Stal al louzoù. [1732] Neb a ra louzoù evit an dud klañv hag a ro gant e strinkell lavamañchoù d'an dud.
[1850] En em walc'h eta, en em lard gant louzoù c'hwezh-vat, gwisk da gaerañ dilhad, ha diskenn d'al leur.
Référence :
GReg
pg amulette (médicament composé de simples [...] qu'on se met au cou)
stal al louzoù
stal al lousou
1732
Référence :
GReg
pg apoticairerie
neb a ra louzoù evit an dud klañv hag a ro gant e strinkell lavamañchoù d'an dud
nep a ra lousou evit an dud clañ hac a ro gand e strinqell lavamanchou
1732
Référence :
GReg
pg apoticaire
palastr, pe louzoù evit divleviñ, evit lakaat ar blev da gouezhañ
palastr, pe lousou evit divlévi, evit lacqaat ar bleau da gouëza
1732
Référence :
GReg
pg depilatoire (emplâtre, ou drogue pour faire tomber le poil)
louzoù tu pe du
lousou tu-pe-du
1732
Référence :
GReg
pg antimoine
louzoù ouc'h an ampoezon
lousou ouc'h an ampoësoun
1732
Référence :
GReg
pg contrepoison (antidote)
louzoù evit ar genoù
lousou evit ar guenou
1732
Référence :
GReg
pg gargarisme
louzoù c'hwibus
lousou c'houïbus
1732
Référence :
GReg
pg argent (burlesqmt)
louzoù kouskedik
leseü cousqedicq
1732
Référence :
GReg
pg dormitif (qui fait dormir)
louzoù fetis a gemerer gant bara-kan
lousou fetiçz a guemerér gand bara-can
1732
Référence :
GReg
pg bol (ou bolus, terme de medecine)
louzoù da evañ beuvrajoù c'hwerv
lousou da eva beuvraichou-c'hëro
1732
Référence :
GReg
pg breuvage (potion medecinale)
louzoù ouc'h an droug-daoulagad
lousou ouc'h an droucq-daoülagad
1732
Référence :
GReg
pg collyre
louzoù a lakaer war an droug evit gwellaat pe habaskaat dezhañ
lousou al lecqear var an drouc, evit güellaat, pe habasqaat dezâ
1732
Référence :
GReg
pg anodin (remède topique)
louzoù tu pe du
louzou tû-pé-dû
1850
Référence :
GON.II
pg tû-pé-dû (remède pour un malade désespéré, ou dont la maladie n'est pas bien connue ; remède à quitte ou double, qui doit faire aller le malade d'un côté ou d'un autre, à la guérison ou à la mort).
Al louzoù-se eo en deus astennet e vuhez.
Al louzou-zé eo en deûz astenned hé vuez.
1850
Référence :
GON.II
pg astenna (C'est ce remède qui lui a prolongé la vie).
al louzoù-mañ a zo mat evit e gleñved
al louzou-mañ a zô mâd évid hé gléñved
1850
Référence :
GON.II
pg louzou (ce remède-ci est bon pour sa maladie)
Al louzoù-se a zo mat evit divleviñ.
Al louzou-zé a zô mâd évid divlevi.
1850
Référence :
GON.II
pg divlevi (Cette recette est bonne pour faire tomber le poil).
ul louzoù kalonus eo
eul louzou kalounuz eo
1850
Référence :
GON.II
pg kalounuz (c'est un remède cordial, corroboratif)
louzoù-kouskedik
louzou-kouskédik
1850
Référence :
GON.II.HV
pg louzou(-kouskédik)
louzoù a gemer hiriv
louzou a gémer hiriô
1850
Référence :
GON.II
pg louzou (elle prend médecine aujourd'hui)
En em walc'h eta, en em lard gant louzoù c'hwezh-vat, gwisk da gaerañ dilhad, ha diskenn d'al leur.
En em walc'h éta, en em lard gañt louzou c'houéz-vâd, gwisk da gaéra dilad, ha diskenn d'al leûr.
