Plus d'options

Prononciation

Fréquence d'emploi : 

Attesté dans : 
NDBF
GBAHE

Formes fléchies : 
5
Afficher les formes fléchies

Définition :  Masquer la définition

I. G. A. 1. (db. al linennoù pesketa, ar funioù, h.a.) Plegenn ma chom udb. dalc'het, peget, sac'het. Nec'het e vezemp gant an dalc'h pa groge an higenn en ur garreg e strad ar mor. Bez' hor boa e-leizh a droioù evit tennañ hol linennoù eus an dalc'h. & Dre ast. Tra a baker. Un dalc'h mat en deus graet. 2. Dre heveleb. Kaout un dalc'h en e gomz : bezañ dalc'het en e gomz. 3. Dre skeud. Plegenn ziaes, skoemp, ma chomer sac'h alies. Un dalc'hig a oa o chalañ anezhañ. Poent eo mont dreist an dalc'h-se. Unan eus an dalc'hoù a oa bet diskoulmet. & Ar pep pouezusañ, kreiz ar c'hudennoù. Eno emañ an dalc'h brasañ. Ouzh ar poent-se emañ holl an dalc'h. 4. Tr. estl. AZE, ENO EMAÑ AÑ DALC'H ! : aze, eno emañ ar pep pouezusañ, ar skoilh ma chomer sac'h, ar pezh zo kaoz anezhañ, h.a. 5. (dirak un ak.spizer) Dalc'h korf : namm korf. & Dalc'h spered : plegenn, pe namm, a vir ouzh spered ub. a vont en-dro ent reizh e-pad ur prantad pe da vat. B. 1. ISTOR [1699] Domani lezet gant un aotrou da unan eus e wizien. Un dalc'h nobl. & Trl. Reiñ un douar e dalc'h da ub. : lakaat ub. e penn un dalc'h. 2. Domani, tachenn zouar a zalc'her digant ub., war-bouez ur gevrat. An dalc'h douar-se en doa pemzek lev dro. Dalc'h Kergov, dalc'h ar C'hastreg. 3. Ent strizh Atant pe zomani ma vez an douar hag ar gwez d'ar perc'henn ha ma vez ar savadurioù, ar binvioù labour hag an eostoù d'an dalc'her anezhañ. C. 1. (db. al listri, an endalc'herioù) Dalc'had. Dalc'h ur werenn. & Dre ast. (db. ar skridoù, ar c'homzoù) Danvez. Dalc'h ul lizher. Dalc'h ar gaoz. 2. [1944] Mare ma talc'her ur vodadeg, m'en em vod un ensavadur bnk. Kred a rois dezhañ betek dalc'h al lez-varn. Dalc'hoù miziek ar c'huzul. Dalc'h ar C'hoarioù Olimpek e Tokyo e 1964. D. l. Doare ma talc'h ub. e gorf. He dalc'h dereat hag he c'hened a blije outañ. Un dalc'h mat zo warnañ. Anavezet en doa anezhañ diouzh e zalc'h sonn. Kavet en doa mat dalc'h ar c'hoarier-se er film e oa o paouez gwelet. 2. Doare ma vez dalc'het udb., ma vez graet war e dro. Gwelet a reas an dalc'h mat a oa en o ziegezh. Dalc'h an ti. II. H.g. A. 1. Obererezh delc'her udb. gantañ. 2. Yezhad. AÑ DALC'H : troienn a dalvez da envel an darempred zo etre un den hag ar pezh zo gantañ. DHS. perc'henniezh. B. 1. Beli, aotrouniezh. Aon en doa da goll e zalc'h war egile. & Bezañ udb. e dalc'h ub., dindan dalc'h ub. : bezañ an dra-se dindan e veli, e aotrouniezh. An inizi-se zo e dalc'h Spagnoliz. & Trl. Emañ an traoù-se en e zalc'h : n'eus nemetañ a c'hall ober udb. e-keñver an dra-mañ-tra. N'emañ ket an traoù en hon dalc'h ken : n'omp ket evit ober tra ken e-keñver an traoù-se. & O vezañ ma'z eo an den sempl ha dindan dalc'h ar marv. 2. Bezañ udb. e dalc'h gant ub. : bezañ diouzh galloud ub., diouzh ar pezh a c'hall ober, zo evitañ. M'ho pefe graet ar pezh a oa e dalc'h ganeoc'h ne vefec'h ket er stad m'emaoc'h bremañ. An traoù-se ho laka diaes rak n'int ket e dalc'h ganeoc'h. 3. Dre skeud. (db. an amzer a ra) Koulz amzer. Edomp neuze e dalc'h an amzervezh sec'h. C. (db. an traoù, an danvezioù) Perzh ar pezh a zalc'h, zo danvez ennañ, a chom sonn, strollet, zo solut. Ar prenn beuz zo dalc'h ennañ. N'eus tamm dalc'h ebet el lien-se. N'eus ket a zalc'h er wastell-se, bruzuniñ a ra. Dalc'h a-walc'h he deus ar blouzenn da chom en he sav. ES. laoskentez. D. 1. (db. an dud, o oberoù) Emzalc'h evezhiek, fur, obererezh delc'her war e santadoù, e jestroù, h.a. En o c'horfoù e lakaent poell ha dalc'h. 2. Dre skeud. Dalc'husted, perzh ar pezh zo kreñv, start, youlek. Ar yaouankiz zo dalc'h dezhi amañ. Ar strollad a gouezho ma n'eus ket a urzh hag a zalc'h. N'eus tamm dalc'h ebet en e gomzoù. Kaout dalc'h war e vennadoù. N'eus ket a zalc'h en e oberoù. 3. Tr. adv. DRE ZALC'H : dre forzh. Dre zalc'h mont e tegouezh gant aodoù ar mor bras. HS. a-bouez, war-bouez.

