Rag. dizalc'h
I.
Rag. gour ren
(dirak ur v. er st. kad.)
[1732, 1850, 1944] Raganv ren an trede gour unan gourel.
[1732] Eñ a yae. [1732] Te eo, eñ eo. [1732] Ned eo ket eñ eo.
[1850] Eñ eo a vadezo a-hed ar sizhun. [1850] Eñ en deus graet an dra-se.
[1944] Pa ne vin ket aze, eñ a raio ivez war-dro an amprouennoù.
II.
G. pouez. toniet
(dirak. ur v. er st. nac'h pe goude ur v.)
Ger a dalvez da greñvaat merk an trede gour unan gourel.
Eñ ne fell ket dezhañ labourat ganimp. Dont a ray, eñ.
III.
1. [1499, 1659] Raganv a dalvez da verkañ, e meur a zegouezh, an trede gour unan gourel.
[1499] Eñ.
[1659] Kerzhet rak eñ : a-benn dezhañ. [1659] Etreze hag eñ : war e du.
&
[1499] Eñ e-unan : eñ end-eeun.
Eñ e-unan en deus goulennet kaout al levr-se.
2. [1659] An dra-se.
[1659] Pe eñ zo gwir pe eñ zo gaou.
IV.
HAG EÑ
1. (dirak un ag.)
[1850, 1867] Troienn dezrevellañ a reer ganti da liammañ daou dra na hañvalont ket klotañ an eil gant egile pe a hañval bezañ enebet.
[1850] Ur Gall a zo laouen hag eñ reuzeudik : ha pa vefe reuzeudik.
[1867] An olifant, d'e dro, hag eñ fur koulskoude, 'vel ar re all gomzas ivez.
[1931] Hag eñ klañv... : daoust dezhañ bezan klañv...
&
(dirak ar v. bezañ heuliet gant un ag.)
[1931] Hag eñ bezañ klañv : daoust dezañ bezañ klañv.
2. (dirak ar rn v. o, un av.)
Troienn dezrevellañ a reer ganti da lakaat war wel un ober emeur o teskrivañ evit lakaat ar selaouerien da gemer perzh en darvoud war-eeun.
Hag eñ sevel un arme. Hag eñ mont kuit.
[1878] [...] ar c’here a yeas e kreiz an hent ; hag eñ komz ouc’h ar c’habiten a yoa e penn ar vandenn[.]
&
[1874] HAG EÑ HAG.
[1874] Hag eñ hag o lâret neuze : me 'garfe kaout an abid-se.
3. (dirak un ag. v., un adv.)
[1867] Troienn dezrevellañ a reer ganti da bouezañ war ur fed bnk.
[1867] An aotrou Troude, ar c'horonal, hag eñ desket e-unan gant ar Gonideg, hor mestr deomp-holl, a heñchas anezhañ meur a vloavezh zo.
V.
Tr. estl.
HAG EÑ, NAG EÑ : nag.
24. Ha hi lavaret : [«] Na zifer ket egzekutiñ kement tourmant az eus soñjet, rak me ne zeziran ken tra nemet ofrañ da Zoue ma c'hig ha ma gwad evel maz eo bezet en em ofret evidon, rak eñ eo ma Doue, ma fastor ha ma fried[. »]
24. ha hy lauaret : na differ quet executy quement tourmant az eux songet, rac me ne desiraff quen tra nemet offraff da doue ma quic ha ma goat euel maz eo bezet e nem offret euydoff, rac eff eo ma doue ma pastor ha ma priet,
1576
Daveenn :
Cath
p19-20
pe eñ zo gwir pe eñ zo gaou
pen ên so guir, pe en so gaou
1659
Daveenn :
LDJM.1
pg soit (vray soit faux)
kerzhet rak eñ
querset rac ên
1659
Daveenn :
LDJM.1
pg cheminer vis-à-vis
etreze hag eñ
etrese hag ên
1659
Daveenn :
LDJM.1
pg verr (luy)
[M.] Petra a ra ennomp-ni ar sakramant a vadiziant? D. Efasiñ a ra ar pec'hed orijinel, pe gant hini ez omp ganet, hag eñ hor gra Kristenien ha bugale da Zoue, dre voaien ar c'hras pehini a gonfer deomp.
