I.
V.g.
A. (db. ar c'haledoù)
[1499, 1943, 1985] Mont eus ar stad kalet d'ar stad liñvel dre berzh ar wrez, an dour.
[1943] Ur wech teuzet ar skorn, eo distroet an dour d'ar meurvorioù. [1985] Al lodennoù blotañ a deuz en dour. Emañ an erc'h o teuziñ. Teuziñ a ra an tamm chokolad em genoù. Gwenn evel ur pezh houarn war deuziñ.
Lakaat amanenn da deuziñ.
&
Trl. skeud. (db. ar bouedoù)
Teuziñ er genoù, teuziñ evel mel er genoù : bezañ tener-tre, c'hwek-tre da zebriñ.
B. Dre ast.
1. Dileizhañ.
Teuziñ a ra ar sukr en dour.
2. (db. ar moged, al latar h.a.)
Koazhañ, steuziañ.
Emañ ar vrumenn o teuziñ en draoñienn.
3. (db. an traoù, an dud)
Mont diwar wel.
Teuziñ a reas dirazo.
HS. steuziañ.
C. Difetis.
1. Mont en ankounac'h.
Teuziñ a ra an eñvorennoù.
2. Mont da netra.
Emañ ma youl o teuziñ.
D. Dre skeud.
1. (db. korf an dud) PEMDEZ.
[1732, 1931] Kastizañ, treutaat.
Teuziñ a ra he divjod a-wel-dremm.
2. (db. an dud)
Teuziñ gant ar vezh : sevel ur c'horfad mezh en ub.
3. (db. kalon)
Bezañ drastet gant ar boan, ar glac'har.
Ma c'halon a deuze em c'hreiz.
4. (db. ar madoù)
Koazhañ, mont da get.
Deuet eo e holl zanvez da deuziñ.
5. (db. al labour)
Nebeutaat.
Teuziñ a ra al labour etre he daouarn.
6. (db. an dud, an traoù niveradus)
Mont war rouesaat.
Teuziñ a ra an dud onest.
HS. tanavaat.
II.
V.k.e.
1. Lakaat da vont da liñvenn.
An tommder a deuz ar sklas. Teuziñ houarn, teuziñ koar.
2. Dre ast.
Oberiañ traezoù gant metal teuzet.
Teuziñ ur c'hloc'h. Teuziñ kanolioù.
3. Dre skeud.
[1732] Foranañ.
Teuzet en deus e holl vadoù.
HS. dismantrañ, foeltrañ.
4. Lakaat da vont da get.
Ar bedenn a galon a deuz ar poanioù.
Ha pa ve ar bed holl teuzet en e galon, / War gorre, enni c'hoazh, ve beuzet ur mor don.
Ha pa ve ar bed holl teuzet enn he galoun, / War gorre, enn-hi c'hoaz, ve beuzet eur mor doun.
1867
Daveenn :
MGK
p95
Kelenn he melezour a zesk bemdez dezhi / Ned eo evit miret he gened da deuziñ.
Kelenn he mellezour a zesk bemdez d'ezhi / Ne d-eo evit miret he gened da deuzi.
1867
Daveenn :
MGK
p56
Evidon-me, n’oan ket evit mont ken. Va divesker a horjelle, va izili a grene, va fenn a voudinelle, va c’halon a deuze em c’hreiz... Kouezhañ a ris semplet e-kichen Herve Soutre...
Evidoun-me, n’oan ket evit mont ken. Va divesker a horjelle, va izili a grene, va fenn a voudinelle, va c’haloun a deuze em c’hreiz... Koueza a riz semplet e kichenn Herve Soutre...
1878
Daveenn :
EKG.II
p.53
Evit tennañ houarn deus ar c'hozh vin-se, pa ve[z] deut er-maez deuz ar vengleu[z), e ve[z] ret teuziñ (pe "fontañ") ane[zh]añ 'barzh ur forn vras a ve[z] heñvel a-walc'h ouzh ur forn raz, nemet e ve[z] kalz muioc'h a dan e-barzh.
Evid tennan houarn deuz ar c'hoz vin-ze, pa ve deut er-maez deuz ar vengleu, e ve red teuzi (pe "fontan") anean 'barz eur forn vraz a ve henvel a-walc'h ouz eur forn-raz, nemed e ve kalz muioc'h a dan e-barz.
1898
Daveenn :
KZVR
Supplément à la Croix des Côtes-du-Nord du dimanche 23 janvier, p.1
Evit an douar, gwenn-kann da gentañ evel ur pezh-houarn war deuziñ, e teuas a beb eil da velen-ruz, da ruz-gwad, da ruz-moug, da velen, da louet, betek koll pep luc’h ha pep tommder.
Evid an douar, gwenn-kann da genta evel eur pez-houarn war deuzi, e teuas a beb eil da velen-ruz, da ruz-gwad, da ruz-moug, da velen, da loued, betek koll pep luc’h ha pep tommder.
1923
Daveenn :
SKET
p.28
Ar c’hentañ eus holl ziskennidi Vanos, e teuzas aour hag e labouras kouevr.
Ar c’henta eus holl ziskennidi Vanos, e teuzas aour hag e labouras kouevr.
1923
Daveenn :
SKET
p.56
Eñ eo a savas ar gentañ forniez-teuziñ-metaloù hag a ijinas ar c’hentañ teuzlestr (2).
Hen eo a savas ar genta forniez-teuzi-metalou hag a ijinas ar c’henta teuzlestr (2).
1923
Daveenn :
SKET
p.56
Ar gentañ taolenn a deuzas a-dammouigoù dindan bannoù alaouret an eilvet taolenn, taolenn hudourel, am zrelate, am dalle, hag a flemme hag a atize youl bras [sic] va c'hentañ yaouankiz ; ha war an daolenn-se e oa skeudennet e mil liv disheñvel.
Ar genta taolenn a deuzas a-dammouigou dindan bannou alaouret an eilvet taolenn, taolenn hudourel, am zrelate, am dalle, hag a flemme hag a atize youl bras va c'henta yaouankiz ; ha war an daolenn-ze e oa skeudennet e mil liou disheñvel.
1929
Daveenn :
SVBV
p.18
teuziñ
teuzi
1931
Daveenn :
VALL
pg s'amaigrir (fam.)
dre deuziñ
dre deuzi
1931
Daveenn :
VALL
pg autogène
Ur wech teuzet ar skorn, eo distroet an dour d'ar meurvorioù, o lakaat al live anezho da uhelaat : pignidigezh flandrek a vez graet eus ar bignidigezh-se.
1943
Daveenn :
TNKN
p18
Barn a rez, hep gouzout. Rak biskoazh n'eo bet dalc'het ganit war da zaoulin ur vuiañ-karet, ha te ouzh he cherisañ, ouzh he strizhañ, o teuziñ hag o veuziñ, hag o vezviñ, e plijadurezh ar pokoù, e bam da ene, betek koll da skiant, diwar re levenez.
1949
Daveenn :
SIZH
p.57
Dinerzhet holl, ma c’halon 'deuz, / Ma youl, aet sempl, a buk, a goazh. / Ho pezit truez ouzh ma reuz, / O ! Salver marv war ar Groaz.
Dinerzet holl, ma c’halon ' deuz, / Ma youl, eet sempl, a buk, a goaz. / Ho pezit truez ouz ma reuz, / O ! Salver maro war ar Groaz.
1960
Daveenn :
PETO
p44
Al lodennoù blotañ a deuz en dour, hag e kaver evel-se kribelloù lemm (a vez graet lapiez anezho gant an douaroniourien) etre antoù don.