Exemples historiques : 
65
Masquer la liste des exemples

bezañ e dalc'h ur re bennak

1659
Référence : LDJM.1 pg dependre (de quelqu'vn)

emañ en e zalc'h

1659
Référence : LDJM.1 pg district (il est dans sa iuridiction)

dalc'h

1659
Référence : LDJM.1 pg district (iuridiction), fief

dalc'h

1699
Référence : Har. pg dalc'h (terre seigneuriale)

bezañ dindan dalc'h

1699
Référence : Har. pg bezañ, dalc'h, didan (relever)

dalc'h izelañ

1732
Référence : GReg pg arriere(-fief), fief (Arriere-Fief, Fief relevant d’un autre Fief qui en a encore un au-dessus de lui.)

dalc'h

1732
Référence : GReg pg arrest, bride (frein, arrête), capture, contenance (capacité d'un vaisseau), creu (ou crû, terre, fonds), delay (d'absolution), detroit (district, ressort d'une Juridiction), district (ressort d'un Juge), Fief (heritage, qu’on tient à foi & hommage)

dalc'h an amiral

1732
Référence : GReg pg amirauté

dalc'h dreistordinal eus ar bennvarnerien

1732
Référence : GReg pg assises (séance extraordinaire de sjuges supérieurs dans des sièges inférieurs de leur dépendance)

dalc'h justis dreistordinal

1732
Référence : GReg pg assises (séance extraordinaire de sjuges supérieurs dans des sièges inférieurs de leur dépendance)

dalc'hoù

1732
Référence : GReg pg arrest, detroit (district, ressort d'une Juridiction), district (ressort d'un Juge), Fief (heritage, qu’on tient à foi & hommage)

reiñ un dalc'h da ur re dizordren

1732
Référence : GReg pg (mettre une) bride (aux désordres de quelqu'un)

roet un dalc'h da ur re dizordren

1732
Référence : GReg pg (mettre une) bride (aux désordres de quelqu'un)

derc'hel berr gant ur re bennak

1732
Référence : GReg pg (tenir) bride (à quelqu'un)

dalc'het berr gant ur re bennak

1732
Référence : GReg pg (tenir) bride (à quelqu'un)

ober un dalc'h

1732
Référence : GReg pg (faire une) capture

graet un dalc'h

1732
Référence : GReg pg (faire une) capture

dalc'h aotrou

1732
Référence : GReg pg cour (ou juridiction de quelque Seigneur particulier), Fief qu’on tient d’un Seigneur particulier)