[M.] Petra à ra ennomp-ny ar Sacramant à Vadiziant? D. Effaçi à ra ar pec'het originel, pe gant hiny ezomp ganet, hag ên hor gra Christenien ha bugalé da Zoué, dre voyen ar c'hraç pehini à gonfer deomp.
1677
Daveenn :
Do.
p41
eñ
eff
1732
Daveenn :
GReg
Rakskrid
eñ a yae
ê aué
1732
Daveenn :
GReg
pg aller
eñ az a
eñ az ea
1732
Daveenn :
GReg
pg aller
me am beze bet; te ez peze bet ; te az peze bet ; eñ en defe bet ; eñ en devez bet
me am bezé bet ; te ez pezé bet ; te az pezé bet ; ê èn deffé bet ; ê èn devéz bet
1732
Daveenn :
GReg
pg avoir (j'aurois eu ; tu aurois eu)
Eñ a c'houarn tout.
1732
Daveenn :
GReg
pg gouvernail (C'est lui qui tient le gouvernail de toutes les affaires.)
te eo : eñ eo
1732
Daveenn :
GReg
pg ce (c'est toi : c'est lui)
ned eo ket eñ eo
ne deo qet eñ eo
1732
Daveenn :
GReg
pg ce (n'est pas lui)
Eñ a soñj dezhañ penaos ec'h arruo kalz traoù pere ne arrufint ket.
Eñ a sounch dezâ penaus e c'harruo cals traou pere ne arruffint qet.
1732
Daveenn :
GReg
pg figurer (Il se figure bien des choses, qui n’arriveront pas.)
eñ
é
1732
Daveenn :
GReg
Rakskrid
eñ
1732
Daveenn :
GReg
Rakskrid, chez (préposition), en (préposition qui marque le temps, ou le lieu. devant une consonne)
eñ a ya
1732
Daveenn :
GReg
pg aller
eñ en deus graet an dra-se
héñ en deûz gréad an dra-se
1850
Daveenn :
GON.II
pg hé, héñ, hen
eñ
hen
1850
Daveenn :
GON.II
pg hen
Eñ eo a vadezo a-hed ar sizhun.
Héñ eo a vadézô héd ar zizun.
1850
Daveenn :
GON.II
pg badézi ou badéza (C'est lui qui baptisera, qui fera les baptêmes toute la semaine).
C'hwi, hi hag eñ a vezo pinvidik.
C'houi, hî hag héñ a vézô pinvidik.
1850
Daveenn :
GON.II
p.78
Ma nad eo ket eñ.
Ma na d-eo két héñ
1850
Daveenn :
GON.II
p.87, livre second, « Si ce n'est pas lui ».
ur Gall a zo laouen hag eñ reuzeudik
eur Gall a zô laouen hag héñ reûzeûdik
1850
Daveenn :
GON.II
pg gall
Eñ a ganfe
héñ a ganfé
1850
Daveenn :
GON.II
p.28, livre premier, "il chanterait".
Ar c'hentañ lavaras mougañ ar baourentez, / Miret oc'h ar beorien da ziskouez o lorgnezh, / Hag eñ a voa manac'h, ha roet en doa d'ar paour / Kement mad en devoa : e leve hag e aour ? / Ha dre garantez eo e komze an den-se ? / Kredet neb a garo !...
Ar c'henta lavaraz mouga ar baourentez, / Miret oc'h ar beorien da ziskouez ho lorgnez, / Hag hen a voa manac'h, ha roet en doa d'ar paour / Kement vad [sic, mad] en devoa : he leve hag he aour ? / Ha dre garantez eo e komze ann den-ze ? / Kredet neb a garo !...
