I.
(db. an dud pe al loened)
A.
1. (db. an dud)
[1499, 1732, 1850, 1909, 1927, 1931, 1985] Pep hini eus ar pemp ezel zo e dibenn dorn an den.
Troc'het en deus ar paotrig e viz. Lakaet en deus ar walenn war bize wreg. [1732] Diskouez un den gant e viz.
[1985] Diskouez ul linenn gant va biz. Ur walenn viz. [1732] Melloù ar biz. Kaout poan en e viz. An eil biz, ar pevare biz, ar biz hirañ. Bruzhunañ udb. gant e vizied. Plegañ e viz.
&
Trl. skeud.
Kouezhañ e viz en e zorn : bezañ dipitet.
&
[1927] Ober biz da ub. : e c'hourdrouz o sevel ar biz.
&
Bezañ e viz er wask : bezañ lakaet diaes.
&
Poazhañ, skaotañ e viz : faziañ groñs.
&
Ken gwir ha ma'z eus pemp biz war ma dorn : gwir-tre.
&
Bezañ moan e vizied : bezañ pizh.
&
Bezañ kamm, kromm e vizied : bezañ laer.
&
Kammañ e vizied war udb. : laerezh udb.
&
Lienañ* ar biz kontrol.
&
Trl. skeud. (db. an dud)
Bizied ar gernez : den pizh.
&
Trl. skeud.
(db. an ardivinkoù, ar gwikefreoù)
Bezañ evel ma biz em genoù : bezañ laosk an eil pezh en egile.
&
Trl.
PEMDEZ, dre fent.
Ar biz warn-ugent : ar c'halc'h.
&
(gant ur spizer)
[1927] Biz-ar-vagerez, [1927] biz-liper : biz-yod.
Biz-ar-galon : biz-gwalenn.
2. Dre ast.
(db. an dud)
[1499] Biz-troad.
Biz an troad.
3. Dre ast.
(db. al loened pevarzroadek pe daoudroadek)
Pep hini eus an izili zo e dibenn ar pavioù.
Pavioù ar marc'h n'o deus nemet ur biz.
B. Dre ast.
(db. loened-mor zo)
A-WECHOÙ.
[1909, 1927] Pav ar c'hranked pe al ligistri.
Bizied bras al legestr : e veudoù.
II.
(db. ar plant)
1. [1927] Kreskenn droellennek a dalvez da blant zo da grapañ ouzh un harp.
Bizied ar winienn.
2. [1927, 1931] Hugenn.
III.
Dre skeud.
(db. an traoù)
1. (db. ar binvioù)
[1732, 1927] Beg hir ha lemm.
Ur forc'h tri biz. Bizied ar rastell. Bizied an heskenn.
HS. dant.
2. (db. an eurieroù pe db. ar mentelioù)
[1927, 1931] Barrennig vetal voan a dalvez da ziskouez an eur war dremm un eurier pe ar pouez war ur ventel.
Goustadik e troe bizied an horolaj. Biz ar ventel.
HS. nadoz.
3. KOZH
[1732] Bizoù.
Inkontinant ez welas ur mell ag ur bez he dorn prezantet dirazañ, peheni a gomeras gant devosion bras hag a zigasos d['ar] monaster.
incontinant ez guellas vn mell a vn bes he dornn presentet dirazaff, peheny acomeras gand deuotion bras hac a digacos da monaster.
1576
Daveenn :
Cath
p25
biz
bis
1659
Daveenn :
LDJM.1
pg doigt
biziad
bisiat
1659
Daveenn :
LDJM.1
pg doigt
bez
bés
1659
Daveenn :
LDJM.1
pg bés
bez
bès
1659
Daveenn :
LDJM.1
pg doigt
mell eus ar bez
mell eus ar-bès
1699
Daveenn :
Har.
pg an, biz, eus, mell (article du doigt)
Neuze ar gwaz a laka ar walenn-se war biz ar vaouez, evit ma ouezo-hi kerkoulz penaos ne dle james he c'halon kaout afeksion evit den all ebet endra vevo war an douar an hini ma teu hor Salver eus e reiñ dezhi.
Neuse ar Groas [sic, goas] a laca ar voualen-se var bis ar Vaoues, evit ma ouezo-hi quercouls penaus ne dle james e c'halon caout affection evit den all ebet endra vevo var an douar an hini ma teu hor Salver eus e rei dezi.
1727
Daveenn :
IN
p336
biziad fourchetez
bisyad fourchetès
1732
Daveenn :
GReg
pg fourchon (Fourchon, pointe d'une fourchette, p.)
biz fourchetez
bis fourchetès
1732
Daveenn :
GReg
pg fourchon (Fourchon, pointe d'une fourchette.)
beziad forc'h
besyad forh
1732
Daveenn :
GReg
pg fourchon (une des pointes d'une fourche, p.)
bez forc'h
bès forh
1732
Daveenn :
GReg
pg fourchon (une des pointes d'une fourche)
biziad
besyad
1732
Daveenn :
GReg
pg fourchon (une des pointes d'une fourche, p.)
gouvezet un dra war bennoù e vizied
gouvezet un dra var bennou e vizyad
1732
Daveenn :
GReg
pg fond (Savoir une chose à fond, pp.)
gouzout un dra war bennoù e vizied
gouzout un dra var bennou e vizyad
1732
Daveenn :
GReg
pg fond (Savoir une chose à fond.)
war-hed daou viz diouzh an lagad
var hed daou vis diouc'h an lagad
1732
Daveenn :
GReg
pg (a deux) doigts (de l'oeil)
stlakañ an biziad
stlacqa an bisyad
1732
Daveenn :
GReg
pg (faire du bruit avec les) doigts
Daveenn :
GON.II
pg krôgek (Il a les doigts crochus).
