Dezverkoù all

Distagadur

Stankter implij : 

Testeniekaet e : 
NDBF
GBAHE

Termenadur :  Kuzhat an termenadur

I. (db. an dud) 1. Rann eus ar penn a valir diouzh an dremm, etre an tal hag ar weuz laez, enni diaraog ar gavenn, a ra organ ar c'hwesha. Ur fri togn : berr ha ledan diouzh an traoñ. Ur fri sparfell : kromm. & PEMDEZ Ur fri koad : bras, kromm prl. & Kribenn ar fri : al linenn ma kej daou du ar fri an eil ouzh egile. & Stagell, speurenn ar fri : ar pezh a zisrann kavenn ar fri etre daou. Kouezhañ war e fri : kouezhañ ha stekiñ e fri ouzh an douar. 2. C'hwezhañ, sec'hañ e fri : skarzhañ ar mic'hi pe an dour anezhañ. & Stankañ e fri : evit mirout a glevet ur c'hwezh fall. 3. Dre skeud. En em gavout fri-ouzh-fri gant ub. : tal-ouzh-tal gantañ a-greiz-holl. 4. (db. loened zo) Rann diaraok an dremm a valir dioutañ. Fri ur marc'h, ur vuoc'h. HS. min, moj. II. Dre ast., PEMDEZ A. 1. Korf (ub.). Ne oa ket da fri er stal-se : ne oas ket eno. Ne dennont ket o fri eus an ti-se : atav e vezont en o. Tenn da fri er-maez un tammig ! : diskouez dimp da benn, na chom ket kuzhet ! & Trl. skeud. Lakaat e fri war an douar : bezañ ganet. 2. Dre skeud., PEMDEZ Tennañ e fri a wall afer : en em sachañ diouzh ur gwall abadenn. B. Dre heveleb., PEMDEZ Beg (udb.). Emañ fri ar patatez er-maez : n'emaint ket penn-da-benn en douar. C'hwezhañ e fri d'ur c'houlaouenn goar : he lazhañ. C. Dre ast., PEMDEZ Barregezh da glevet ar c'hwezhioù. Ne'c'h eus tamm fri. & Bezañ tanav e fri : klevet mat-kenañ ar c'hwezhioù. D. Dre skeud., PEMDEZ Ger a dalvez da aroueziñ ar ranellerezh. N'ay ket ho fri aze ! : ne viot ket lezet da ranellat ! & Ur fri savet : ur fri-furch. & Bezañ hir e fri : bezañ ranell. & Sevel, gorren e fri : ranellat. & Sankañ e fri en un tu bnk. : c'hoari e fri-furch. E. Trl. skeud., PEMDEZ Bezañ tanav e fri : bezañ mat da zivinout ar pezh zo o vont da c'hoarvezout. & Krizañ e fri : mousklenniñ. & Krignat fri ub. : tabutal gantañ. & Sec'hañ e fri da ub. : reiñ ur gwiskad taolioù dezhañ. & C'hwezhañ e fri da ub. : reiñ dezhañ da gompren, dre gomz garv outañ prl., e rank reizhañ e emzalc'h, e zoareoù ober. & Kouezhañ war e fri, chom e fri war ar gloued, chom e fri hebiou : c'hwitañ. & Chom fri ub. er wask : bezañ gwall dapet. & Kas ub. war-bouez, diwar-bouez, dre benn e fri, dre veg e fri : ober pezh a garer gantañ. & C'hoarzhin dindan e fri : dre guzh. & Bezañ ur banne dindan e fri : bezañ un tammig mezv. & Bezañ tomm d'e fri : bezañ hanter vezv. & Bezañ fri ha revr gant ub. : en em glevet mat-dispar gantañ. & Na sec'hañ e fri gant delioù kaol : bevañ war an ton bras. F. YEZHON. Vogalenn-fri, kensonenn-fri : a zistager dre ar fri.

