I.
Ag. niv.
A. Ag. peg. b.
1. (dirak an anvioù-kadarn benel unan a dalvez da aroueziñ traoù niveradus)
Unan mui unan.
Div blac'h, div daol, div wezenn vras. Labourat div wech muioc'h. An div rad a oa toull. Rannañ udb. e div lodenn. • Un intañv div wreg : zo marvet e bried digantañ dre ziv wech. • Ur c'harbed a ziv rod, war ziv rod : div rod dezhañ. • Krampouezherezed gant pep a ziv billig. Prenit pep a ziv hiviz. Ar re-mañ a dalv eizh lur pep div.
&
(un) div eur bennak goude kreisteiz : war-dro div eur.
2. Trl.
Etre, dre bep div wech : gwech-ha-gwech all.
&
A-benn div wech : dre ziv wech.
Klevet 'm eus an dra-se a-benn div wech.
&
Na vezañ div deir* eur oc'h ober udb.
&
Bezañ a-hed an div eur oc'h ober udb. : kas e holl amzer oc'h ober an dra-se.
E c'hoar a vez ahed an div eur oc'h ober he blev.
&
E tro div eur amzer : war-dro div eur.
&
Ober div dra en unan : gounit amzer oc'h ober en ur wech ar pezh a reer en div prl.
&
Ober div dra a unan : koll amzer oc'h ober en div wech ar pezh a reer en unan prl.
&
N'ober div dro war e seulioù kent ober udb. : na gilañ tamm rak ober an dra-se.
&
Lazhañ div c'had gant un tenn, lazhañ div voualc'h gant ur maen : tizhout ober daou dra war un dro.
&
Klask lazhañ div c'had gant un tenn : klask ober daou dra war un dro.
&
Bezañ (rannet) etre div galon : bezañ diaes da ub. dibab.
En em santout a reas evel rannet etre div galon.
&
Bezañ etre an div lezenn : bezañ an dra-se na mat, na fall.
« Mat an traoù ? » - « O, feiz, etre an div lezenn ! ».
&
Etre an div sklêrijenn : etre daou benn an deiz.
B. Ag. pet. (dirak ar ger eur)
Eil.
Div eur eo. Div eur hanter.
II.
Rag. peg. b. (e-unan, dirak un ag., ur rn. disk. pe dirak an ar. "a" heuliet gant un anv-kadarn benel lies pe un anv stroll)
1. Unan mui unan.
Div zo amañ. Div a yelo ganin. Prenet em eus div a-zoare. Div vihan, an div vihan.
2. Trl.
Div gozh : div vaouez kozh.
&
(db. ar marc'hadourezhioù)
Pep div, ar re ziv, an div : daou bezh a-gevret.
Talvezout a reont eizh lur pep div. Tregont lur pep div.
&
Bezañ e galon etre div : bezañ diaes d'an den dibab.
3. Adv. (db. an dud, al loened, an traoù a arouezer gant un anv benel)
HON-DIV, HO-TIV, O-DIV : me- te, c'hwi pe hi- a-gevret gant unan all.
Deomp hon-div d'an aod. O-div int bet tapet o laerezh. Int ho-tiv da gaout ar rener. Poket en deus de oc'h ho-tiv. Mont a reot ho-tiv. Int o-div, ar re-se o-div.
&
(en e furm vihanaat)
Hon-divig, ho-tivig, o-divig : furm garantezus hon-div, ho-tiv, o-div.
O-divig e raent o zraoù aes.
&
Div-ha-div : dre strolladoù a ziv elfenn.
Merc'hed o tremen div-ha-div. Mont div-ha-div.
&
A ziv da ziv : dre strolladoù a ziv elfenn.
III.
Adv. niv. b. (db. an dud, al loened, an traoù a arouezer gant un anv benel)
Unan mui unan.
Emaint divig eno o-unanoù.
IV.
Niv. peg. b. (db. an dud, al loened, an traoù a arouezer gant un anv benel)
Termen a dalvez da aroueziñ niver an unanennoù en anvioù-gwan niveriñ, er raganvioù niveriñ pe en adverboù niveriñ zo brasoc'h eget ugent.
Div (blac'h) warn-ugent. Div (vaouez) ha pevar-ugent. Div (wezenn) ha kant, kant div (wezenn). Pemont div (vuoc'h).
V.
Impl. da adv. (ls. -où)
A-zivioù : dre strolladoù a ziv elfenn.
Mont a-zivioù.
EVEZH.
Kemm. blot. goude "div".
25. Dispozet hag ordrenet oa ar rodoù-mañ hevelep feson : div anezhe a droe kontrel d'an div arall parfors ha neuze kement a vefe entreze a vefe dispennet ha munudet.