Ho tiskouez ar ra gant ar biz.
Hô tiskouez ar ra gañd ar bîz.
1850
Daveenn :
GON.II
p.96, livre second, "Il vous montre au doigt".
Ar bav a vir na bleg e viziad.
Ar baô a vir na blég hé viziad.
1850
Daveenn :
GON.II
pg baô (L'engourdissement l'empêche de plier les doigts).
biz ar bizoù
bîz ar bizou
1850
Daveenn :
GON.II
pg bîz (le doigt annulaire).
Derc’hel ar biz en tan da zeviñ a zo diaes-meurbet ; klevet kontañ deoc’h o toareoù fall n'eo ket kalz aesoc’h.
Derc’hel ar biz enn tan da zevi a zo diez meurbed ; klevet kounta d’ehoc’h ho toareou fall ne ket kals easoc’h.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.57
Ker buan lavaret, ker buan graet. Krapet e voe er paourkaezh Paol ; staget e voe ouc’h an draf ; daou soudard a deuas dek paz war o c’hiz, edont o vizañ ar biz war bluenn ar fuzuilh...
Ker buan lavaret, ker buan great. Krapet e oue er paour keaz Paol ; staget e oue ouc’h an draf ; daou zoudard a deuaz dek paz var ho c’hiz, edont o viza ar biz var bluen ar fuzil...
1878
Daveenn :
EKG.II
p.159
Ar gwel a gement-se a lakeas kement a zroug e Lokristiz, ma kemerjont pep a bennad-bazh da skeiñ war ar soudarded en ur grial : — Soudarded disakret, hon tud-kozh-ni a soube o biziad er piñsin-se evit kemeret dour binniget, ha c’hwi a laka ho kezeg da evañ ennañ ?
Ar guel a gement-se a lakeaz kement a zrouk e Lochristiz, ma kemerchont bep a bennad baz da skei var ar zoudarded en eur grial : — Soudarded dizakret, hon tud koz-ni a zoube ho biziad er pinsin-ze evit kemeret dour binniget, ha c’houi a laka ho kezek da efa enn-han ?
1878
Daveenn :
EKG.II
p.81
biz
bez
1909
Daveenn :
BROU
p. 206
kraf un dorn, ur bez
Kraf eun dorn, eur bez
1909
Daveenn :
BROU
p. 218 (la largeur d'une main, d'un doigt)
Dre loc’hañ a nerzh trumm e vrec’h zehou e tennas war-dreñv davet e skouarn kordenn e wareg hag e tiflipas diouti e vizied.
Dre loc’ha a nerz trumm e vrec’h zehou e tennas war-drenv daved e skouarn kordenn e wareg hag e tiflipas diouti e vizied.
1923
Daveenn :
SKET
p.113
Tremen a eure en he c’hichen, ha, gant un taol krib, he deus faoutet dezhañ biz bihan e zorn dehou.
Tremen a eure en he c’hichen, ha, gant eun tôl krib, he deus faoutet d’ean biz bihan e zorn dehou.
1924
Daveenn :
BILZ1
Niv. 41, p.948 (Mae 1924)
hud ar pennoù bizied
hud ar pennou bizied
1924
Daveenn :
SKET.II
p.132 « Geriadurig », "Magie du bout des doigts (sur ce procédé de divination, voir D’Arbois, Intr. p. 249-52)".
« War-lerc’h ar strollad tud-se e teue ur plac’h he blev melen a-fuilh war he divskoaz... Burzhud n’oa ket kignet dezhi he bizied, gant garv e skoe he daouzorn an eil ouzh egile. »
« War-lerc’h ar strollad tud-ze e teue eur plac’h he bleo melen a-fuilh war he diouskoaz... Burzud n’oa ket kignet d’ezi he bizied, gant garo e skôe he daou zourn an eil ouz egile. »
1924
Daveenn :
SKET.II
p.38, Notenn 4.
Daouzek plac’h yaouank, dispak o blev war o divskoaz, a gerzhe war-lerc’h ar c’harr ; hag e ouelent, e leñvent, e skoent o daouarn an eil ouzh egile gant kement a nerzh ma ’z oa burzhud na vrevent melloù o bizied.
Daouzek plac’h yaouank, dispak o bleo war o diouskoaz, a gerze war-lerc’h ar c’harr ; hag e ouelent, e lenvent, e skôent o daouarn an eil ouz egile gant kement a nerz ma ’z oa burzud na vrevent mellou o bizied (4).