Skouerioù istorel : 
90
Kuzhat roll ar skouerioù

penn ar fri

1499
Daveenn : LVBCA p21, 80, 160 (le bout du nez)

stagell ar fri

1499
Daveenn : LVBCA p21, 80, 188 ('la cloison du nez')

fri

1499
Daveenn : LVBCA p80 (nez)

fri Turked

1659
Daveenn : LDJM.1 pg camus

fri

1659
Daveenn : LDJM.1 pg narine

fri plat

1659
Daveenn : LDJM.1 pg camus

c'hwezhañ e fri

1659
Daveenn : LDJM.1 pg moucher

fri

1659
Daveenn : LDJM.1 pg nez

fri touign

1659
Daveenn : LDJM.1 pg camus

fri ibiliet

1732
Daveenn : GReg pg aquilin

fri sparfell

1732
Daveenn : GReg pg aquilin

frioù plat

1732
Daveenn : GReg pg camard (camus)

Herri ar fri bras

1732
Daveenn : GReg pg Henri (Henri IV.)

frioù moc'h

1732
Daveenn : GReg pg groin (museau de cochon, p.)

fri an hoc'h

1732
Daveenn : GReg pg groin (museau de cochon)

frioù

1732
Daveenn : GReg pg groin (museau de cochon, p.)

fri

1732
Daveenn : GReg pg groin (museau de cochon)

fri tartous

1732
Daveenn : GReg pg camard (camus)

frioù berr

1732
Daveenn : GReg pg camard (camus)

fri kromm

1732
Daveenn : GReg pg aquilin

fri turk

1732
Daveenn : GReg pg camard (camus)

frioù taltous

1732
Daveenn : GReg pg camard (camus)

penn an fri

1732
Daveenn : GReg pg (le) bout (du nez)

fri bulbuennek

1732
Daveenn : GReg pg (nez plein de) bouton(s)

fri ruz

1732
Daveenn : GReg pg (nez plein de) bouton(s)

frioù ruz

1732
Daveenn : GReg pg (nez plein de) bouton(s)

fri ruz glaou

1732
Daveenn : GReg pg (nez plein de) bouton(s)

fri leun a zrein-kig

1732
Daveenn : GReg pg (nez plein de) bouton(s)

fri touign

1732
Daveenn : GReg pg camard (camus)

frioù togn

1732
Daveenn : GReg pg camard (camus)

fri plat

1732
Daveenn : GReg pg camard (camus)

fri taltous

1732
Daveenn : GReg pg camard (camus)

fri berr

1732
Daveenn : GReg pg camard (camus)

frioù turk

1732
Daveenn : GReg pg camard (camus)

ker plat hag ur spanell eo

1850
Daveenn : GON.II pg plâd

lienennoù fri

1850
Daveenn : GON.II.HV pg liénen-frî (Mouchoir, linge dont on se sert pour se moucher. Pl.)

likit ho lunedoù war ho fri

1850
Daveenn : GON.II.HV pg lunéden

goloet eo e fri a zrein-kig

1850
Daveenn : GON.II pg dréan-kîk

ur fri

1850
Daveenn : GON.II pg eur

fri

1850
Daveenn : GON.II pg frî (Nez, cette partie éminente du visage qui est entre le front et la bouche, et qui sert à l'odorat. Museau, cette partie de la tête de quelques animaux, qui comprend la gueule et le nez), mîn, morzéel

frioù

1850
Daveenn : GON.II pg frî (Nez, cette partie éminente du visage qui est entre le front et la bouche, et qui sert à l'odorat. Museau, cette partie de la tête de quelques animaux, qui comprend la gueule et le nez. Pl.)

Ur fri krogek en deus.

1850
Daveenn : GON.II pg frî (Il a un nez aquilin, un nez crochu).

C'hwezhit ho fri.

1850
Daveenn : GON.II pg frî (Mouchez-vous).

lienenn fri

1850
Daveenn : GON.II.HV pg liénen-frî (Mouchoir, linge dont on se sert pour se moucher).

Ar c'hentañ, du e lêr, zo evel ur morian ; / An eil zo berr he fri ; hennezh, genoù ledan. / Evit lavaret berr, koant on ha yaouank c'hoazh ; / Amzer, amzer am beus da zibabañ ur gwaz.

1867
Daveenn : MGK p55-56

Goude aotrounez vras, krinet ganto o fri, A deuas pep eil tro, diouzh ma oa hir o dent, Da ziskargañ o gor : holl emezo 'oant sent : an tigred, ar bleizi, bete'ar c'hozh chas bihan A dlee d'ar Baradoz mont diwar hanter vann.

1867
Daveenn : MGK p25

Ha petra 'weljont ? Ur soudard torret e fri, leun a c’hwad e benn.

1878
Daveenn : EKG.II p.143

Ar paour-kaezh ki ! Kerkent ha m’en em gavas ganen, e chomas ur pennad a-sav da sellet ouzhin. Ne zaleas da anaout, me ’gred, evitañ da vezañ ki, e oan ur c’hristen mat, disheñvel dioc’h ar soudarded, rak dont a reas d’am c’haout hag harpañ a reas e fri ouc’h va stomok.

