I.
Ak. (er frazennoù goul., el lav. diogeliñ nac'h pe goude "hep")
A. (gant ur v. ennañ ur merk gour)
1. (dirak un ak. pe ur rag.)
Preder a gemerer (gant ub., udb.).
Hag ober a ran forzh a, eus, gant an dud-se ? Ne reont ket (a) forzh a, eus, gant an dra-se.
[1924] Evidon-me forzh ne roan ac’hanoc’h, ha fae a vefe ganen diskouez penaos ur sonig ken dister he deus tizhet ac’hanoc’h.
HS. stad.
2. (dirak petra heuliet gant ur v.)
Van a reer (ouzh ub.).
Ha bez' e reomp forzh petra a vo graet ganeoc'h ? Ne reont ket forzh petra d'ober.
3. Diren.
Pled a daoler.
Pe forzh a rez-te ? Ne rit ket kalz, paot a forzh ; ne rit ket (a) forzh, ne rit forzh ebet. Ne rit forzh a netra.
[1925] Moarvat c’hwi ne rit ket a forzh gant piv.
&
Dre verr.
Forzh ebet !
&
Tremen hep ober forzh : hep ober van.
B. (gant ur v. hep merk gour)
1. Preder a gemerer (gant ub., udb.).
Ha forzh a ra dit petra a rin-me ? Ha forzh, pe forzh a ra din, zo din ? Ne ra forzh din gwelet ar re all a-du ganin pe a-enep din. N'eus ket a forzh.
&
Ent krenn
Pe forzh zo ?
2. (dirak ur g. goul.)
N'EUS FORZH : ne vern.
N'eus gwall forzh petra a reot. Mont a rin di, n'eus forzh petra a c'hoarvezo. Ne ran forzh penaos o c'havi. N'eus forzh a be ouenn eo al loened-mañ.
[1877] An dud fall ne sellont ket ker pizh-se ouc’h an traoù ; nemet e teuint a-benn eus o zaol, ne reont ket a forzh penaos, pe dre an tu kleiz pe dre an tu dehou, pe dre ar c'hrizder pe dre ar fallagriezh.
&
Dre eilp.
FORZH ZO DA (UB.) : pe vern da (ub.) ?
Forzh zo dezho pelec'h ober o annez. Forzh zo dimp gortoz ur pennadig mar gallomp komz gant an den zo e karg.
&
Ent krenn
Forzh zo pelec'h e rankimp mont da glask labour.
&
Trl.
Forzh a sel : petra a vern ?
C. Ur paotr a foeltr forzh : ken hardizh ma ra traoù re risklus.
&
Un den a well forzh : dibreder, lezober.
D. Tr. ar. (dirak un av.)
DRE FORZH.
1. A-bouez.
Dont a-benn dre forzh poaniañ.
2. Dre (ober) re.
Terriñ a reer ar gordenn dre forzh sachañ warni.
II.
Rag. am. (e troiennoù)
1. N'OBER FORZH : n'ober van.
Ne ran forzh !
2. (goude ur v. hep merk gour)
NE RA FORZH, N'EUS FORZH : ne vern. Ne rae foeltr forzh : ne verne tamm. N'eus forzh da se.
III.
Adv.
1. (dirak un anv hollek, lies pe stroll)
Kalz.
Forzh arc'hant en doa gounezet. Eno e oa forzh tud. Ne lavare ket forzh tra.
[1877] [...] ar person Gall a yeas d’an iliz, forzh soudarded en-dro dezhañ.
&
(en e furm vihanaat)
Kalzik.
Deuet e oa forzhik a dud er gouel. Bez' o doa forzhik bugale.
2. (dirak un ag. pe un adv.)
Kenañ.
Ur mennozh forzh vat. Forzh alies : alies-kenañ.
Forzh nebeut : nebeut-kenañ.
&
Forzh pell zo : pell-bras zo.
3. (gant ur v.)
Kalz, ken-ha-ken.
Evañ forzh. Choual, leñvañ forzh.
&
Trl.
Krial forzh, forzh (d') e vuhez : gelver an dud da zont da saveteiñ e vuhez.