25. disposet hac ordrenet oa an rodou man euelep feczon diou aneze a troe contrell dan diou arall par force ha neuse quement auye intreze a vihe dispenet ha munudet:
1576
Daveenn :
Cath
p20
div
diou
1659
Daveenn :
LDJM.1
pg deux
ur wezh, div wezh, teir, peder, pemp gwezh
vr vez, diuez, teir, pedeir, pemp guez
1659
Daveenn :
LDJM.1
pg (vne fois, deux fois, trois fois, quatre fois, cinq) fois
div wech mui
diou veach muy
1732
Daveenn :
GReg
pg deux (fois plus)
div ha hanter
diou ha hanter
1732
Daveenn :
GReg
pg deux (demi)
an niv zelienn
an niou-zelyen
1732
Daveenn :
GReg
pg double-feuille (plante qui ne produit que deux feüilles)
e div feson
é diou faeçzoun
1732
Daveenn :
GReg
pg doublement (en deux manieres)
an douar-se a aparchant outañ e div feson
an douar-ze a aparchant ounthâ ê diou faeçzoun
1732
Daveenn :
GReg
pg (cette terre lui appartient) doublement
Seizh skoed koumanant ar bloaz, div roched ha daou re votoù-prenn am eus.
Seiz scoëd coumanand èr bloaz diou roched ha daou re voutou prenn am eus.
1732
Daveenn :
GReg
pg gage (J'ai sept écus, deux chemises, & deux paires de sabots de gages par an.)
Daveenn :
GON.II
p.95, livre second, « Il me revient deux parts ».
Div lev diouc'h Kemper.
Diou léô diouc'h Kemper.
1850
Daveenn :
GON.II
p.90, livre second, (A deux lieues de Quimper).
Div billig hoc'h eus, roit pep a hini deomp.
Diou billig hoc'h eûz, rôit péb a hini d'é-omp.
1850
Daveenn :
GON.II
p.75
Pebezh trid en divize roet d'ho kalon mojenn An div goulm ! Pebezh hillig d'ho spered lemm ar c'hi hag ar bleiz…
Pebez trid e divize roet d'ho kalon mojen ann diou goulm ! pebez hillig d'ho spered lemm Ar c'hi hag ar bleiz…
1867
Daveenn :
MGK
Rakskrid XII
Div goulm en em gare gant ur wir garantez. Unan anezho un dervezh, enoeet en he c'hêr, a lakeas en he fenn, ur pennig skañv-meurbet, mont da foetañ broioù.
Diou goulm en em gare gant eur wir garantez. Unan anezho eunn dervez, enoeet en he c'hear, a lakeaz enn he fenn, eur pennik skanv-meurbed, mont da foeta broiou.
1867
Daveenn :
MGK
p17
Ar c'hwreg yaouank d'he zro, oc'h ober he diviz, / Ne lezas ket ur vlevenn wenn / E-touez ar re zu war e benn, / O-div, evel div yar, dre skrabat penn o gwaz, / A lakeas anezhañ 'vel un irvinenn noazh.
Ar c'hrek iaouank d'he zro, o c'hober he diviz, / Ne lezaz ket eur vlevenn wenn / Etouez ar re zu war he benn, / Ho diou, evel diou iar, dre skrabat penn ho goaz, / A lakeaz anezhan 'vel eunn irvinen noaz.
1867
Daveenn :
MGK
p63
mar gwiskomp hon abid satin gwenn, ni 'vo en Lannuon evel div fleurenn, mar gwiskomp hon abid satin bleuñv, mar kollomp hon enor hor bo keuz
Mar gwiskomb hon abit satinn-gwenn, ni 'vô 'n Lanhuon 'vel diou fleurenn, mar gwiskomb hon abit satinn-bleun, mar kollomb hon enor hor bô keun
1874
Daveenn :
GBI.II
p150
Neuze ’ta, dirak Doue, ho torn war ho koustiañs, e kav deoc’h eo ret deomp lakaat Loull ar Bouc’h d’ar marv ? — Ya, ya, tremen mall eo ; ha pell a zo emaomp o c’houlenn an eil digant egile perak ne deue ket deomp, a-berzh hor mestr, an urzh da gas ur voled plom pe ziv da bounneraat penn Loull ar Bouc’h.