1924
Daveenn :
SKET.II
p.38
Ha pa vez yen an amzer, gleb an dilhad, kropet an daouarn, an ivinrev er bizied, m’en asur deoc’h, n’eo ket ar vicher un dibab evit ur pennhêr pinvidik.
Ha pa ve yen an amzer, gleb an dilhad, kropet an daouarn, an ivin-reo er bizied, m’en assur d’ec’h, n’eo ket ar vicher eun dibab evit eur penn-hêr pinvidik.
1925
Daveenn :
BILZ2
p.104
biz bihan
1927
Daveenn :
GERI.Ern
pg biz
biz-yod
biz ar yod
1927
Daveenn :
GERI.Ern
pg biz
biz-ar-vagerez
biz ar vagerez
1927
Daveenn :
GERI.Ern
pg biz
biz
1927
Daveenn :
GERI.Ern
pg biz
bez
béz
1927
Daveenn :
GERI.Ern
pg biz
pevare biz
1927
Daveenn :
GERI.Ern
pg biz
ober biz
1927
Daveenn :
GERI.Ern
pg biz
ar biz-yod
er biz youd
1927
Daveenn :
GERI.Ern
pg biz
eil biz
1927
Daveenn :
GERI.Ern
pg biz
da viz
1927
Daveenn :
GERI.Ern
pg b
bizied
1927
Daveenn :
GERI.Ern
pg biz
bizied
biziad
1927
Daveenn :
GERI.Ern
pg biz
biz-meud
1927
Daveenn :
GERI.Ern
pg biz
biz liper
1927
Daveenn :
GERI.Ern
pg biz
biz hirañ
1927
Daveenn :
GERI.Ern
pg biz
biz ar youdoù
biz er youdeu
1927
Daveenn :
GERI.Ern
pg biz
Debret ar pred, lipet al loaioù, hor bizied hag hor mourennoù, dastumet hor c'hontilli en hor godelloù ha graet bep a reuziad breugeudiñ, m'en em daolas [evit daolis] war va gwele.
Debret ar pred, lipet al loaiou, hor bizied hag hor mourennou, dastumet hor c'hontilli en hor godellou ha graet bep a reuziad breugeudi, m'en em daolas war va gwele.
1929
Daveenn :
SVBV
p.13
gwalennoù biz
gwalennou-biz
1931
Daveenn :
VALL
pg anneau
biz
1931
Daveenn :
VALL
pg aiguille (de montre, d'horloge), baie
biziad
1931
Daveenn :
VALL
pg aiguille, baie
bizied
1931
Daveenn :
VALL
pg aiguille, baie
dreist-penn-biz
dreist penn-biz
1931
Daveenn :
VALL
pg acquit
gwalenn viz
gwalenn-viz
1931
Daveenn :
VALL
pg anneau
Sachañ war an divjod gant e zaou viz ; ha skeiñ taolioù reolenn war-du diavaez an dorn.
Sacha war an dioujod gant e zaou viz ; ha skei taoliou reolenn war du diavaez an dourn.
1944
Daveenn :
EURW.1
p21
Un devezh, ma oa digouezhet ar simbolenn ganin, hag aon ganin tapout pevar daol gwalenn war ma bizied, ha pinijenn goude skol, em boa stlapet ar votezig en ur puñs.
Eun devez, ma oa digouezet ar sembolenn ganin, hag aon ganin tapout pevar daol gwalenn war ma bizied, ha pinijenn goude skol, em boa stlapet ar votezig en eur puñs.
1944
Daveenn :
EURW.1
p21
Diskaret ar galoch, ar gwenneien, -pe ar boutonoù-, a chome 'n he c'hichen hep stlabezañ, a veze d'an hini en doa he diskaret gant unan eus e dri bez.
Diskaret ar galoch, ar gwenneien, -pe ar boutonou-, a chome 'n he c'hichen hep stlabeza, a veze d'an hini en doa he diskaret gant unan eus e dri bez.
1944
Daveenn :
EURW.1
p23
Kaset he devoa beg he bizied mistr divaneget d'he muzelloù, hag o astennet davetañ goude-se, prim.
1949
Daveenn :
SIZH
p.46
Evidon-me, ar pezh am eus gwelet atav va labourerien nevez o souezhiñ gantañ eo e c'hellen, en ur ziskouez ul linenn gant va biz (gant harp ar c'hompas, anat eo) en em gavout el lec'h am boa dibabet war ur wazh-dour all bennak.
1985
Daveenn :
DGBD
p64
Ar sae-gambr a lakae anezhe da wiskañ. An hevelep hini e oa atav. P'he roe din da walc'hiñ em beze doñjer o stekiñ outi. Kemer a raen anezhi gant pennoù ma bizied hag he zeuler er gannerez.
2015
Daveenn :
EHPEA
p75
Notennoù studi
Lenn a reer e GON.II eo "béz" ur stumm eus "biz" graet gantañ er-maez eus Bro-Leon.
Etimologiezh
Termen testeniekaet e henvrezhoneg dindan ar stummoù "bes" pe "bis"; "bes" e krennvrezhoneg. Ger kar d'ar c'hembraeg "bys".