&
(youc'hadenn distaget gant an dud zo war var o buhez)
Forzh ma buhez ! : deuit da'm sikour !
[1924] [...] ar sakrist, un troc’had bazh gantañ e pep dorn hag eñ o youc’hal forzh e vuhez : « Al laer ! » [...].
4. (dirak un agv., er stumm nac'h)
Mat, penn-da-benn.
Ne oan ket forzh aet.
5. (db. an dud, al loened)
FORZH DA, WAR (UB.) : bec'h da (ub.).
Forzh war ar c'hi !
IV.
Tr. rag. am. (dirak ur rag. goul.)
1. N'EUS FORZH PIV : den - tud - n'eo ket - n'int ket - barrek pe zellezek.
Arabat lezel (n'eus) forzh piv d'ober al labour-se.
2. (N'EUS) FORZH PETRA : tra - traoù - na zegouezh ket - na zegouezhont ket.
Lavaret, ober (n'eus) forzh petra : traoù diboell. Prenañ (n'eus) forzh petra : traoù didalvez.
V.
Tr. adv. (dirak un adv. goul.)
1. (goude ur v. prl.)
N'EUS FORZH PENAOS : a-enep an doareoù reizh, hep teuler pled d'ar pezh a ranker ober.
Labourat a ra (n'eus) forzh penaos. Gwisket int (n'eus) forzh penaos.
2. (alies dirak ur V.)
N'EUS FORZH PENAOS : gerioù a zistager evit krennañ ur prezeg da vat.
(N'eus) forzh penaos e rankint dont. Ne rin ket an dra-se, (n'eus) forzh penaos.
3. (dirak un anv hollek, lies pe stroll)
N'EUS FORZH PEGEMENT : e-leizh.
Eno e oa (n'eus) forzh pegement a dud. (N'eus) forzh pegement a brenn en deus prenet.
&
Diren.
N'EUS FORZH PEGEMENT : ken-ha-ken.
Ober a rae glav (n'eus) forzh pegement.
VI.
Tr. stl. isur.
1. N'EUS FORZH PEGEN (+ AG. PE ADV.) : pegen (+ ag. pe adv.) bennak.
(N'eus) forzh pegen abred e savimp e vo re verr an amzer.
2. (dirak ur v. en doare-div.)
FORZH HA PA : ha pa.
Forzh ha pa oufen se e rofen peoc'h.
EVEZH.
Kemm. blot. darn. - chom a ra "k", "t", "p" digemm - e deroù an anvioù-gwan a lakaer goude "forzh".
Daveenn :
GReg
pg grandement (Il est grandement riche.)
forzh e kar anezhañ
forz ê car anezâ
1732
Daveenn :
GReg
pg (il l'aime) beaucoup
forzh er c'har
forz èr c'har
1732
Daveenn :
GReg
pg (il l'aime) beaucoup
forzh traoù
forz traou
1732
Daveenn :
GReg
pg beaucoup (de choses)
forzh int
forz int
1732
Daveenn :
GReg
pg (ils sont) beaucoup (de personnes)
forzh zo anezho
forz so anézo
1732
Daveenn :
GReg
pg (ils sont) beaucoup (de personnes)
forzh a vank
forz a vancq
1732
Daveenn :
GReg
pg (il s'en faut) beaucoup
forzh levrioù
forz levryou
1732
Daveenn :
GReg
pg bibliothèque (grand nombre de livres)
ned eus forzh
ne deus forz
1732
Daveenn :
GReg
pg ce (c'est tout un, il n'importe)
ne ran forzh
ne rañ forz
1732
Daveenn :
GReg
pg ce (m'est tout un)
forzh abil
forz abil
1732
Daveenn :
GReg
pg consommé (parfait, très-profond, en vertu, en science, en experience)
dre forz
1732
Daveenn :
GReg
pg (par) contrainte
forzh koustus
forz coustus
1732
Daveenn :
GReg
pg (fort) coûtant
krial forzh
cryal forz
1732
Daveenn :
GReg
pg crier (à la force)
Ne ran forzh.
Né rann fors.