ar frouezh-mañ a zo eus va font, eus va dalc'h, diwar va douar

1732
Référence : GReg pg (ce fruit est de mon) crû

dalc'h, dalc'hidigezh, miridigezh, eus a dra an hentez, a-enep justis

1732
Référence : GReg pg detention (du bien d'autrui)

bez emañ en e zalc'h

1732
Référence : GReg pg (il est dans son) détroit

distagañ diouzh un aotrouniaj, diouzh un dalc'h, diouzh ur varn

1732
Référence : GReg pg distraire (demembrer une seigneurie)

a aparchant ouzh an dalc'h

1732
Référence : GReg pg feodal (qui apartient au fief)

an aotrou eus an dalc'h

1732
Référence : GReg pg (le seigneur) feodal

dalc'h roue

1732
Référence : GReg pg fief (Fief qui releve immédiatement du Roi)

dalc'h

1732
Référence : GReg pg Fief (heritage, qu’on tient à foi & hommage, Van.)

dalc'h

1732
Référence : GReg pg Fief (heritage, qu’on tient à foi & hommage, Van.)

dalc'h nobl

1732
Référence : GReg pg fief (fief noble)

dalhou nobl

1732
Référence : GReg pg fief (fief noble)

Dalc'h bilen

1732
Référence : GReg pg fief (fief roturier)

dalc'h kuit

1732
Référence : GReg pg fief (Franc-Fief, Fief exempt de taille & de subsides), franc-fief

Dalc'h pe da hini ez renker ober feiz ha gwazoniezh.

1732
Référence : GReg pg fief (Fief dominant, à qui on doit foi & hommage.)

dalc'h izel

1732
Référence : GReg pg fief (Fief servant, celui qui releve d’un autre Fief.)

Reiñ e dalc'h, un douar, pe ur gwir bennak, gant karg da ober feiz ha gwazoniezh, ha gant ur garg all bennak.

1732
Référence : GReg pg fieffer (donner en Fief une terre, un droit à la charge de foi & hommage, & de quelque redevance.)

dalc'h

1850
Référence : GON.II.HV pg derc'hel, delc'her

Krogoù zo gant ar bev : an Ankoù hag e falc'h / O doa poan o stagañ, o toullañ da gaout dalc'h.

1867
Référence : MGK p97

aze emañ an dalc'h

1909
Référence : BROU p. 221 (voilà la difficulté)

dalc'h en deus en e barlant

1909
Référence : BROU p. 221 (il est empêché de la langue)

e dalc’h mistri estren

1923
Référence : SKET p.166, « Geriadur ar "Skelta Segobrani" (an daou levr kenta) » "Sous la dépendance de maîtres étrangers".

[N]epred ne ra ar skridoù-se an anv a « Cruithne » eus enez-Vreizh a-bezh, hogen hepken eus an darn anezhi a oa e dalc’h ar Bikted, en amzervezh an Istor.

1923
Référence : SKET p.146 "Taolenn-amzeroniez evid istor ar Gelted".

Evit ar merc’hed, ar re n’o doa ket bet nerzh-kalon pe amzer a-walc’h d’en em reiñ d’ar marv da dec’hout diouzh mezh ar sklavelezh, a vevas, an dilerc’h eus o deizioù, e dalc’h mistri estren.

1923
Référence : SKET p.90

Dirak an teir gwerc’hez e vougjont tan o selloù, e lakjont dalc’h ha poell en o c’homzoù hag e voe an neuz anezho azaouezus ha sentus.

1923
Référence : SKET p.101

Gant-se e voe bepred en o dalc’h o buhez hag o enor (2).

1923
Référence : SKET p.106

"dalc’h" g.

1923
Référence : SKET p.166, « Geriadur ar "Skelta Segobrani" (an daou levr kenta) » "Dépendance".

E dalc’h ar Re-zu emañ holl gevrenn-greisteiz ar bed, adalek arvor ar mor-Reter betek arvor ar mor-Kornog.

1924
Référence : SKET.II p.73

Gwevn e izili, Bilzig a grape gant ar wern betek he beg ; mont a rae a-c’haoliata war ar c’horn evit stagañ an anvergurioù, sellet eus kreier ar poleoù, eus dalc’h ar stae hag hini an obañchoù.

1925
Référence : BILZ2 p.107

emañ ar vro-se en e zalc'h

1931
Référence : VALL autorité

dalc'h lez-varn

1931
Référence : VALL pg assises

dalc'h izelañ

1931
Référence : VALL pg arrière-fief

dalc'h

1931
Référence : VALL pg bride (au fig.)

dalc'hoù

1931
Référence : VALL pg arrière-fief

dalc'h

1931
Référence : VALL pg arrêt, attitude, autorité

Anaoudegezh a ris c'hoazh a-raok digoridigezh an Dalc'h gant rener ar « Clocher Breton » eus An Oriant hag e wreg, René Saib ha Madeleine Desroseaux ; gant unan kozh bihan, gant lunedoù, ul livitenn gantañ a gouezhe betek e dreid hag a oa Charlez Gwennoù, ur barzh brudet o chom e Vitry-sur-Seine ; gant un toullad aotrounez all a Bariz : Grivart, avokad, Maufra, liver, Pitet, savour-tier, Yann Ar Fusteg, den-e-karg -hemañ a gaozeas ganin e brezhoneg- h.a.

