I.
1. (db. an dorioù, an traoù damheñvel outo, an traoù zo dorioù outo)
A ro tu da dremen.
Digor eo an nor ? Laoskit an nor hag ar prenestri digor war o hed. Prenestr an ti a oa digor. Skluzioù Kêr-Iz zo digor !
&
Trl., dre verr.
Bezañ digor war ul lec'h bnk. : bezañ digor an nor anezhañ war al lec'h-se.
Mar befe lezet digor war ar c'hrignol ez afe ar vugale e-barzh.
&
Bezañ digor war ar moc'h, ar yer, h.a. : na vezañ serr an nor warno.
&
Kavout dor zigor : bezañ degemeret.
Atav e kave dor zigor en o zi.
&
Dre ast.
Dibrenn.
Prennet e vo an nor pe lezet digor ?
2. (db. ar savadurioù, ti an dud)
Bezañ digor e di da ub. : bezañ prest d'e zegemer.
E di a veze bep red digor d'an dremenidi.
&
Trl. skeud.
Bezañ digor d'ar seizh avel : bezañ digor-bras, na dor na prenestr warnañ.
3. (db. ar savadurioù foran, ar stalioù, h.a.)
A c'haller daremprediñ.
Digor eo e-pad ar bloaz hep distag nag ehan. Digor e vez ar mirdi d'an holl a-hed ar sizhun.
II. (db. an endalc'herioù, ar binvioù ha traezoù zo)
1. Lamet ar golo diwarnañ.
Ur voestad vadigoù digor. Digor e oa e valizenn.
2. (db. al levrioù, ar c'haieroù, h.a.)
Dispak.
Lenn a rae en dud evel en ul levr digor. Ur c'haier sonerezh a oa digor war letrin ar piano.
&
Trl. skeud.
Bezañ lizher* digor gant ub.
3. Dispak.
Gant he dorn dehoù e talc'he un disheolier bihan digor. Digor e oa he disglavier ganti. Lezet e vo ar vag da vont, he gouelioù digor-frank ganti.
4. Ledan.
Pegen digor ha pegen uhel ober arc'h Noe. Bouc'hal digor : ledan an direnn anezhi.
III. (db. an dud, dre vras)
A.
1. Bezañ digor d'an holl : ober brav d'an holl.
Mat e oa an den-se evel un tamm bara ha digor d'an holl evel ul levr.
2. Ur spered digor : un den speredek.
&
Trl.
Bezañ digor e spered : bezañ speredek.
E spered ne oa ket gwall zigor ha pout e oa da zeskiñ.
&
Kaout ur spered digor : bezañ prest da zegemer mennozhioù liesseurt.
3. Trl.
Bezañ digor da ub. : bezañ lorc'h ennañ, bezañ laouen-tre.
Digor eo dezhañ. Sell pegen digor eo dezhi gant he frof !
B. (db. an organoù, an izili)
1. (db. ar genoù, ar fronelloù, h.a.)
Brasoc'h eget boaz.
E veg a oa digor-ledan. Dre e fronelloù digor-frank e ruflas c'hwezh ar poultr gant dudi.
&
Trl. skeud.
Bezañ, chom, menel digor e c'henoù* (war c'hwec'h eur, war nav eur, war nav eur hanter).
2. Rampet.
Digor eo e zivhar gantañ. Digor e oa he divrec'h evit pokat dezhañ.
&
Trl.
Bale digor e zivesker : bale a gammedoù bras.
3. Dizolo.
Digor e vruched.
4. (db. an daoulagad)
Kousket a ra e zaoulagad digor : hep o serriñ.
&
Trl.
Bezañ digor e lagad war ub. : sellet pizh outañ.
Ar c'hazh a oa disfizius-meurbet hag a oa digor e lagad war ar c'hi.
5. (db. an divskouarn)
Bezañ digor e (div)skouarn : bezañ prest da selaou gant aket.
[1877] E-pad m’edo ar manac’h o kontañ, an den yaouank her selaoue gant evezh, digor e skouarn ha lemm e lagad.
[1878] Azezañ a reas en hor c’hichen : pep hini ac’hanomp a droas outañ, digor hon divskouarn.
6. Bezañ digor e galon, e skrin : bezañ gant an naon.
Digoroc'h eo ma c'halon abaoe un nebeud devezhioù. Lemm e oa o dent ha digor-bras o c'halon.
7. (db. ar goulioù)
Chom digor : chom hep pareañ, hep serriñ.
Ur gouli ken ledan hag an dorn a chome digor el lec'h ma oa bet troc'het dezhi div gostenn.