1850
Daveenn :
GON.II
pg fors (Je n'en fait point de cas, je ne m'en soucie pas).
forzh
fors
1850
Daveenn :
GON.II
pg fors (Cas. Estime. Je ne connais ce mot employé que dans cette phrase ou autres semblables : "né rann fors").
N'eus forzh ! Eus hoc'h holl brejoù mat, me ne fell din takenn, gwell ganin mont d'ar c'hoad. Hag ar bleiz en e dro, ha da skarañ mibin. Abaoe red atav.
N'euz forz ! Euz hoc'h holl brejou mad, me ne fell din taken, gwell gan-en mont d'ar c'hoad. Hag ar bleiz enn he dro, ha da skara mibin. Abaoue red ato.
1867
Daveenn :
MGK
p9
Petra 'n dra-se, emezañ ? - Netra ! Ur gignadenn, diouzh ar c'holier am stag en deiz ouzh va chadenn. - Ho stag eme ar bleiz, neuze 'ta, ned it ket amañ, ahont, el lec'h ma peus ch'oant da vonet ? - Nann da ! N'eus forzh !
Petra 'nn dra-ze, me z-han? Netra ! - eur gignaden, dioc'h ar c'holier am stag enn deiz oc'h va chaden. - Ho stag eme ar bleiz, neuze 'ta ne d-it ket ama, a-hont, el leac'h m'ho peuz c'hoant da vonet ? - Nann da! N'euz forz!
1867
Daveenn :
MGK
p9
D'an aotrou Doue lavar raje outañ lizher, / Ne rae forzh ouzh pe briz, gant ma vije 'n amzer / En e zere bemdez hag evel ma karje ; / Ma vije glav, sec'hor, dioc'htu ma c'houlennje.
D'ann Aotrou-Doue lavar raje out-han lizer, / Ne rea forz oc'h pe briz, gant ma vije 'nn amzer / Enn he zere bemdez hag evel ma karje ; / Ma vije glao, sec'hor, dioc'h-tu ma c'houlennje.
1867
Daveenn :
MGK
p88
« Gouiziekoc'h evito, skrivañ ha lenn a ran, / Galleg ha brezhoneg ivez a ziskolpan / Koulz a-dreuz hag a-hed, n'eus forzh e pe zoare ; / Petra vir 'ta neuze, / N'am be eost evelto ? »
» Gwisiekoc'h evit-ho, skriva ha lenn a rann, / » Gallek ha brezounek ive a ziskolpann / » Koulz a-dreuz hag a-hed, n'euz forz e pe zoare ; / » Petra vir 'ta neuze, / » N'am be eost evel d-ho ? »
1867
Daveenn :
MGK
p90
— « Pa vez bouron e gof, ne ra forzh eus a zen. »
— « Pa vez bouroun he gof, ne ra forz euz a zen. »
1867
Daveenn :
MGK
p104
Hennezh n’en doa ket daou liard war e hanv ; c’hoant kaout arc’hant en doa avat, n’eus forzh dre be c’hiz.
Hennez n’en doa ket daou liard var he hano ; c’hoant kaout arc’hant en doa a-vad, n’euz forz dre be c’hiz.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.38
An dud fall ne sellont ket ker pizh-se ouc’h an traoù ; nemet e teuint a-benn eus o zaol, ne reont ket a forzh penaos, pe dre an tu kleiz pe dre an tu dehou, pe dre ar c'hrizder pe dre ar fallagriezh.
An dud fall ne zellont ket ker piz-se ouc’h an traou ; nemed e teuint a benn euz ho zaol, ne reont ket a fors penaoz, pe dre an tu kleiz pe dre an tu deou, pe dre ar grizder pe dre ar fallagriez.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.158
An dra-se ne raje netra ; n’eus forzh petra ' vije ; ar maer a c’helle lavaret d’an Aotrou Person peseurt "chap" da lakaat da Sul, war beseurt ton kanañ ar "C’hirie eleison"... Ha da c’housperoù ma'n divije mall ar maer da vont da ober ur "barti domino", pe un abadenn c’hoari-voulloù, e vije barnet ar person, pe vije kontant pe ne vije ket, da ganañ un tamm "Laudate", rak berroc’h eo eget an "Exitu Israel"...
