Plus d'options

Prononciation

Fréquence d'emploi : 

Attesté dans : 
NDBF
GBAHE

Variantes historiques ou dialectales attestées : 
1
Afficher les variantes

Formes fléchies : 
57
Afficher les formes fléchies

Définition :  Masquer la définition

I. V.g. A. 1. Ermaeziañ aer a-ratozh-kaer dre ar genoù, dre ar fri. E welet am eus o c'hwezhañ. C'hwezh ! 2. C'HWEZHAÑ EN UDB. : kas aer en udb. C'hwezhañ en e vizied evit o zommañ. C'hwezhañ en ur vombard, ur binioù, un drompilh, ur c'hwitell. & Trl. skeud. C'hwezhañ en e drompilh : fougeal. & Keit ha ma c'hwezho an anal ennon : keit ha ma vin bev. 3. C'HWEZHAÑ WAR UDB. : lakaat aer da vont war udb. C'hwezhañ war e vizied ruz. C'hwezhit warnañ ! & Dre skeud. C'hwezhañ war an tan : lakaat an traoù da washaat. 4. Trl. kv. C'hwezhañ evel ur morhoc'h, ul louz : c'hwezhañ kreñv, trouzus. & Trl. skeud. C’hwezhañ e-barzh : labourat start. Ret e voe dimp c’hwezhañ e-barzh. B. 1. (db. an avel) Luskañ aer. Emañ an avel o c’hwezhañ diouzh ar mor. C’hwezhañ a ra an avel war an dosenn. Ur gorventenn a c'hwezhas war Vreizh. An avel a c'hwezh er porzh. C'hwezhañ kreñv a ra an avel. & Ent dic'hour C'hwezhañ a ra : avel (greñv) zo. & Dre skeud. C'hwezhañ a ra dre ar bed avel foll ar brezel. 2. Lakaat aer da vont war udb. gant harp ur benveg bnk. C'hwezhañ war ar glaou gant ur vegin. II. V.k.e. A. Lakaat aer en udb. B. 1. C'HWEZHAÑ AN TAN : lakaat aer da vont war ar regez evit kreskiñ an tan ; enaouiñ an tan. C'hwezh an tan er fornigell ! C'hwezhet en deus an tan en ti. [1950] Bleñchoù ha skolpoù dindan ar pod, ur geuneudenn bennak ivez : ha gant an direnn hag an tont e c’hwezh an tan. & Dre skeud. C'hwezhet o deus en e galon tan ar youloù fall. 2. Trl. skeud. C'hwezhañ an tan, trouz etre tud : lakaat diemglev da sevel, da greskiñ etre tud. Ned int mat nemet da c'hwezhañ an tan etrezo. & C'hwezhañ trubuilh (en ul lec'h bnk.) : e lakaat da greskiñ. Deuet int da c'hwezhañ trubuilh er vro. & C'hwezhañ soñjoù e spered ub. : lakaat mennozhioù (fall) da zont war spered ub. 3. (db. ar goulaouennoù) Lazhañ. C'hwezh ar gouloù ! C. 1. C'HWEZHAÑ E FRI : skarzhañ e fri eus ar mic'hi zo ennañ dre ur c'hwezhadenn drumm. HS. sec'hañ. & Dre fent C'hwezh e fri d'al lutig ! : lazh ar gouloù ! 2. Trl. skeud. C'hwezhañ e fri da ub. : lakaat ub. da devel. Me am eus c'hwezhet e fri d'ar marmouz-se. III. YEZHAD. (impl. en e furm av.) Kemmadur dre c'hwezhañ : kemmadur a laka "k", "t", ha "p" deroù ger da dreiñ e "c'h", "z" ha "f".