1850
Référence :
GON.II
p. 103, Buez Ruth. (Lave-toi donc, parfume-toi avec des huiles de senteur, mets tes plus beaux habits et descends dans l'aire).
louzoù teurel
louzou-teûrel
1850
Référence :
GON.II.HV
pg louzou-teûrel (vomitif, remède qui fait vomir)
louzoù daskor
louzou-daskor
1850
Référence :
GON.II.HV
pg louzou-daskor (vomitif, remède qui fait vomir)
Référence :
GON.II.HV
pg louzou-kouskuz (dormitif, remède qui provoque à dormir. opium)
louzoù-kontamm
louzou-koñtamm
1850
Référence :
GON.II.HV
pg louzou-koñtamm (contre-poison, antidote, remède contre le poison)
louzoù-dislonk
louzou-dislouñk
1850
Référence :
GON.II.HV
pg louzou-dislouñk (vomitif, remède qui fait vomir)
Roit din louzoù laoskus.
Rôid d'in louzou laoskuz.
1850
Référence :
GON.II
pg laoskuz (donnez-moi un remède laxatif).
Goulloüs eo al louzoù-se.
Goullôuz eo al louzou-zé.
1850
Référence :
GON.II
pg goullôuz (Ce remède est évacuant).
Louzoù disec'hus eo hemañ.
Louzou dizec'huz eo hé-mañ.
1850
Référence :
GON.II
pg dizec'huz (Ce remède est dessicatif).
« Labouromp ! Al labour zo ul louzou n'eus gwell / Da bareañ dioc'h anken, da viret da vervel. »
« Labouromp ! Al labour zo eul louzou n'euz gwell / Da barea dioc'h anken, da viret da vervel. »
1867
Référence :
MGK
p80
Evit klask ul louzoù a-enep ar c'hleñved, al leon en e ali, 'lavaras d'al loened : - "Me gred, va mignouned, e vezimp stropet-holl evit hor pec'hejoù; pep rumm a yelo da goll, Ma ne deomp a-benn da sevel ouzh ar groug an torfedour brasañ , pennabeg eus an droug. Evel-se marteze 'torro nerzh ar c'hleñved, Ag unan o vervel, d'ar re all 'teuy yec'hed. Er skridoù e welomp pa c'hoarvez gwalleurioù, E klasker evel-se outo pep seurt louzoù. Kavet eo hon hini, n'hor beus nemet gwelet Piv ac'hanomp bremañ en deus gwashañ pec'hed."
Evit klask eul louzoù a enep ar c'hlenved, Al leon, enn he ali, lavaraz d'al loened : - "Me gred, va mignouned, e vezimp stropet holl evit hor pec'hejou; pep rumm a iel da goll, Ma ne deuomp a-benn da zevel oc'h ar grouk Ann torfedour brasa, penn-abek euz ann drouk. Evel-se marteze torro nerz ar c'hlenved, Hag unan o vervel, d'ar re all teui iec'hed. Er skridoù e welomp, pa c'hoarvez gwall-euriou e klasker evel-se out-ho pep seurt louzou. Kavet eo hon hini, n'hor beuz nemet gwelet, Piou ac'hanomp brema en deuz gwasa pec'hed. "
1867
Référence :
MGK
p24
Setu o tont d'e gaout eus a bep korn ar vro / Loened medisined, ganto louzoù 'r marv.
Setu o tont d'he gaout euz a bep korn ar vro / Loened medisined, gant-ho louzou 'r maro.
1867
Référence :
MGK
p104
— Louzoù marc’had-mat, Aotrou, eo hennezh ! Emaoc’h oc’h esa ober goap ac’hanon ; mat, hen ober a rin, rak an tan a zo em morzhed.
— Louzou marc’had mad, Aoutrou, eo hennez ! Emaoc’h oc’h esa ober goab ac’hanoun ; mad, hen ober a rign, rak an tan a zo em morzed.
1878
Référence :
EKG.II
p.21
Setu, en ur c'hendalc'h medesined en Alamagn, ez eus bet lavaret e oa bet kavet ivez ul louzoù ouzh ar c'hrign-bev ; ar bannoù X (e c'haller ganto gwelet eskern an dud a-dreuz d'o c'hig) an hini e vije.