C. (db. obererezhioù an dud, an traoù a bad)
1. Krog, boulc'het.
Digor eo koulz ar beilhadegoù. Digor eo an abadenn, ar chase. Mar hoc'h eus un afer bennak digor, serrit-hi er c'hentañ amzer.
2. Foran.
Strolladoù digor d'an holl.
ES. kuzh.
&
Trl.
Delc'her taol digor : degemer ouzh e daol nep piv bennak a dremen.
3. Eeun ha frank.
D'ar yaouankiz, ar c'hoarzh digor hag an ebatoù.
IV. (db. ar prantadoù amzer)
1. En e zeroù.
War-dro an noz digor : war-dro serr-noz.
E-tro ar goañv digor : e penn kentañ ar goañv.
2. Hep skoilh.
Gwelet a rae an amzer da zont digor dirazañ. Tremenet e oa koulz an arnodennoù hag e choment sebezet dirak an ehan digor dirazo.
3. Feurm* digor.
V.
A.
1. (db. an hentoù, an tachennoù)
Labouret.
Da gentañ e oa al lanneg-se douar digor.
2. Diac'hub.
Soñjal a rae dezhañ e oa digor an hent-se dezhañ da vont d'ar gêr ha padal er c'havas diwallet gwelloc'h eget an hentoù all.
3. Dizolo.
Un dachenn digor. Maez digor.
B. (db. ar mor)
1. Ec'hon.
Kalz digoroc'h eo ar bae-se eget hini Douarnenez.
2. Trl.
An dour digor, ar mor digor : ar c'heinvor.
Aon o doa bezañ tapet gant ur gorventenn war an dour digor.
VI. Yezhon. (db. ar vogalennoù)
Bras e zigoradur.
Ar vogalenn 'a' eo an hini digorañ.
&
Trl.
Tired* digor.
ES. serr.
Daveenn :
GReg
pg chausse (haut-de-chausses ouvertes, ou, braïes à la Romaina ; comme on en porte depuis Chateauneuf du Faou jusqu'à Quintin)
va dor a vezo atav digor deoc'h
va dôr a vézô ataô digor d'é-hoc'h
1850
Daveenn :
GON.II
pg digor
dor an ti a zo digor
dôr ann tî a zô digor
1850
Daveenn :
GON.II
pg dôr
digor eo an draf
digor eo ann drâf
1850
Daveenn :
GON.II
pg drâf, drâv
digor
1850
Daveenn :
GON.II
pg digéri, digor
Daou varc'h a yae en hent : unan a gerc'h sammet. An eil, o tougen sonn arc'hant holen ar Roue; Bete bouedenn e lost ennañ lorc'h ha fouge, ne roje ket e vec'h evit netra er bed. En em hejañ a ra, stampañ e zivesker, ditirinat e ourouler, p'en em gav war al lec'h skarzherien godelloù, goullo ganto o yalc'h, digor o c'hrabanoù, evit skrabat el lec'h ma'z eus.
Daou varc'h a iea enn hent : unan a gerc'h sammet. Ann eil o tougenn-sounn arc'hant holen ar Roue, bete boeden he lost enn-han lorc'h ha fouge, ne roje ket he veac'h evit netra er bed. En em heja a ra , stampa e zivesker, ditirinat he ourouller, p'en em gav war al leac'h skarzerien godellou, goullo gant-ho ho ialc'h, digor ho c'hrabanou, evit skrabat el leac'h ma'z euz.
1867
Daveenn :
MGK
p6
Koulm baour, gwelet e voe gant ur gup krabanek o sachañ war e lerc'h, evel ul laer tec'het, ur pennad reun torret. Ar gup a ya dezhi, digor ha lemm e veg, pa gouezh warnañ, d'e dro, evel ur maen pounner, eus a-greiz an neñvoù, ur pezh labous, un er. E-pad m'edo an daou-mañ oc'h en em gribinat, ar goulm a ya kuit e-biou.
Koulm baour, gwelet e voe gant eur gup krabanek o sacha war he lerc'h, evel eul laer tec'het, eur pennad reun torret. Ar gup a ia d'ezhi, digor ha lemm he vek, pa gouez war-n-han, d'he dro, evel eur mean pounner, euz a greiz ann envou, eur pez labouz, eunn er. Epad m'edo 'nn daou-man oc'h enn em gribinat, ar goulm ha kuit e-biou.
1867
Daveenn :
MGK
p20
O welet en ur park ur goulm all o tebriñ, an tremeniad war yun ha digor e galon a ya di da welet
O welet enn eur park, eur goulm all o tibri, ann tremeniad war iun ha digor he galoun a ia di da welet
1867
Daveenn :
MGK
p19
Setu ar goulm o vont digor he divaskell hag ur valkenn zu-pod [du-pod] rag-enep o sevel.