An dra-ze ne rache netra ; n’euz forz petra viche ; ar mear a c’helle lavaret d’an Aoutrou persoun pe seurt "chap" da lakaat da zul, var be seurt ton kana ar "C’hirie eleison"..... Ha da c’housperou m’an diviche mall ar mear da vont da ober eur "barti domino", pe eun abadenn c’hoari-voulou, e viche barnet ar persoun, pe viche kontant pe ne viche ket, da gana eun tamm "Laudate", rag berroc’h eo eget ann "Exitu Israel".....
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.6
Hag an den paour, er bed-mañ, n’euz forzh peger skiantek eo, hep skoazell Doue a zo dall-put.
Hag an den paour, er bed-man, n’euz forz peger skiantek eo, eb skoazel Doue a zo dall put.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.2
N’euz forzh, eme an den yaouank, mad a-walc’h eo an dra-se, ha neketta, va zad ?
N’euz forz, eme an den iaouank, mad avoualac’h eo an dra-ze, ha ne ket ’ta, va zad ?
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.58
Ret eo deomp diskouez forzh soudarded ha forzh kanolioù evit esa ober un tamm aon da dud pennek ar vro-mañ.
Red eo d’eomp diskouez fors soudarded ha fors kanoliou evit esa ober eun tamm aoun da dud pennek ar vro-man.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.312
Betek amañ, an Tunk ne rae ket kalz forzh pe en divije paket beleien pe n’en divije ket, rak ouc’h beleien Plougouloum, Sibiril ha Kleder, n’en doa ken droug nemet an droug o deus an dud fall ouc’h an dud vat.
Betek aman, an Tunk ne rea ket kals forz pe en diviche paket beleien pe n’en diviche ket, rak ouc’h beleien Plougouloum, Sibiril ha Cleder, n’en doa ken drouk nemed an drouk o deuz an dud fall ouc’h an dud vad.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.248
A-benn ur pennad goude an traoù-se, war-dro ur c’hwec’h eur bennak, ar person Gall a yeas d’an iliz, forzh soudarded en-dro dezhañ.
A benn eur pennad goude an traou-ze, var dro eur c’houeac’h heur bennag, ar persoun Gall a ieaz d’an iliz, forz soudardet enn dro d’ezhan.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.234
Lazhet e vijen bet goude va-unan, hep mar ebet, mes ne raen forzh.
Lazet e vichenn bet goude va-unan, heb mar ebed, mez ne rean forz.
1878
Daveenn :
EKG.II
p.54
— N’eus forzh, ni a chomo ganeoc’h, en em ganno ganeoc’h betek ar marv.
— N’euz fors, ni a jomo ganeoc’h, a en em ganno ganeoc’h betek ar maro.
1878
Daveenn :
EKG.II
p.7
ha forzh a zo ?
a fors azo ?
1909
Daveenn :
BROU
p. 239 (clameur de ceux qui sont maltraités et ne sont pas secourus)
n'eus forzh
n'eus fors
1909
Daveenn :
BROU
p. 239
Forzh,forzh, al laer ouzh ma lazhañ !
For, For, al laer ouz ma laza !
1909
Daveenn :
BROU
p. 239
— Un divinadell : Divin dit an divinadell : Kamm, jilgamm, da belec’h ’c’h ez-te ?… / Reor touzet forzh ’zo dit-te, / Pa n’on ket eus da di-te. Ha pep hini da glask, da skrabat e eñvor. Bilzig a grafe e benn. Jarlig kozh a c’hwezhas dezhañ : — Ar prad ar reor touzet, ar wazh ar jilgamm.
— Eun divinadell : Divin d’it an divinadell : Kamm, jilgamm, da belec’h ’c’h ez-te ?… / Reor touzet forz ’zo d’it-te, / Pa n’on ket eus da di-te. Ha pep-hini da glask, da skrabat e evor. Bilzig a grafe e benn. Jarlig koz a c’houezas d’ean : — Ar prad ar reor touzet, ar waz ar jilgamm.