Setu, en eur c'hendalc'h medesined en Alamagn, ez eus bet lavaret e oa bet kavet ivez eul louzou ouz ar c'hrign-beo ; ar bannou X (e c'haller ganto gwelet eskern an dud a-dreuz d'o c'hig) an hini e vije.
1906
Référence :
KZVR
Niv. an 9 a viz Kerzu
implijañ louzeier
implija louzeier
1909
Référence :
BROU
p. 389 (employer. Signifie surtout boire ou manger, et se dit particulièrement des malades)
louzoù
louzou
1909
Référence :
BROU
p. 395 (plante, médicament)
louzeier
louzeyer
1909
Référence :
BROU
p. 395 (plante, médicament)
O digas a reas gantañ e-kreiz ar c’hoad ha reiñ da anaout dezho ar gwez, hag ivez al louzeier yec’hedus, dre zisklêriañ an dalvoudegezh anezho ha penaos ober ganto da bareañ kleñvedoù ha goulioù, da argas drouk-speredoù, da derriñ hud ha strobinelloù.
O digas a reas gantan e-kreiz ar c’hoad ha rei da anaout d’ezo ar gwez, hag ivez al louzeier yec’hedus, dre ziskleria an dalvoudegez anezo ha penaos ober ganto da barea klenvedou ha goulïou, da argas drouk-speredou, da derri hud ha strobinellou.
1923
Référence :
SKET
p.59
louzoù digontammañ
louzou-digontamma
1931
Référence :
VALL
pg antidote
louzeier digontammañ
louzeier-digontamma
1931
Référence :
VALL
pg antidote
louzoù ouzh ar paz
louzou-ouz-ar-paz
1931
Référence :
VALL
pg béchique
louzoù
louzou
1931
Référence :
VALL
pg louzou (le mot louzou se dit encore pour remède, médicament, médecine, potion purgative)
louzoù enepbreinañ
louzou enep-breina
1931
Référence :
VALL
pg antiseptique
louzoù digontammus
louzou digontammus
1931
Référence :
VALL
pg antidote
louzoù eneplin
louzou enep-lin
1931
Référence :
VALL
pg antiseptique
louzeier c'hwezh-vat
louzeier-c'houezvat
1931
Référence :
VALL
pg aromate
louzoù paz
louzou-paz
1931
Référence :
VALL
pg béchique
louzeier frond c'hwek
louzeier froñd-c'houek
1931
Référence :
VALL
pg aromate
louzoù digizidikaat
louzou-digizidikaat
1931
Référence :
VALL
pg anesthésique
louzoù c'hwezh-vat
louzou-c'houezvat
1931
Référence :
VALL
pg aromate
louzoù frond c'hwek
louzou froñd-c'houek
1931
Référence :
VALL
pg aromate
— « Gwell eo ur voutailhad jistr eget al louzoù-mañ, a reas an aotrou Huerou-Kerizel, a oa ur bever brav hag un den karget a yec'hed, gant ur min ruz, un divjod bougennek, ur c'hof enorapl. »
— « Gwell eo eur voutailhad jistr eget al louzou-mañ, a reas an Aotrou Huerou-Kerizel, a oa eur bever brao, hag eun den karget a yec'hed, gant eur min ruz, eun dioujod bougennek, eur c'hof enorapl. »
1944
Référence :
EURW.1
p77
Rak an amprevaned all a ro dre vras [dre-vras] peoc'h deoc'h keit ha ma vezit o kerzhet ; ar re-mañ, en enep, ne baouezont ket da droidellat en-dro deoc'h, goude ha ma'z afec'h d'ar red, dedennet ha ma vezont moarvat gant c'hwezh ar c'hwezenn : louzoù all ebet nemet hejañ dizehan en-dro d'ho penn ur barr deliaouek.
1985
Référence :
DGBD
p72
"Ha trugarekaat a reomp, anaoudek-mat omp ouzhoc'h, Aotrou maodiern," a lavar Gikas a zo ur mailh evit ober eus an tostennerezh ul louzoù distanus.
2015
Référence :
EHPEA
p140
Goude hon eus klasket ur mezeg evit ma erskrivje deomp hon louzeier met ar vezeion a rae harz-labour.