Setu ar goulm o vont digor he diouaskel, hag eur valkenn, zu-pod rak-enep o sevel.
1867
Daveenn :
MGK
p19
E-pad an amzer-se, an hini yaouank a zebre e damm bara ; d’an oad-se e vez digor ar galon.
Epad an amzer-ze, an hini iaouank a zebre he damm bara ; d’an oad-se e vez digor ar galoun.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.61
Kement ti a yoa e Kastell, ken e kêr, ken war ar maez, a yoa digor d’o eskob.
Kement ti a ioa e Kastel, ken e kear, ken var ar meaz, a ioa digor d’ho eskop.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.16
Doue a zo digor-frank dor e varadoz evit ho tigemer, rak mervel a rit evit ho relijion hag evit ho pro.
Doue a zo digor frank dor he varadoz evit o tigemer, rak mervel a rit evit ho relijion hag evit ho pro.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.296
Edo er c’hiz-se e-kreiz an hent pa glevas, o tiskenn eus a gostez ar C’hozhvarc’had, un den hag a valee prim, evel diwar nij, digor e zivesker, ramp gantañ, dibreder ha skañv e droad, ur penn-bazh en e zorn hag e wentle a-zindan e vrec’h, o vont en tu bennak da glask pemp gwenneg d’e zervezh.
Edo er c’his-se e kreiz an hent pa glevaz, o tiskenn euz a gostez ar C’hoz-Marc’had, eun den nag a valee prim, evel divar nij, digor he zivesker, ramp ganthan, dibreder ha skan he droad, eur penn-baz enn he zourn hag he vuentle azindan he vreac’h, o vont enn tu-bennag da glask pemp guennek d’he zervez.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.131
Aonik evel an dud a zo sammet o c’houstiañs a viltañsoù hag a dorfedoù, Loull ar Bouc’h a oa prennet mat an dorioù en-dro dezhañ, ha c’hoazh ne gouske nemet ul lagad digor.
Aounig evel an dud a zo sammet ho c’houstianz a viltansou hag a dorfejou, Loull ar Bouc’h a ioa prennet mad an doriou enn dro d’ezhan, ha c’hoaz ne gouske nemed eul lagad digor.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.118
Goude hor banne soubenn, n’oa ket eus ar re wellañ, hen anzav a rankan, e voe kinniget deomp bep a damm bara sec’h. Kemeret a rejomp, rak digor [e] oa hor c’halon, an hent en doa divouedet ac’hanomp.
Goude hor banne zoubenn, n’oa ket euz ar re vella, hen anzao a rankan, e oue kinniget d’eomp bep a damm bara zeac’h. Kemeret a rejomp, rag digor oa hor c’haloun, an hent en doa divouedet ac’hanomp.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.71
E-pad m’edo ar manac’h o kontañ, an den yaouank her selaoue gant evezh, digor e skouarn ha lemm e lagad.
Epad m’edo ar manac’h o kounta, an den iaouank her selaoue gand evez, digor he skouarn ha lemm he lagad.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.56
Azezañ a reas en hor c’hichen : pep hini ac’hanomp a droas outañ, digor hon divskouarn.
Azeza a reaz enn hor c’hichen : pep hini ac’hanomp a droaz out-han, digor hon diouskouarn.
1878
Daveenn :
EKG.II
p.102
E penn ar voger-se e welis un draf hag a yoa digor. An draf-se a skoe war leur Bielon ; eus al leur ez aed er porzh, n’oa ken digor ; mont a ris dre eno.
E penn ar voger-ze e veliz eun draf hag a ioa digor. An draf-se a skoe var leur Bielon ; euz al leur ez ear er porz, n’oa ken digor ; mont a riz dre eno.
1878
Daveenn :
EKG.II
p.137
Bilzig, war korn an oaled, digor gantañ e c’hinou, a rae pitouilhez tre ma c’halle.
Bilzig, war korn an oaled, digor gantan e c’hinou, a rê pitouilhez tre ma c’halle.
1924
Daveenn :
BILZ1
Niv. 41, p.946 (Mae 1924)
Paotr strizh [1], brizhardennoù e-leizh e dal, war e zivjod, war e fri togn ; ur pennad blev melen dioutañ, ha lemm e lagad gwer-c’hlas digor ha frank. Koant ar paotr ? Ket ; seder ha dever ennañ.