1924
Daveenn :
BILZ1
Niv. 41, p.946 (Mae 1924)
Pa weljont ar sakrist, un troc’had bazh gantañ e pep dorn hag eñ o youc’hal forzh e vuhez : « Al laer ! » an tri vugel spontet a deuas da glask skoazell ha repu digant o breur Bilzig, aon dezho.
Pa weljont ar zakrist, eun troc’had baz gantan en pep dorn hag hen o youc’hal forz e vuhe : « Al laer ! » an tri vugel spontet a deuas da glask skoazell ha repu digant o breur Bilzig, aon d’ê.
1924
Daveenn :
BILZ1
Niverenn 39, p.865 (Miz Meurzh 1924)
— N’eus forzh ! eme ar barner ; ken gwazh an hini a zalc’h ar sac’h hag an hini a laka e-barzh.
— N’eus forz ! eme ar barner ; ken gwas an hini a zalc’h ar zac’h hag an hini a lakaa e-barz.
1924
Daveenn :
BILZ1
Niverenn 40, p.896 (Miz Ebrel 1924)
Evidon-me forzh ne roan ac’hanoc’h, ha fae a vefe ganen diskouez penaos ur sonig ken dister he deus tizhet ac’hanoc’h.
Evidon-me forz ne roan ac’hanoc’h, ha fê a vefe ganen diskouez penôs eur zonig ken dister he deus tiet ac’hanoc’h.
Bilzig forzh ne rae eus an archerien : n’en devoa ket ankouaet an taolioù gwialenn en devoa tapet war e beñsoù e-barzh sal vras prespital Lokireg evit ar per en devoa bet tañvaet.
Bilzig forz ne rê eus an archerien : n’an nevoa ket ankouaet an tôliou gwialenn an nevoa tapet war e bensou e-barz sal vras prespital Lokirek evit ar per an nevoa bet tafeet.
1925
Daveenn :
BILZ2
p.130
Moarvat c’hwi ne rit ket a forzh gant piv. Ma ! war va feiz, me ne ran ket ivez gant piv, ha koulskoude, me ’oar, ya, goût a ouzon, goût a ran, a-dra-sur, penaos ne vo na gant an eil na gant egile.
Marvad c’houi ne ret ket a forz gant piou. Ma ! war va fe, me ne ran ket ive gant piou, ha koulskoude, me ’oar, ya, goût a ouzon, goût a ran, a dra zur, penôs ne vo na gant an eil na gant egile.
1925
Daveenn :
BILZ2
p.151-152
ne reont forzh
ne reont forz
1931
Daveenn :
VALL
Rakskrid p XXVII
forzh pegement
forz pegement
1931
Daveenn :
VALL
pg (très) abondamment
N'eus forzh e pe golaj all, ne vije ket kaletoc'h ar bevañ eget eno.
N'eus forz e pe Golaj all, ne vije ket kaletoc'h ar beva eget eno.
1944
Daveenn :
EURW.1
p43
Al labourerien – forzh hiniennoù anezho, - a oa izili eus ar Paeroniaj, o doa un tamm gwarizi ouzh paotred Plouyann, en tu all d’ar « rivier », hag o doa bet kement a vrud gant o c’hoariva brezhonek.
Al labourerien – forz hiniennou anezo,- a oa izili eus ar Paeroniaj, o doa eun tamm gwarizi ouz paotred Plouyann, en tu all d’ar « rivier », hag o doa bet kement a vrud gant o c’hoariva brezonek.
1944
Daveenn :
EURW.1
p.94
Mes n'eus forzh. Petra n'em bije ket gouzañvet evit pourmen war ma c’hein evel « Banniel Breizh », ha lakaat ar C’hallaoued hag ar Barizianed da souezhiñ ha da fumiñ…
Mes n'eus forz. Petra n'em bije ket gouzañvet evit pourmen war ma c’hein evel « Banniel Breiz », ha lakaat ar C’hallaoued hag ar Barizianed da souezi ha da fumi…
1944
Daveenn :
EURW.1
p.102
Da neb a oar he yezh, ar vro-se a roio n'eus forzh petra.