1878
Daveenn : EKG.II p.28

ar gwad a sinklas eus e fri

1909
Daveenn : BROU p. 421 (le sang lui jaillit du nez)

Paotr strizh [1], brizhardennoù e-leizh e dal, war e zivjod, war e fri togn ; ur pennad blev melen dioutañ, ha lemm e lagad gwer-c’hlas digor ha frank. Koant ar paotr ? Ket ; seder ha dever ennañ.

1924
Daveenn : BILZ1 Niverenn 37, p.811 (Miz Genver 1924)

Ha gant beg e deod e lipe e vuzell, troñsal a rae e fri.

1924
Daveenn : BILZ1 Niv. 43-44, p.1027 (Gouere-Eost 1924)

Gwelit ’ta, figus an aotrou, mar plij ; heugiñ na rez-te ket dirak ar c’hig-berv ? Kig-berv da ur fri lous evel da hini-te !…

1924
Daveenn : BILZ1 Niv. 46, p.1090 (Here 1924).

Met ur c’hi, n’eus forzh pegen c'hwezigell dezhañ da vezañ, n’eo evelkent nemet ur c’hi, deut ur sorc’henn bennak dezhañ, evel ar re all, hemañ ne wele ket pelloc’h ha [sic] beg e fri.

1924
Daveenn : BILZ1 Niv. 43-44, p.1029 (Gouere-Eost 1924)

Hiniennoù a oa ganto e beg o fri ur c’horn olifant keit ha ker sonn ha kreñvañ goaf ur brezelour.

1924
Daveenn : SKET.II p.41

e fri etre ar pevar avel

1927
Daveenn : GERI.Ern pg avel

Sell Goulc'hen ! emeve d'ur c'henvroad, azezet ez eeun din, sell 'ta ! emaomp en em gavet damdost da Vassalia (Marseille), rak santout a ran c'hwezh ar c'hignen gant tud ar vro-mañ ! Ha te, kenveajour, c'hwezh peseurt a santez ?... – C'hwezh an ognon emezañ din ! – Ma, tanav eo da fri, keneil, rak skoet-mat ec'h eus, m'el lavar dit ! pa'z eo gwir Kreisteiziz n'o deus da lonkañ nemet soubenn an ognon bep pred : soubenn an ognon, kignen hag olivez mesk-ha-mesk, d'o lein, d'o merenn, d'o merenn-enderv, d'o c'hoan ha d'o askoan !

1929
Daveenn : SVBV p9

dre benn e fri

1931
Daveenn : VALL pg (par le) bout (du nez)

fri skoul

1931
Daveenn : VALL pg (nez) aquilin

fri erer

1931
Daveenn : VALL pg (nez) aquilin

fri kromm

1931
Daveenn : VALL pg (nez) aquilin

fri er

1931
Daveenn : VALL pg (nez) aquilin

fri koad

1931
Daveenn : VALL pg (nez) aquilin (Triv., sobriquet de personnes à grands nez, surtout aquilins))

fri dourgenn

1931
Daveenn : VALL pg (nez) aquilin (Triv., sobriquet de personnes à grands nez, surtout aquilins))

chom e fri war ar gloued

1931
Daveenn : VALL pg (rester le) bec (dans l'eau)

diwar-bouez e fri

1931
Daveenn : VALL pg (par le) bout (du nez)

fri sparfell

1931
Daveenn : VALL pg (nez) aquilin

dre beg e fri

1931
Daveenn : VALL pg (par le) bout (du nez)

Job a glaske an tu da lakaat e fri en armel ; ha ma he dije lavaret e voereb dezhañ : « O ! Job, c’hwi a zo ur paotr mat, gwelloc’h eget na grede din… Ya, it da glask ar medisin, hag a-raok mont, kemerit arc’hant eus ar valetennig aze, en armel… », Job a vije bet en e vutun. Job en doa c’hoant bras da c’houzout e pe seurt korn eus an armel edo an arc’hant.

1944
Daveenn : ATST p.41

E zaoulagad lemm, e fri kamm, a lakae anezhañ heñvel a-walc'h ouzh ur gaouenn ; gant ur vouezh trenk e lavaras d'am mamm dre belec'h mont d'an dortouer da aozañ ma gwele.

1944
Daveenn : EURW.1 p31

Ur bannac'h dour tremenet diouzh ar gibellig war beg ar fri ha setu graet ar ficherezh ; gwalc'hiñlec'hioù 'vel-just ne oa kont ebet anezho.

1944
Daveenn : EURW.1 p33

Ur penn tev en doa, gant lunedoù bras war e fri ruz ; lart e oa evel un Turk ; mes e vouezh ne oa ket stummet diouzh e gorf pounner ; komz a rae flour, mes skeiñ a rae kalet.