Pôtr strij [1], brizardennou e-leiz e dal, war e zioujod, war e fri togn ; eur pennad bleo melen dioutan, ha lemm e lagad gwer-c’hlas digor ha frank. Koant ar pôtr ? Ket ; seder ha dever ennan.
1924
Daveenn :
BILZ1
Niverenn 37, p.811 (Miz Genver 1924)
Ha Bilzig elfek, e zaoulagad hag e zivskouarn gantañ digor-frank, stignet, bantet etrezek ar Roc’h, daoust hag-eñ n’en deus ket, a-dreuz kroz ar mor, klevet du-hont…
Ha Bilzig elfek (1), e zaoulagad hag e ziouskouarn gantan digor-frank, stignet, bantet etrezeg ar Roc’h, daoust hag-en n’an neus ket, a-dreuz kroz ar mor, klevet du-hont…
1925
Daveenn :
BILZ2
p.124
korn digor
1931
Daveenn :
VALL
pg angle (obtus)
digor
1931
Daveenn :
VALL
pg (jarret) brisé
kalon digor
1931
Daveenn :
VALL
pg appétit (besoin de manger)
frank-digor
frañk-digor
1931
Daveenn :
VALL
pg béant
dor zigor
dor-zigor
1931
Daveenn :
VALL
pg accès
digor-frank
digor-frañk
1931
Daveenn :
VALL
pg béant
digor e skrin
1931
Daveenn :
VALL
pg (qui a de l')appétit
digor e galon
1931
Daveenn :
VALL
pg (qui a de l')appétit
En Enez-Sun, da skouer, e vez graet "an ober" eus ur bae ledan digor, stêr ebet oc'h echuiñ ennañ.
1943
Daveenn :
TNKN
pg15
Setu e voe lezet ar gwele digor-frank.
1944
Daveenn :
ATST
p.35
— « Ar chase a zo digor, Job, abaoe disul ; gouzout a rit ? » Job ha Lom a savas eus o foz dañjerus. En hent, daou chaseour a dremenas.
1944
Daveenn :
ATST
p.78
[E]n ur ganañ en ostalerioù ha war an tachennoù, dirak an dud digor frank o genoù ganto.
[E]n eur gana en ostaleriou ha war an tachennou, dirak an dud digor frank o genou ganto.
1944
Daveenn :
EURW.1
p.159
E zaoulagad a oa bras hag eeun, hag a oa melezourioù ur spered lemm ha digor ; e gaoz a oa plijus da glevout.
E zaoulagad a oa bras hag eeun, hag a oa melezouriou eur spered lemm ha digor ; e gaoz a oa plijus da glevout.
1944
Daveenn :
EURW.1
p79
An nor-dal a oa digor-frank.
An nor-dal a oa digor frank.
1944
Daveenn :
EURW.1
p30
Anv e oa e lenne en eneoù al leaned e-giz en ul levr digor.
1949
Daveenn :
SIZH
p.40
- Ha ni ? - Ni ? Chom a reas Sezni Abgrall digor e c'henou gantañ - Ya ! ni !...
1949
Daveenn :
SIZH
p.54
En anv Nasion Bro-C’hall, / Dor zigor din-me ha gant mall !
En ano Nasion Bro-C’hall, / Dor zigor din-me ha gant mall !
1960
Daveenn :
PETO
p35
Setu ma kroger gant ur pennad hent war droad, ur gwiskad glizh a zo, ken na ziver ar gwez el lec'hioù digor a zo tost d'ar geriadenn [gêriadenn].
1985
Daveenn :
DGBD
p36
Ne oamp ket dinec'h-dinec'h o pellaat eus an douar, rak ur pennad a oa e kleved ar gurun o krozal ; hag un dra fall e vije bet evidomp bezañ tapet gant ar gorventenn war an dour-digor, skuizh evel ma oamp deut da vezañ.
1985
Daveenn :
DGBD
p197
Ar meuz a zo eus ar c'hwekañ hag a walc'hje ur galon digoroc'h eget ma hini.
2015
Daveenn :
EHPEA
p29
Gallout a reomp-ni diskouez bezañ difeuls ar muiañ ar gwellañ oute, koulz ha moustrañ ar muiañ posupl war hon fulor - evel-just hon dez santadoù ha fromoù evel-se ni ivez - o chom digor ha doujus oute, ha prest d'ober gant pedagogiezh.
2015
Daveenn :
DISENT
p51
Etimologiezh
Termen da dostaat d'ar c'hembraeg "agor" kenster gantañ, savet diwar ar rakger enebiñ "di-" hag ar ger predenek "kor" (serr) :
di-gor = n'eo ket serr.