Da neb a oar he yez, ar vro-se a roïo n'eus fors petra.
1944
Daveenn :
EURW.1
p.124
[H]e gwaz [a] oa ur c'honter-kaozioù lirzhin, hag ur "Gallo-Breton" a oa deuet a-dammoù, dre forzh gwelout diwezhatoc'h ma mignoned o tont en ti, da gaout ur seurt santimant broadel bennak.
[H]e gwaz e [sic] oa eur c'honterkaozou lirzin, hag eur "Gallo-Breton" a oa deuet a dammou, dre fors gwelout diwezatoc'h ma mignoned o tont en ti, da gaout eur seurt sañtimant broadel bennak.
1944
Daveenn :
EURW.1
p.138
— « Eo ! me a zo par deoc’h. » — « C’hwi ?… c’hwi, Job ? » — « Ya ! me, » a respontas Job, taer. — « C’hwi ?… C’hwi… a zo par din-me ? » — « Ya ! me a zo mestr deoc’h, n’eus forzh e pelec’h. » — « Ha, ya, Job ? » — « Ya ! ya ! ha mil gwech ya ! ha gwelomp ! »
1944
Daveenn :
ATST
p.20
Hag, evit lavarout ar wirionez penn-da-benn, o c’herent, ma c’houlennent diganto un dra bennak, ne raent ket fout gant respontoù, rak gouzout a raent, kerkoulz ha n’eus forzh piv, n’o doa ket an daou baotr yaouank kozh o far e kanton Pleiben da livañ gevier kaer.
1944
Daveenn :
ATST
p.37-38
Mont da gantreal : da lavaret eo mont n'eus forzh pelec'h, da ober flisterezed dour gant raoskl, da ober pifoù gant toc'had kerc'h, « ouan-ouaniou », da ober « totoc'hodou » gant plusk haleg, da ober karrigelloù gant brankoù derv forc'hellek, gweet an div forc'h e-giz div rod.
Mont da gantreal. Da lavaret eo mont n'eus forz pelec'h. Da ober flisterezed dour gant raoskl : da ober pifou gant toc'had kerc'h, « ouan-ouaniou ». Da ober « totoc'hodou » gant plusk haleg. Da ober karigellou gant brankou dero forc'hellek, gweet an diou forc'h e giz diou rod.
1944
Daveenn :
EURW.1
p24-25
Ar breur Arturo en doa graet hent, evel boaz, gant ar breur Alano, ur Breizhad eveltañ, hag e geneil nemetañ, e gwirionez, daoust ma oa forzh Breizhiz all e-touez danvez[-]leaned ar gouent.
1949
Daveenn :
SIZH
p.53
Tra difennet ouzhin, n'eus forzh penaos.
1949
Daveenn :
SIZH
p.57
Setu amañ, emezañ, unan o labourat, Ha na ra na van na forzh, Da uzañ nerzh e gorf, ken e teu an dour c'hwez, Da redek penn-da-benn blevenn e elgez.
1980
Daveenn :
BREM
Niv. 1, p. 3
Dre forzh mont e teu koulskoude, anat eo, an dougerien da skuizhañ, hag e teu ar c'hwezenn da redek puilh diwar o c'heinoù gelldu.
1985
Daveenn :
DGBD
p35
Diouzh ar beure, a-raok digoradur ar burevioù, da greisteiz pa veze kalz labour ha ne nebeut a amzer, diouzh an noz pa vez ar gêr dindan dremm latarek al loar, forzh pe c'houloù a ve, da forzh pet eur, en digenvezded hag en engroez, e veze an noter eno war e api.
2012
Daveenn :
DJHMH
p24
"Forzh penaos, ne vin ket kaset d'un tu bennak en Europa," a lavar din splann gant an hevelep neuz ankeniet.
2015
Daveenn :
EHPEA
p64
Ar peurrest eus ar familh, ha Fanis da gentañ, a glask lakaat anezhi war he zu gant usreerioù a-seurt gant "al loc'hañ eo an diaesañ, Katerina" pe "dre forzh poaniañ eo e teuer a-benn", met Katerina ne seblant ket bezañ kendrec'het.