Exemples historiques : 
69
Masquer la liste des exemples

c'hwezhfe

1499
Référence : LVBCA p48 (souffler)

c'hwezh

1659
Référence : LDJM.1 pg odorer, soufler

c'hwezhañ an tan

1659
Référence : LDJM.1 pg c'huesa (an tan)

c'hwezhañ ar c'hwizigell

1659
Référence : LDJM.1 pg enfler (vne vescie)

c'hwezhañ e fri

1659
Référence : LDJM.1 pg moucher

c'hwezhañ ur c'hwezigell

1699
Référence : Har. pg c'hwezhañ, c'hwezhigell, ur (enfler une vessie)

c'hwezhañ e teod ur re bennak

1732
Référence : GReg pg emboucher (quelqu'un)

avel reter a c'hwezh, amzer gaer hon bezo

1732
Référence : GReg pg (le vent est) Est (le temps sera beau)

c'hwezhet un istor

1732
Référence : GReg pg commenter (Commenter, ajoûter à la verité d'une chose, pp.), gloser (Gloser, ajoûter à une histoire qu'on raconte, pp.)

c'hwezhañ un istor

1732
Référence : GReg pg commenter (Commenter, ajoûter à la verité d'une chose.), gloser (Gloser, ajoûter à une histoire qu'on raconte.)

c'hwezhañ un dra

1732
Référence : GReg pg commenter (Commenter, ajoûter à la verité d'une chose, pp.),

E-keit ma vez ar verdeidy o tijuniñ e teu an avel da c'hwezhañ.

1732
Référence : GReg pg hausser (Pendan que le Matelot déjeune le temps se hausse.)

Pa zeu ar felc'h da c'hwezhañ e kas moged da benn un den.

1732
Référence : GReg pg gonfler (La rate se gonflant , envoie des vapeurs au cerveau.)

c'hwezhañ an divoc'h

1732
Référence : GReg pg bouffer (enfler les joues)

c'hwezhañ an divjod

1732
Référence : GReg pg bouffer (enfler les joues)

c'hwezhet an divoc'h

1732
Référence : GReg pg bouffer (enfler les joues)

c'hwezhet an divjod

1732
Référence : GReg pg bouffer (enfler les joues)

c'hwezhiñ an divjod

1732
Référence : GReg pg bouffer (enfler des joues)

c'hwezhet an divjod

1732
Référence : GReg pg bouffer (enfler les joues)

c'hwezhañ un ejen

1732
Référence : GReg pg bouffer (souffler un beuf tué)

c'hwezhet un ejen

1732
Référence : GReg pg bouffer (souffler un beuf tué)

c'hwezhet eo gant ar vuanegezh

1732
Référence : GReg pg bouffer (être de mauvaise humeur)

c'hwezhet eo gant an avel

1732
Référence : GReg pg bouffer (il bouffe d'orgüeil)

c'hwezhet

1732
Référence : GReg pg bouffir (enfler, parlant du visage), boursouflé (ée, enflé à cause de quelque reste de maladie), commenter (ajoûter à la verité d'une chose), enfler (s'enfler, bouffir), gonfler (Se gonfler, s'enfler.)

c'hwezh

1732
Référence : GReg pg bouffir (enfler, parlant du visage), enfler (s'enfler, bouffir), gonfler (Se gonfler, s'enfler.)

c'hwezhet eo holl e fas

1732
Référence : GReg pg bouffir (il a le visage tout bouffi)

c'hwezhañ ur goñchenn

1732
Référence : GReg pg commenter (Commenter, ajoûter à la verité d'une chose.)

c'hwezhet ur goñchenn

1732
Référence : GReg pg commenter (Commenter, ajoûter à la verité d'une chose, pp.)

c'hwezhet un dra

1732
Référence : GReg pg commenter (Commenter, ajoûter à la verité d'une chose, pp.)

c'hwezhañ en un drompilh

1732
Référence : GReg pg emboucher (donner dans un cor)

c'hwezhit ho fri

1850
Référence : GON.II pg c'houéza

c'hwezhit an etev-se

1850
Référence : GON.II pg étéô, étef, étev

c'hwezhit ho fri

1850
Référence : GON.II pg frî

c'hwezh

1850
Référence : GON.II pg c'houéza, muia

c'houezhet

1850
Référence : GON.II pg c'houéza

c'hwezhet

1850
Référence : GON.II pg c'houéza

c'hwezhit an tan

1850
Référence : GON.II pg c'houéza

kreñv e c'hwezh an avel

1850
Référence : GON.II pg c'houéza

c'hwezhañ a ra ar mor

1850
Référence : GON.II pg c'houéza

hep c'hwezhañ an traoù

1850
Référence : GON.II pg c'houéza

c'hwezh

1850
Référence : GON.II.HV pg c'houézadur

— « Eus a zen ? eme 'l leon ; mat ! mat ! Bremañ-souden / Ra vo c'hwezhet an tan warnañ, ma na deu ket ! »

