I.
Str.
1. [1499, 1931, 1850] Plant kar d'ar geot, o anv spesad Avena sativa, distank ar greun en o fennoù, a c'hounezer evit o greun a reer bleud, boued chatal ganto.
Pell, plouz, greun kerc'h. Kerc'h du pe kerc'h hañv. Kerc'h gwenn pe kerc'h goañv.
&
[1931] Ur gerc'henn : ur blantenn gerc'h.
2. [1499] Greun ar plant-se.
Reiñ kerc'h d'an azen. Blioust, usmol, uzien kerc'h &
[1931] Ur gerc'henn : ur c'hreunenn gerc'h.
&
Trl. skeud.
Reiñ kerc'h da ub. : skeiñ gantañ.
&
Tapout e gerc'h : tapout bazhadoù.
&
Hejañ e gerc'h d'ub. : e hegaziñ, mont a-benn dezhañ. &
Tommañ, krazañ a ray e gerc'h dezhañ : fuloret-ruz e vo.
&
Pakañ un torkad kerc'h : bezañ nac'het da zañsal gant ur plac'h.
&
Sevel uhel ar c'herc'h da doull e c'houzoug : dont da vezañ lorc'hus.
&
(db. loened zo)
GOUNIT E GERC'H : mont war lein e gein ha hejañ ar pavioù.
&
(db. an traoù)
Bezañ eilpennet.
&
(db. an dud)
Gounit e vuhez.
&
Kouezhañ kerc'h war e segal : bezañ dipitet.
3. (impl. da anv unan)
Seurt kerc'h.
II.
H.g.
1. Ent strizh.
[1499, 1931] Bleud tennet eus greun ar plant-se.
Yod kerc'h.
[1499] Amañ din-me kerc'h.
2. Dre skeud.
Pezh a laka an den da vont war-raok.
Kafe tomm, un tasad gwin, setu kerc'h ar soudard.
Daveenn :
GReg
pg avoine (ou, aveine, espece de menu grain)
kerc'henn
qérc'hen
1732
Daveenn :
GReg
pg avoine (plante d'aveine)
kerc'h
qérh
1732
Daveenn :
GReg
pg avoine
bara kerc'h
bara qerc'h
1732
Daveenn :
GReg
pg avoine (pain d'aveine)
emañ 'r marc'h o tebriñ e gerc'h
ema'r marc'h o tibri e guerc'h
1732
Daveenn :
GReg
pg avoine (le cheval mange actuellement son aveine)
kerc'h gouez
qerc'h goëz
1732
Daveenn :
GReg
pg avoine (aveine sauvage)
reiñ e gerc'h spagn da ur re
rei e guerc'h-spaign da ur re
1732
Daveenn :
GReg
pg bastonner (donner des coups de bâton)
gwez-kerc'h
gwéz-kerc'h
1850
Daveenn :
GON.II
pg gwéz (-kerc'h)
Emañ ar marc'h o tebriñ e gerc'h.
E ma ar marc'h ô tibri hé gerc'h.
1850
Daveenn :
GON.II
pg kerc'h (Le cheval mange son avoine).
N'eo ket c'hoazh koloet ar c'herc'h.
Né két c'hoaz kôlôed ar c'herc'h
1850
Daveenn :
GON.II
pg kôlôa (L'avoine n'est pas encore montée en paille).
kerc'h
1850
Daveenn :
GON.II
pg kerc'h (Avoine, sorte de grain).
kerc'henn
kerc'hen
1850
Daveenn :
GON.II
pg kerc'h (un grain ou plante d'avoine).
kerc'hennoù
kerc'hennou
1850
Daveenn :
GON.II
pg kerc'h (un grain ou plante d'avoine. Pl.)
dic'hreuniañ a ra ar c'herc'h gant an heol
dic'hreûnia a ra ar c'herc'h gañd ann héol
1850
Daveenn :
GON.II
pg dic'hreûnia
skañv eo evel ar pell kerc'h
skañ eo ével ar pel kerc'h
1850
Daveenn :
GON.II
pg skañ, skañv
O welet piv oa, ha pe zen, / Marzhin a grog en ur penn-bazh / Ha kerc'h d'e lêr e roud ar bas.
O welet piou voa, ha pe zen, / Marzin a grog enn eur penn-baz / Ha kerc'h d'he ler e roud ar bas.
1867
Daveenn :
MGK
p61
Daou varc'h a yae en hent : unan a gerc'h sammet. An eil, o tougen sonn arc'hant holen ar Roue; Bete bouedenn e lost ennañ lorc'h ha fouge, ne roje ket e vec'h evit netra er bed.
Daou varc'h a iea enn hent : unan a gerc'h sammet. Ann eil o tougenn-sounn arc'hant holen ar Roue, bete boeden he lost enn-han lorc'h ha fouge, ne roje ket he veac'h evit netra er bed.