1867
Daveenn :
MGK
p118
an aotrou Troude, ar c'horonal, hag eñ desket e-unan gant ar Gonideg, hor mestr deomp-holl, a heñchas anezhañ meur a vloavezh zo
ann aotrou Troude, ar c'horonal, hag hen desket he-unan gant Ar Gonidek, hor mestr d'e-omp holl, a hentchaz anezhan meur a vloavez zo
1867
Daveenn :
MGK
Rakskrid IX
An olifant, d'e dro, hag eñ fur koulskoude, 'vel ar re all gomzas ivez. Krediñ a rae, a lavaras, 'oa ar morvac'h un tamm re vras. Hag Itronig ar verienenn a gave, dioc'h he ment, re vistrik ar fubuenn.
Ann olifant, d'he dro, hag hen fur koulskoude, 'vel ar re all gomzaz ive. Kredi a rea, a lavaraz, voa ar mor-varc'h eunn tamm re vraz. Hag Itrounik ar verienen a gave, dioc'h he ment, re vistrik ar fubuen.
1867
Daveenn :
MGK
p11
hag eñ hag o lâret neuze : me 'garfe kaout an abid-se ; an abid-se hag he ferc'henn a zo e-kreiz ma gourc'hemenn
hag hen hag o lâret neuze : me 'garrie kaout ann abit-ze ; ann abit-ze hag he ferc'henn a zo en kreis ma gourc'hemenn.
1874
Daveenn :
GBI.II
p528
P’edo ar soudarded oc’h erruout e-kichen e di, ar c’here a yeas e-kreiz an hent ; hag eñ komz ouc’h ar c’habiten a yoa e penn ar vandenn : — Ac’hanta, paotred ar Republik [...].
P’edo ar zoudarded oc’h erruout e kichen he di, ar c’here a ieaz e kreiz an hent ; hag hen komz ouc’h ar c’habiten a ioa e penn ar vandenn : — Ac’hanta, paotred ar Republik [...].
1878
Daveenn :
EKG.II
p.149
Eñ eo a ranke o lavaret, abalamour m’oa eñ ar mestr warnomp, rak n’oa chomet beleg ebet ganeomp.
Hen eo a ranke ho lavaret, abalamour m’oa hen ar mestr varnomp, rak n’oa chomet belek ebed ganeomp.
1878
Daveenn :
EKG.II
p.12
Stouiñ e benn a ra-eñ, hag, o rannañ gerioù a-du, e kinnig dezho ur wastell-vel ha bleunioù-roz.
Stouï e benn a ra-hen, hag, o ranna geriou a-du, e kinnig d’ezo eur wastell-vel ha bleuniou-roz (2).
1923
Daveenn :
SKET
p.48
Mat en em anaout, eme an drouiz ; gwell avat en em vestroniañ ! Neb a anavez e namm, hag eñ dic’halloud d’en em zinammañ ha da wellaat, da betra ez eo mat ?
Mat en em anaout, eme an drouiz ; gwell avat en em vestronia ! Neb a anavez e namm, hag hen dic’halloud d’en em zinamma ha da wellaat, da betra ez eo mat ?
1924
Daveenn :
SKET.II
p.30
Lavaret ho pije penaos ar paotr a c’houzañve tristidigezh e vamm, eñ diagent ken seder, atav o sutellat, o kanañ, bremañ gant Mad[a]len ha Yannig, pluchet en ur c’hogn bennak, sioul, sioul, evel aon dezhañ pa wele e vamm ankeniet, an dour war he daoulagad.
Lavaret ho pije penôs ar pôtr a c’houzanve tristidigez e vamm, hen diagent ken seder, atao o sutellat, o kana, breman gant Madelen ha Yannig, pluchet en eur c’hogn bennak, sioul, sioul, evel aon d’ean pa wele e vamm ankeniet, an dour war he daoulagad.
1924
Daveenn :
BILZ1
Niverenn 37, p.812 (Miz Genver 1924)
Eñ a lakaa da ruilhañ, a-dreuz an oabl, an heol binniget, al loar hag ar stered ; eñ a zo en pep lec’h, en pep amzer, hep diwez na derou.