1867
Référence : MGK p104

« Da dommañ va dorn e c'hwezhan, / Ha da yenañ va boed goude. »

1867
Référence : MGK p38

An ostiz n'en doe ket ar boan / Da eilbediñ an tremeniad : / Hemañ, a-raok, gant e alan / C'hwezh da dommañ e viziad.

1867
Référence : MGK p38

An alc'houeder a ra e neizh / War-dro miz Mae e-touez an ed, / Er mare-se al laboused, / Ha kement a zo bev, tommet gant heol an deiz, / A verv en o c'halon glaouenn ar garantez, / Zo c'hwezhet gant mestr ar vuhez.

1867
Référence : MGK p51

Netra atav ! Eo, kaout a reas din klevet evel un dra bennak o klemm e-kreiz trouz an avel a c’hwezhe er gwez-derv a zo war gleuz liorzh al leur ; mes ne ris ket kalz a van evit kement-se.

1878
Référence : EKG.II p.40

Eñ eo ivez, gant e vab Medios, a enaouas kentañ tantad sakr a gement a voe bet c’hwezhet gant mabden biskoazh war ur grec’hienn, da guzh-heol, e nozvezh kentañ Samos.

1923
Référence : SKET p.56

Sevel a reas an avel hag, o c’hwezhañ taer, o zaolas er c’hornog.

1923
Référence : SKET p.109

Du-mañ, du-hont, etre ar gwez, en em lede tachennoù digoad, pradoù geotet-stank, edegoù melen o c’hwezhañ warno an aezhenn-vor distan.

1923
Référence : SKET p.120

Ne dremen ket a hañvezh, ne da hebiou goañvezh ebet hep na ve c’hwezhet tan ar brezel e lec’h pe lec’h eus ar vro dre uhelegezh, gwarizi, droukrañs, orged, c’hoant d’ar brud, d’ar preizh ha d’ar pennoù troc’het.

1923
Référence : SKET p.20

E-pad ma rene Rogiamon eo e c’hwezhas Guton e anal war ar bed o krouiñ Belos a engehentas Belios, Aotrou ar Marv, Tad an Ankoù, e tle kement en deus buhez distreiñ davetañ un deiz, e tle neb a zo bevaet gant ar C’hwezh dont d’e gaout o tiwiskañ e zibourc’h marvel.

1923
Référence : SKET p.29

N’eus, en deraouenn-se, nep stambouc’hañ, nep brasaat, nep c’hwezhañ ar wirionez.

1923
Référence : SKET p.38

— Un divinadell : Divin dit an divinadell : Kamm, jilgamm, da belec’h ’c’h ez-te ?… / Reor touzet forzh ’zo dit-te, / Pa n’on ket eus da di-te. Ha pep hini da glask, da skrabat e eñvor. Bilzig a grafe e benn. Jarlig kozh a c’hwezhas dezhañ : — Ar prad ar reor touzet, ar wazh ar jilgamm.

1924
Référence : BILZ1 Niv. 41, p.946 (Mae 1924)

— Brav [e] vo du-hont, war an traezh, c’hoari gant ar re all ! a c’hwezhe dezhañ, en e skouarn, huanadenn ar c’hoantegezh.

1924
Référence : BILZ1 Niverenn 38, p.845 (Miz C'hwevrer 1924)

Ar mor, e-barzh ar porzh, a sav, a c’hwezh ; en em astenn, en em ledañ a ra war an traezh, en-dro dezhi ur c’houriz wenn dantelezet, dantelezet gant ar wagennoù pere en em blege, en em zisplege, a frege, a zifarlee, en ur diruilhañ o [g]arlantezennoù eonennus.