1944
Référence : EURW.1 p67

An dalc'h kentañ a voe diouzh ar mintin ; klevet e voe Bretoned Pariz o tisklêriañ petra 'felle dezho ober.

1944
Référence : EURW.1 p68

Goude lein e voe un dalc'h all, gant an hevelep re, nemet e oa deut ouzhpenn un aotrou sec'h ha treut, livitennet, toket-uhel, heñvel ouzh ur pastor protestant, ul lunedoù aour war e fri ; hemañ 'oa deut a-ratozh-kaer eus Dublin, kêr-benn Iwerzhon, da zigas salud e vro, ha da bediñ brogarourien Vreizh da zont d'ur c'hendalc'h hollgeltiek a oad oc'h aozañ eno a-benn bloavezh ar c'hant.

1944
Référence : EURW.1 p68

Ar gudenn a oa diaes da ziluziañ evitañ. Hen ober a reas en ur reiñ e zilez a rener, [u]n dalc'h a voe graet evit dibab ur burev nevez.

1944
Référence : EURW.1 p.133

Ur wech, am boa tapet daou zevezh dalc’h evit ur saotrenn war ma c’hartouchierenn ‘dreñv. Ur wech all, pevar devezh « abalamour n’am boa ket lakaet ma brikoloù-bragoù. »

1944
Référence : EURW.1 p.196

— « O! Lom penn peul, bremañ ne gredit mui en teñzor ?… » — « Eo, e teñzor Kastell ar C’hraneg. » — « Hag e hini ar voereb ? » — « Nebeutoc’h, evel just, peogwir eo diwallet mat. » — « Koulskoude hemañ a vo deomp hag hennezh all ne vo ket. » — « Hemañ a vo deomp ! Hum ! Aze emañ an dalc’h. »

1944
Référence : ATST p.74

Hep mui koll amzer, e tegasas kaoz goloet war an dalc'h.

1949
Référence : SIZH p.52

War-bouez un emgannig bennak er penn-kentañ, e oa abaoe pell 'zo Ginea e dalc'h ar Jeneral Franco : hag hervez ez ae mat-tre ar c'hoñvers e-barzh.

1985
Référence : DGBD p89

Ar bananez, mat marteze evel frouezhenn, pe c'hoazh evel legumaj pa vezont poazh, n'o devez dalc'h ebet ouzh ar stomog pa vezont debret er-c'hriz.

1985
Référence : DGBD p158

Ur follen evel-se n'he devo ket kalz a zalc'h, met ma peger kenetrezo meur a follen evel-se, e-kroaz, evit ober tri pe bemp gwiskad, ne vo tu ebet da faoutiñ ar pezh koad-se.

1985
Référence : DGBD p178

Ouzhpenn m'en em lakae dre-se Yann diskennad da C'hralon ec'h embanne ivez e oa koshoc'h rouantelezh Breizh eget hini ar Franked, eeun d'ar mare ma oa an dugelezh o tont a zindan dalc'h ar C'hallaoued.

2013
Référence : LLMM Niv. 399, p. 15

Sur on n'en dije ket an hevelep dalc'h dirak un uc'hurzhied eus an AHHH met amañ n'emañ ket en e voued leun ha gwelloc'h e kav kemer e ziarbennoù.

2015
Référence : EHPEA p36

Ar pep souezhusañ koulskoude eo e zalc'h. Emañ en e c'hourvez war e c'hwen, serr e zaoulagad ha kroaziet e zaouarn war e vruched. Evel pa vije bet lakaet gant unan bennak e doare da vezañ beziet.

2015
Référence : EHPEA p34

Étymologie

Termen testeniekaet e henvrezhoneg dindan ar stumm -dalg-, -delg-. Ger kar d'ar c'hembraeg daly, dal ha d'ar c'herneveureg dalghen.

L'Office public de la langue bretonne

Réseaux sociaux