1867
Daveenn :
MGK
p5
Hemañ, ar bloaz war-lerc'h, / Goude kaol-saout a laka kerc'h.
He-man, ar bloaz war-lerc'h, / Goude kaol-saoud a laka kerc'h.
1867
Daveenn :
MGK
p89
Ar c'herc'h ne oant re stank : petra ra ? Warnezho, / Strinkañ a-zehoù, a-gleiz yenien, skorn du ha rev.
Ar c'herc'h ne voant re stank : petra ra ? war-n-ezho, / Strinka a zeou, a gleiz ienien, skourn-du ha reo.
1867
Daveenn :
MGK
p90
gounit e gerc'h
gounid e gerc'h
1909
Daveenn :
BROU
p. 430 (Torc'houenia. Se rouler. Il n'y a pas de mot pour exprimer cette action; on dit gounid e gerc'h)
kerc'h
kelc'h
1909
Daveenn :
BROU
p. 213 (A Douarnenez)
Evel-se, Ariomanos, evezhiet gantañ al louzaouennoù gouez o kriskiñ e frankizennoù bro an Hañv, a anavezas ar re a zo danvez-boued en had anezho, talvoudus dre se da vab-den o gounit : an heiz, ar mell, ar c’herc’h, ar segal.
Evel-se, Ariomanos, eveziet gantan al louzaouennou gouez o kriski e frankizennou bro an Hanv, a anavezas ar re a zo danvez-boued en had anezo, talvoudus dre ze da vab-den o gounit : an heiz, ar mell, ar c’herc’h, ar segal.
1923
Daveenn :
SKET
p.53
Evit ober fringal ur marc’h pe ur gazeg — gwelet en devoa hen ober meur a wech — daoust pegen kozh dezhañ pe dezhi da vezañ, n’oa ket ret reiñ dezhañ pe dezhi kalz a gerc’h ; ur bodig drez, dindan e lost, a oa gwelloc’h eget kerc’h na gwin-ardant.
Evit ober fringal eur marc’h pe eur gazeg — gwelet an nevoa hen ober meur a wech — daoust pegen koz d’ean pe d’ei da vea, n’oa ket red rei d’ean pe d’ei kalz a gerc’h ; eur bodig drez, dindan e lost, a oa gwelloc’h eget kerc’h na gwin-ardant.
Ar gobiri, d’ar c’houlz-se, a garge, a gase, a zigase eus an eil porzh d’egile marc’hadourezh a bep doare, a bep ment : gwinizh, heiz, kerc’h, segal, koad, had lin, had kanab, lin, kanab, mein-glas, mein-benerezh, gwin, hag a bep sort traoù all.
Ar gobiri, d’ar c’houlz-ze, a garge, a gase, a zigase eus an eil porz d’egile marc’hadourez a bep doare, a bep ment : gwiniz, hei, kerc’h, segal, koad, had lin, had kanab, lin, kanab, mein-glas, mein-benerez, gwin, hag a bep sort traou all.
1925
Daveenn :
BILZ2
p.168
kerc'h gwenn
1931
Daveenn :
VALL
pg avoine
yod kerc'h
1931
Daveenn :
VALL
pg avoine, bouillie
kerc'henn
1931
Daveenn :
VALL
pg avoine
kerc'h hañv
1931
Daveenn :
VALL
pg avoine
kerc'h goañv
1931
Daveenn :
VALL
pg avoine
kerc'h du
1931
Daveenn :
VALL
pg avoine
kerc'h
1931
Daveenn :
VALL
pg avoine
Mont da gantreal : da lavaret eo mont n'eus forzh pelec'h, da ober flisterezed dour gant raoskl, da ober pifoù gant toc'had kerc'h, « ouan-ouaniou », da ober « totoc'hodou » gant plusk haleg, da ober karrigelloù gant brankoù derv forc'hellek, gweet an div forc'h e-giz div rod.
Mont da gantreal. Da lavaret eo mont n'eus forz pelec'h. Da ober flisterezed dour gant raoskl : da ober pifou gant toc'had kerc'h, « ouan-ouaniou ». Da ober « totoc'hodou » gant plusk haleg. Da ober karigellou gant brankou dero forc'hellek, gweet an diou forc'h e giz diou rod.
1944
Daveenn :
EURW.1
p24-25
Da greisteiz ha da goan o deveze ur chaodourennad yod kerc'h etrezo ha pep a zaou wenneg ouzhpenn.
Da greisteiz ha da goan o deveze eur chaodourennad yod kerc'h etrezo, ha pep a zaou wenneg ouspenn.
1944
Daveenn :
EURW.1
p24
— « Degas amañ ar roeñv ! » eme ar mousig, « rak re bell eo aet ar vag ha poent eo din mont da reiñ kerc’h d’ar c’hezeg. »
