I.
Ar.
A. (en amzer)
1. Goude.
Da-heul ar brezel.
&
(en amzer ; e darempred gant oberoù tud all)
War-lerc'h.
Unan eus ar veleien en doa graet e ziskenn e Leon da-heul sant Paol. Da-heul e dad e renas Yann V ar Fur.
2. Dre ast.
E-ser.
Un tammig hirnez am boa d'ar vuhez am boa renet kent war vor ha d'ar chañsoù a veze da-heul.
B. (en egor)
1. War-lerc'h.
Sachañ a rae d'e heul un azen sammet gant div baner.
&
Mont da-heul ub. : kerzhet war-lerc'h ub. pe, dre ast., mont a-gevret gantañ.
Ned afemp ket biken d'e heul. Deuit da'm heul, me ho heñcho.
2. Dre ast., a-wezhioù
Mont da-heul : mont da gavout.
Ur pardaez ez is war o lerc'h, mes bale dillo a rankis evit mont d'o heul.
C. 1. Abalamour da, en abeg da.
Dihunet e oa bet ar gambrad da-heul an trouz.
&
Trl.
Dont da-heul : c'hoarvezout abalamour da.
Da-heul an naonegezh e teuas kleñvedoù pegus evel ar vosenn.
2. War-bouez.
Ar skodoù brein a zeue da-heul ar restell.
3. Gant.
Evit ma bezañ impalaer, ned a netra da 'm heul.
4. Ouzhpenn.
Sanailhañ a reas en e spered, da-heul ar hern traoù all a oa ennañ, anaoudegezh yezh e dud-kozh.
5. Trl.
Mont da-heul e benn : ober diwar e zivizoù hepken.
An hini a ya da heul e benn a rikl abred.
&
Diren.
Hennezh a ya atav da-heul.
&
Mont da-heul (e dechoù fall, e faltazi) : na stourm outo.
&
Mont da-heul e dreid : bale hep pal.
&
Mont da-heul e vara : mont d'al lec'h m'emañ al labour.
II.
Adv.
1. Diouzhtu war-lerc'h.
Pa dennez penn ar sardined e teu ar vouzellenn da-heul.
2. MONT, DONT DA-HEUL : heuliañ.
Fañch ar Peul a ya da-heul.
III.
Impl. da stn. (db. an darempredoù kerentiezh)
Deuet da vezañ kar.
Ma moereb da-heul. Hennezh zo niz da-heul din.
Deuit da'm heul hag e vevot mat, ac'hanoc'h e vezo graet stad.
Deut d'am heul hag e vevot mad, ac'hanoc'h e vezo great stad.
1867
Daveenn :
MGK
p8
Hag ar re vihan d'heul o mamm / An eil war egile a lamm.
Hag ar re vihan d'heul ho mamm / Ann eil war egile a lamm.
1867
Daveenn :
MGK
p54
Pa guitaas ar re-mañ bro an Azia, evit dont da chom en Europa, i a zegasas d'ho heul Marvailhoù an tad-kozh hag ar vamm-gozh a gavent brav a-vihanik.
Pa guitaaz ar re-ma bro ann Azia evit dont da jomm enn Europa, hi a zigasaz d'ho heul Marvaillou ann tad-koz hag ar vamm-goz a gavent brao a-vihannik.
1867
Daveenn :
MGK
Rakskrid V
Dont a rankan bremañ war va c’hiz, rak, evel am eus lavaret deoc’h, aet on un daou vloaz bennak a-raok, evit diskouez deoc’h en un taol, peger kriz tud a oa deuet en hor bro da heul ar republik.
Dont a rankan breman var va c’hiz, rak, evel am euz lavaret d’ehoc’h, eat oun eun daou vloaz bennag araok, evit diskouez d’ehoc’h enn eun taol, peger kriz tud a ioa deuet enn hor bro da heul ar republik.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.206
Me va-unan ne voen ket evit miret da vont d’o heul ; ret e oa din mont da ziskouez dezho e pelec’h em boa douaret soudarded ar Republik.
Me va-unan ne ouen ket evit miret da vont d’ho heul ; red oa d’ign mont da ziskouez d’ezho e peleac’h em boa douaret soudarded ar Republik.