1944
Daveenn : EURW.1 p50

Ret e oa gortoz a-benn mont dirak ar bobl… ma vije marret ar park, ha ma ne vijemp ket frioù mic’hiek.

1944
Daveenn : EURW.1 p.206

Buan, Lukaz a eeunas e lunedoù war e fri, mes pa sellas evit an eil gwech, ne welas mui netra : ar pakad du a oa aet dreist ar skluz.

1944
Daveenn : ATST p.12

— « Piv a yelo a-raok ? » Den ne astenne e fri. Mont a rejont betek an ti, asambles, goustad. Tok ! tok !

1944
Daveenn : ATST p.82

Sklaer eo koulskoude n’he do ket amzer Mari da regiñ he zestamant, na kennebeut ar gerent da lakaat o fri en hon aferioù-ni.

1944
Daveenn : ATST p.94

Ha Lom da bolevat ha da bolevat start. Ar vag, avat, e-lec’h mont war-eeun d’an tu all, a droas he fri war-du Kastellin.

1944
Daveenn : ATST p.95

— « N’on ket barrek ? Kement-se, n’eo ket ur fri lous eveldoc’h a zesko din ur vicher bennak ! » — « Dalc’h ’ta, neuze !… Dalc’h ’ta, neuze !… » Ha Lom a roeñve, ar pezh ma c’halle.

1944
Daveenn : ATST p.95-96

A ! re hir eo bet e fri, ha kalz re hir e deod !…

1944
Daveenn : ATST p.117

Ar marichal en doa keuz da vezañ bet re hir e fri. Ne fiche ket. — « Alo ! marichal, ma ne gredit ket mont, me a yelo en ho plas, » a lavaras unan.

1944
Daveenn : ATST p.117

« A ! bah ! ["ba !"] lavarit din ar wirionez ; aon hoc’h eus da vont da Garreg-al-Louarn abalamour m’eo deuet di, en noz diwezhañ, ar marichal daonet da welout ac’hanomp. Mes kredit ac’hanon, ne deuio ket div wech da glask lakaat e fri en hon aferioù-ni. Alo ! deomp ! »

1944
Daveenn : ATST p.129

Nemet, na petra ! Te a zo bet re hir da fri, dalc'hmat.

1949
Daveenn : SIZH p.62

Antoneta, gwallon ha taer, / Venne hon teuler war hon r... / Kouezhet eo war he fri, / Hag an holl ' c'hoarzh outi.

1960
Daveenn : PETO p44

Sitoian kabiten, ne welan ket / Piv eo an den zo anezhañ anv. / Eus an noblañsoù amañ den ebet : / Tec'het int holl rak o fri zo tanav, / Gant aon rak ar bobl int nijet da bell / Evel, gant an avel, un dornad pell.

1960
Daveenn : PETO p36

Ne weler diouto nemet begoù gwez o neuiñ ivez en oabl ha, war an dorn de[h]ou, en o c'heñver, e weler ivez beg Ndombo o sevel e fri tramek an neñv.

1985
Daveenn : DGBD p84

Ha birviñ a rae ar vuhez a bep tu, neizhioù laboused a gaved a-ispilh ouzh ar plant troell, met ivez neizhiadoù gwesped, hag a veze peurvuiañ en uhelder ho fri, ur riskl deoc'h eta da vezañ flemmet, gant un dra vat koulskoude ne veze nemet un nebeud bihan a loened e pep neizh.

1985
Daveenn : DGBD p91

Klevet e vezent a bep tu deomp ha va zud ne oant ket re fier holl, rak tu e vije bet d'en em gavout fri-ha-fri ganto.

1985
Daveenn : DGBD p171

Heugus a-walc'h e oant e gwirionez. Frioù mic'hiek, mic'hi war o dremm, mic'hi war o genoù, war o daouarn. Mic'hi war o dilhad, war va dilhad din-me, torchañ o fri war ma bragez a raent bemdez.

2013
Daveenn : YUDAL p18

Ul lunedoù moan o moull zo war e fri hag ur barv glas fonnus en deus.

2015
Daveenn : EHPEA p34

Ha gwashañ pezh 'zo, muntr ur mezeg meur, pezh a dalvez e vo klinikennoù, skiantourion, kazetennerion, dibaouez war hon skasoù - tre ar pezh a zo ezhomm, da vont didro ganti, evit chom gant e fri war ar gloued.

2015
Daveenn : EHPEA p46

[...] -kuit na grogfe ur poliser e-barzh ho fri evit sachañ ho penn war-dreñv, ar pezh a zo displijus ken-ha-ken...-

2015
Daveenn : DISENT p95

Ofis publik ar brezhoneg

Rouedadoù sokial