1924
Référence : BILZ1 Niv. 47, p.1123 (Miz Du 1924).

Distaget gantañ Bidoullig ; pounner e oa ar barner, bec’h dezhañ, en ur c’hwezhañ evel ul louz, en em sevel war an dibr : e dreid er skleugioù : — Hu ! hu ! Bidoullig.

1924
Référence : BILZ1 Niv. 43-44, p.1032 (Gouere-Eost 1924)

Abred a-walc’h e c’hwezho Avel gwalarn war ar rozenn Abred a-walc’h e sklabezo E delioù war hent an anken !

1924
Référence : BILZ1 Niv. 42, p.974 (Even 1924)

Buhez Bilzig a zo bet sklaerijennet, holl alaouret gant an aezhenn [g]uñv ar garantez a c’hwezhas abred war e galon a vugel paour hag emzivad.

1925
Référence : BILZ2 p.180

c'hwezh

1931
Référence : VALL pg allumer

rodoù war vandennoù c'hwezhet

1931
Référence : VALL pg bandage

Bailey Willis en deus respontet da c'hGregory a-zivout kanienn Chipr, e soñje e c'helle bezañ bet stummet an draonienn-se gant ur froud-aod: an dour kaset war-du pleg-mor Famagousta gant an avel-reter a vez o c'hwezhañ peurliesañ, a zifloupe etrezek an donvor en ur ruzañ war ar strad a vije kleuzet evel-se.

1943
Référence : TNKN p73

Chom a sav dek munut dre bep eurvezh kerzhout ; da zek eur, an arsav brasañ, c’hwezhañ tan ; aozañ soubenn ; lakaat eur c’horniad butun gros ; mont adarre betek an enderv ; digouezhout en ur bourk pe en ur gêrig vihan ; klask ur c’hrignol gant e-leizh a blouz pe foenn ; kaout arc’hant a-walc’h da foetañ oc’h ober tro an ostalerioù, ha mont da gousket hep soñjal da netra, marv gant ar skuizhder ; adsevel da veure, ha mont adarre a-raok ; setu penaos e tremenis an tri devez « manoeuvre » da stlepel er mor an alouberien a oa sañset bezañ douaret e Pontrev.

1944
Référence : EURW.1 p.199

Allas, war ma bro-me ‘n deus c’hwezhet un avel / Ha na c’hwezhe ket warni dec’h.

1944
Référence : EURW.1

Al liver kozh a zigoras dor e sal-labour hag e welis eno war chafodoù, pe stag ouzh ar murioù, [a] bep seurt taolennoù bras ha bihan, unan dreist ar re all a skoas don war ma spered, unan hag a oa ledan evel div liñsel-wele, ha ma weled warni ur beajour o tistreiñ d’ar gêr da noz, e vlev pufet, e dog en e zorn gantañ, hag a bep tu d’an hent, e oa pleget ar gwez gant ar gorvetenn a c’hwezhe start.

1944
Référence : EURW.1 p.92-93

« Dalc'h mat, Jafrenoù, sav uhel, / Da vouezh dreist hini an avel / A c'hwezh bremañ war Vreizh-lzel. »

1944
Référence : EURW.1 p85

Ha ne c'hwezhe ket feson un arne war beoc'h e ene ?... Habask n'oa ket mui...

1949
Référence : SIZH p.48

P'eo bet c'hwezhet ganti em gwazhied tan ar c'hoant gouzout, hi a vezo anezhi ivez ar feunteun, a lazho an tan-se...

1949
Référence : SIZH p.64

- Tra spontus eo neuze karantez ar c'hig ! - Tra neñvel ! Hi ar fulenn, a c'hwezh an tan, ha hi ar feunteun el lazh...

1949
Référence : SIZH p.57

Bleñchoù ha skolpoù dindan ar pod, ur geuneudenn bennak ivez : ha gant an direnn hag an tont e c’hwezh an tan. Ken… poudoudoum ! Pêr a zo savet e gilhoù d’an nec’h e benn en traoñ, hag eñ war an hent da veg ar siminal. Betek pelec’h ez ay ? Ne oar den.

1950
Référence : KBSA p.68

Étymologie

Ger kar d'ar c'hembraeg "chwithu".

L'Office public de la langue bretonne

Réseaux sociaux