1878
Daveenn :
EKG.II
p.98
Da-heul barn Gorsedd Beirrdd Ynys Prydain, en Llangollen, 1908, ha goude Gorsedd kuzh Keumbri ha Barzhed Breiz, unanet en Brest, 1908, dindan renadur an Archderwydd kannad Cadfan, kement-mañ a zo bet emglevet etre an daou C'horsedd
Da heul barn Gorsedd Beirrdd Ynys Prydain, en Llangollen, 1908, ha goude Gorsedd kuz Keumri ha Barzed Breiz, unanet en Brest, 1908, dindan renadur an Archderwydd-kannad Cadfan, kement-ma a zo bet emglevet etre an daou C'horsedd
1909
Daveenn :
REZI
p.20
da-heul
da heul
1931
Daveenn :
VALL
pg après
mont da-heul
mont da heul
1931
Daveenn :
VALL
pg agir, (se laisser) aller (à ses penchants)
Me a yae da-heul er studi, hag a stigne ma divskouarn, netra ne gollen eus ar gont, ma teuis evel-se da datouilhat brezhoneg gant an emwelourien.
Me a yae da heul er Studi, hag a stigne ma diouskouarn, netra ne gollen eus ar gont, ma teuis evelse da datouilhat brezoneg gant an emwelourien.
1944
Daveenn :
EURW.1
p18
Me a yae da-heul, ha derc'hel a rin da viken soñj dudius eus predoù fetis ar maezioù en amzer-se ma lavared dre holl Frañs : « La Bretagne, pays pauvre, terre des landes et des bruyères, où l'on se nourrit encore de pain noir et de gruau (?) ».
Me a yae da heul, ha derc'hel a rin da viken soñj dudius eus predou fetis ar maeziou en amzer-se ma lavared dre holl Frañs : « La Bretagne, pays pauvre, terre des landes et des bruyères, où l'on se nourrit encore de pain noir et de gruau (?) ».
1944
Daveenn :
EURW.1
p27
Pa'z aed pell da-heul an toull, en em gaved gant un nor houarn ; a-drek an nor e oa loch ur ramz a veze graet ar Boned Ruz anezhañ.
Pa 'z aed pell da heul an toull, en em gaved gant un nor houarn ; a-drek an nor, e oa loc'h [loch] eur ramz a veze graet ar Boned Ruz anezañ.
1944
Daveenn :
EURW.1
p17-18
Mignon, dit ma gwellañ bennozh / Pa 'c'h eus pardon din-me roet / Rak, moarvat, e varvin henozh / Da-heul nerzh an taolioù skoet.
Mignon, dit ma gwella bennoz / P'ac'h eus pardon din-me roet / Rak, moarvat, e varvin henoz / Da heul nerz an taoliou skoet.
1960
Daveenn :
PETO
p82
Mont a ra Kêrroc'h d'an iliz da-heul ar vatezh.
Mont a ra Kêrroc'h d'an iliz da heul ar vatez.
1960
Daveenn :
PETO
p69
Ma oar Lativi omp goubet / D'ober d'an touer kozh e stal, / Gantañ hep arvar, ' vimp houbet / Ha mont d'e heul ' rankimp raktal.
Ma oar Lativi omp goubet / D'ober d'an touer koz e stal, / Gantañ hep arvar, ' vimp houbet / Ha mont d'e heul ' rankimp raktal.
1960
Daveenn :
PETO
p69
Ha fae a rez war ar Re Wenn / A stourm ouzh diaouloù en o roll / O kas d'o heul ar vro da goll ?
Ha fê a rez war ar Re Wenn / A stourm ouz diaoulou en o roll / O kas d'o heul ar vro da goll ?
1960
Daveenn :
PETO
p79
Diwar patromoù breizhveurat e oa bet savet dija iliz Pontekroaz, er C'hab hag an holl ilizoù ha chapelioù savet da-heul he skouer.
2013
Daveenn :
LLMM
Niv. 399, p. 13
Kent din stagañ ganti koulskoude e teu Dimitriou hag e skipailh tre er gegin da-heul Dermitzakis.
2015
Daveenn :
EHPEA
p49
Ha da heul e vo feulster fizik memestra (en em vac'hagnañ, en em lazhañ, feulster er gêr, felliezh gant feulster...) ouzhpenn d'ar freuzoù kentañ.
2015
Daveenn :
DISENT
p62
An taolioù war an dachenn a zegas bepred traoù dic’hortoz, ha goulennoù da heul a-fed [a-fet] strategiezh koulz a-fed [a-fet] preder.
2015
Daveenn :
DISENT
p62
Reoù 'zo a bleg o fenn ha reoù all a ya da-heul o fenn.
2015
Daveenn :
EHPEA
p18
Ar pezh ez it da lenn amañ da-heul n'eo nemet boulc'hadenn ul labour meur ha war hir dermen ez aio kalz a vloavezhioù d'e gas da benn.