Neuze ’ta, dirag Doue, ho tourn var ho koustianz, e kaf d’ehoc’h eo red d’eomp lakaat Loull ar Bouc’h d’ar maro ? — Ia, ia, tremen mall eo ; ha pell a zo emaomp o c’houlen an eil digant egile perag ne deue ket d’eomp, a berz hor mestr, an urz da gas eur vouled ploumm pe ziou da bounneraat penn Loull ar Bouc’h.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.109
Pa welis e kemere an traoù un dro fall, e lakis va div verc’h ha va daou [b]aotrig war o daoulin, evit pediñ Doue da reiñ nerzh ha kalon d’o zad da harzañ betek ar marv, mard oa ret.
Pa veliz e kemere an traou eun dro fall, e lakiz va diou verc’h ha va daou faotrik var ho daoulin, evit pedi Doue da rei nerz ha kaloun d’ho zad da harza beteg ar maro, mar doa red.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.186
Pehini eus an div istor-se eo an hini wir ? N'ouzon ket : Kastelliz a gont anezho o-div.
Pehini euz an diou histor-ze eo an hini vir ? Ne ouzounn ket : Kastelliz a gount anezho ho diou.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.15
Pemp bugel a roas dezho an Aotrou Doue, tri mab ha div verc’h.
Pemp bugel a roaz d’ezho an Aoutrou Doue, tri map ha diou verc’h.
1878
Daveenn :
EKG.II
p.175
Ne voe ket ret er lavaret div wech : an Aotrou Krenn hag an Aotrou Goachet a ziskennas d’ar red an delezioù, ha, dre an nor en tu all e lammjont er-maez.
Ne oue ket red her lavaret diou veach : an Aoutrou Cren hag an Aoutrou Goachet a ziskennaz d’ar red an deleziou, ha, dre an or enn tu-all e lammchont er meaz.
1878
Daveenn :
EKG.II
p.59
Ur wech pe ziv e oan chomet a-sav da c’houzout ha me a glevje un tamm trouz bennak en tu pe du.
Eur veach pe ziou oan chomet a-za da c’houzout ha me a glefche eun tamm trouz-bennag enn tu pe du.
1878
Daveenn :
EKG.II
p.38
Biskoazh n'eo ket [sic, evit bet] torret ar chadenn gaer a garante a unanas hon div familh.
Biskoaz n'eo ket [sic, evit bet] torret ar chaden gaer a garante a unanaz hon diou famill.
1898
Daveenn :
KZVR
Supplément à la Croix des Côtes-du-Nord du dimanche 23 janvier, p.1
an div lodenn
an diou lodenn
1909
Daveenn :
BROU
p. 394 (deux parts sur trois)
Diouzh klevout e vije bet o bro mammenn an doueed hag ec’h astennje ar bobl anezhi hec’h impalaeriezh war ziv drederenn ar bed.
Diouz klevout e vije bet o bro mammenn an doueed hag ec’h astennje ar bobl anezi hec’h impalaeriez war ziou drederenn ar bed (1).
1923
Daveenn :
SKET
p.101
Ar gwall graet d’an div c’hoar, d’an div werc’hez gouestlet d’an Heol, d’ho tiv rouanez, da ziv verc’h eus ho kouenn, talvezit anezhañ a-benn arc’hoazh kent ar c’huzh-heol.
Ar gwall graet d’an diou c’hoar, d’an diou werc’hez gouestlet d’an Heol, d’ho tiou rouanez, da ziou verc’h eus ho kouenn, talvezit anezan a-benn arc’hoaz kent ar c’huz-heol.
1923
Daveenn :
SKET
p.107
An div pennañ anezho eo ar Stura, a red war-du ar c’hornog hag a gej he dourioù gant re an Albis, hag an Dravinna a red war-du ar reter hag en em daol e lenn an Heol (1).
An diou penna anezo eo ar Stura, a red war-du ar c’hornog hag a gej he douriou gant re an Albis, hag an Dravinna a red war-du ar reter hag en em daol e lenn an Heol (1).
1923
Daveenn :
SKET
p.95-96
Eno ho pije klevet ar c'heloùioù, an neventioù : hemañ pe honnezh en devoa graet an dra-mañ-[t]ra, Yannig a rae al lez da Varc’harid, ha Jaketa a oa darempredet gant Pêr ar C’hamm ; bag ar C’habon he devoa pesketaet div dousenn silioù ; ha karabasenn an aotrou person, al Leonardez divalav-se, a oa deut da vezañ lorc’h ral enni, abaoe ur pennadig…
Eno ho pije klevet ar c’heloiou, an neventiou : heman pe honnez an nevoa grêt an dra-man-dra, Yannig a rê al lez da Varc’harid, ha Jaketa a oa darempredet gant Per ar C’hamm ; bag ar C’habon he devoa pesketet diou dousenn ziliou ; ha karabasenn an ôtrou person, al Leonardez divalo-ze, a oa deut da vea lorc’h ral enni, abaoe eur pennadig…
1924
Daveenn :
BILZ1
Niv. 41, p.943 (Mae 1924)
A-raok mervel, mamm, a-raok mervel… (poan en devoa ar paotr o tigej ar girioù), a-raok mervel, en deus roet deomp e beadra, e di, e barkeier. Pep a gant skoed e ro d’an div intañvez, ha deoc’h ivez kemend-all.