Hen a lakaa da ruilha, a-dreuz an oabl, an heol binniget, al loar hag ar stered ; hen a zo en pep lec’h, en pep amzer, hep divez na derou.
Piv a oa ken leal hag eñ ? Ha piv furoc’h, eeunoc’h hag eñ ?… Evel-se e vez kollet e vrud gant ar paourkaezh den.
Piou a oa ken leal hag hen ? Ha piou furoc’h, eeunoc’h hag hen ?… Evel-se e ve kollet e vrud gant ar paour kêz den.
1925
Daveenn :
BILZ2
p.142
hag eñ bezañ klañv, hag eñ klañv
hag héñ beza klañv, hag héñ klañv
1931
Daveenn :
VALL
pg bien (que)
Eñ am c’hare, a lavaras d’in, abalamour m’en doa plijadur o plegañ dindan ma domani, oc’h ober diouzh ma youl, o senti ouzhin hag o heuliañ ac’hanon ; abalamour ivez m’am boa kemeret e zifenn raktal, p’o doa bet c’hoant re ar gambrad da ober goap eus e vin gwregel…
Heñ am c’hare, a lavaras d’in, abalamour m’en doa plijadur o plega dindan ma domani, oc’h ober diouz ma youl, o senti ouzin hag o heulia ac’hanoun ; abalamour ivez m’am boa kemeret e zifenn raktal, p’o doa bet c’hoant re ar gamberad [sic] da ober goap eus e vin gwregel…
1944
Daveenn :
EURW.1
p.193-194
Ar pevar Garnoediad en em glaskas, ha hiniennoù eus Kallag a unanas ganimp, Herri Liegard hag e vreur Adolf, mibien d'an apotiker, Jul Herve hag eñ magnous, mab d'an horolajer, ha Frañsiz Prijant, mab d'ar marc'hadour gwin.
Ar pevar Garnoediad en em glaskas, ha hiniennou eus Kallag a unanas ganimp, Herri Liegard hag e vreur Adolf, mibien d'an apotiker, Jul Herve hag heñ mañnous, mab d'an horolajer, ha Frañsis Prigent, mab d'ar marc'hadour-gwin.
1944
Daveenn :
EURW.1
p34
Ober a reas ul lamm ar pellañ ma c’hellas, ha, gant ul lamm all, setu eñ er wezenn.
1944
Daveenn :
ATST
p.66
Ha setu eñ kouezhet amourous.
Ha setu heñ kouezet amourous.
1944
Daveenn :
EURW.1
p.197
E dud hag eñ a oa labourerien-douar.
E dud hag heñ a oa labourerien-douar.
1944
Daveenn :
EURW.1
p.206
Pa ne vin ket aze, eñ a raio ivez war-dro an amprouennoù.
Pa ne vin ket aze, heñ a raio ivez war-dro an amprouennou.
1944
Daveenn :
EURW.1
p85
— « Paour kaezh [paourkaezh] Herri ! » a lavaras ar skluzier. « Eñ eo neuze ar pakad du am eus gwelet bremaik o vont dreist ar skluz ? Bez’ ez eus tud war an douar hag o deus marvioù trist memes tra ! »
1944
Daveenn :
ATST
p.15
Hag eñ, n'eo ket ar breur Celestino e oa. Gouzout a rae ober fae war galvoù ar c'hig. Eñ a oa anezhañ ur penn yen.
1949
Daveenn :
SIZH
p.49
Mont a rae e soñjoù da vale bro, dispak-bras o eskell. C'hoant en doa, eñ e-unan, mont da redek.
1949
Daveenn :
SIZH
p.47
- Amen ! a respontas ar vaouez, evel en derc'hent. Ha mousc'hoarzhin a reas adarre, evel en derc'hent. - Erru an eur ! eme al lean yaouank, - Poent eo mont !... Hag eñ, ha mousc'hoarzhin ivez, lentik ha mezhus...
1949
Daveenn :
SIZH
p.42
Eñ an hini a rede war-lerc'h ur plac'h yaouank dianav, ur jenoflenn gantañ en un dorn, hag ur barzhoneg en dorn all.