A-rôk mervel, mamm, a-rôk mervel… (poan an nevoa ar pôtr o tigech ar giriou), a-rôk mervel, an neus roet d’imp e beadra, e di, e barkeier. Peb a gant skoed e ro d’an diou intanvez, ha d’ec’h ive kemend-all.
1925
Daveenn :
BILZ2
p.176
div wezh ar miz
diwech-ar-miz
1931
Daveenn :
VALL
pg bimensuel
div wech ar sizhun
diwech-ar-zizun
1931
Daveenn :
VALL
pg bihebdomadaire
etre an div sklêrijenn
etre an diou sklerijenn
1931
Daveenn :
VALL
pg aurore
Marc’harid en em zalc’he gant doujañs ur gammed pe ziv war-lerc’h an itron Mosher.
Marc’harid en em zalc’he gant doujañs eur gammed pe ziou war-lerc’h an Itron Mosher.
1944
Daveenn :
EURW.1
p.189
« Herri ne veze aotreet ganeoc’h da lakaat plouz en e voutoù nemet ur wech er miz. » An eil diaoul. — « Ha c’hoazh ne lakae nemet div pe deir blouzenn hanter. »
1944
Daveenn :
ATST
p.59
D’un eur on bet o welout, ha da ziv eur ivez, ha c’hwi a oa pell d’ar mare-se.
1944
Daveenn :
ATST
p.70
Daou emaomp, div vag ez eus da gavout.
1944
Daveenn :
ATST
p.94
« Feiz ! Job, an dra-se n’eo ket diaes, rannañ etre daou a zo ober div lodenn, unan evidoc’h hag unan all evidon. » — « Gouzout a ran, Lom, mes ar rannoù ne dlefent ket bezañ ingal. »
1944
Daveenn :
ATST
p.120
[...] ha d'an nec'h tre, ar solier, div gambrig all, a zizoloer dre o frenestroù an holl vourk, hag er pellder, dremmwel fromus ha gwagennus tosennoù Kerne
[...] ha d'an nec'h tre, ar solier, diou gambrig all, a zizoloer dre o frenestrou an holl vourk, hag er pellder, dremwel frommus ha gwagennus tosennou Kerne
1944
Daveenn :
EURW.1
p6
An aotrou Bouder en doa ijinet div jahinerez nevez.
An Aotrou Bouder en doa ijinet diou jahinerez nevez.
1944
Daveenn :
EURW.1
p21
Mont da gantreal : da lavaret eo mont n'eus forzh pelec'h, da ober flisterezed dour gant raoskl, da ober pifoù gant toc'had kerc'h, « ouan-ouaniou », da ober « totoc'hodou » gant plusk haleg, da ober karrigelloù gant brankoù derv forc'hellek, gweet an div forc'h e-giz div rod.
Mont da gantreal. Da lavaret eo mont n'eus forz pelec'h. Da ober flisterezed dour gant raoskl : da ober pifou gant toc'had kerc'h, « ouan-ouaniou ». Da ober « totoc'hodou » gant plusk haleg. Da ober karigellou gant brankou dero forc'hellek, gweet an diou forc'h e giz diou rod.
1944
Daveenn :
EURW.1
p24-25
E-pad ar vakañsoù bras, ma zud ha me a veze pedet gant an aotrou Loeiz Ar Braz, abienner e Gwengamp, hag e itron, da dremen div sizhun e ribl ar mor, a-gevret ganto.
E-pad ar vakañsou bras, ma zud ha me a veze pedet gant an Aotrou Loeiz ar Bras, abienner e Gwenngamp, hag e Itron, da dremen diou sizun e ribl ar mor, a-gevret ganto.
1944
Daveenn :
EURW.1
p43
Mont a ran da douch div liñsel, ur plueg, hag ur pallenn gloan.
Mont a ran da douch diou liñsel, eur plueg, hag eur pallenn gloan.
1944
Daveenn :
EURW.1
p.192
Dibunañ a reot ho tiv dizenez chapeled, war ho taoulin, gant ho tivrec'h e kroaz, ha, pa ho po echu, e pokot teir gwech d'an daroù gant ho muzelloù...
1949
Daveenn :
SIZH
p.61
Azezet int keñver-ha-keñver e div gador-vrec'h izel o c'hein gant brenkoù koad.