Plus d'options

Prononciation

Fréquence d'emploi : 

Attesté dans : 
NDBF
GBAHE

Variantes historiques ou dialectales attestées : 
1
Afficher les variantes

Définition :  Masquer la définition

I. H.b. 1. [1499] Merzherez an traoù dre ar fri, dre skiant ar c'hwesha. C'hwezh-fall zo gant an dra-se. C'hwezh vat zo ganti. Teuler c'hwezh, leuskel c'hwezh. Bezañ c'hwezh gant ub., udb. Dont c'hwezh diouzh ub., udb. Sevel c'hwezh diwar ub., udb. 2. (dirak un ak.) [1732, 1985] C'hwezh (I 1) heverk eus ur stad. C'hwezh ar c'hozh, al loued, ar stouv : c'hwezh a sav diwar an traoù zo o louediñ, a zeu el lec'hioù na vezont ket avelet. C'hwezh al loued zo gant ar sac'h lêr-mañ. & C'hwezh an dev, al losk, ar suilh : c'hwezh a sav diwar an traoù -ar boued da sk.- zo losket pe zo o leskiñ. Ne glevez ket c'hwezh an dev ? & C'hwezh an trenk : c'hwezh displijus a sav diwar ar boued trenket. C'hwezh an trenk zo gant ar soubenn. & C'hwezh ar gouez : c'hwezh kreñv. C'hwezh ar gouez zo gant ar c'hig-se. 3. Trl. skeud. Bezañ c'hwezh ar rost, ar suilh(et) gant udb. : bezañ feson fall gant an dra-se. C'hwezh ar rost zo gant an afer-se. & Bezañ c'hwezh ar gaou gant ub. : troienn a implijer evit reiñ da gompren da ub. n'er c'hreder ket. C'hwezh ar gaou zo ganit. & Dre eilp. C'hwezh ar mil matañ tra : c'hwezh fall-put. II. B. [1732] Santadur c'hwek pe zihet, degaset gant gazoù a sav diwar korfoù pe zanvezennoù, a verzer dre ar fri. Ur c'hwezh vat, c'hwek. Ur c'hwezh fall, put. Ur c'hwezh trenk, kreñv, pounner. Klevet, santout ur c'hwezh. & Ruflañ ur c'hwezh. & Trl. skeud. Na vezañ c'hwezh ebet ken eus ub., udb. : na vezañ mui eus ub., udb., na c'houzout petra eo deuet da vezañ.

Exemples historiques : 
56
Masquer la liste des exemples

c'hwezh

1499
Référence : LVBCA p48 (soufflement)

c'hwezh

1659
Référence : LDJM.1 pg odeur, senteur

kaout c'hwezh vat

1659
Référence : LDJM.1 pg sentir (bon)

klevet ur c'hwez

1659
Référence : LDJM.1 pg cleuet (vr c'huez)

klevet ur c'hwez

1659
Référence : LDJM.1 pg cleuet (vr c'huez)

kig a zo c'hwezh al loued gantañ

1732
Référence : GReg pg altérer

ar pezh a zo c'hwezh vat gantañ

1732
Référence : GReg pg aromates

c'hwezh an trenk a zo gant an dra-se

1732
Référence : GReg pg aigre

c'hwezhioù mat

1732
Référence : GReg pg aromates

c'hwezhioù mat

1732
Référence : GReg pg aromates

louzoù a zo c'hwezh kre ha c'hwezh vat ganto

1732
Référence : GReg pg (herbes) aromatiques

c'hwezh

1732
Référence : GReg pg bouffissure (enflure de visage)

alumenn a zo c'hwezh al losk ganti

1732
Référence : GReg pg (omelette qui sent le) brûlé

alumenn a zo c'hwezh al loskadur ganti

1732
Référence : GReg pg (omelette qui sent le) brûlé

c'hwezh an harink a chom atav gant ar varazh

1732
Référence : GReg pg caque (baril à hareng)

c'hwezh an dienez, c'hwezh an dianez a zo gantañ

1732
Référence : GReg pg (c'est un pauvre) disetteux

c'hwezh vrein, trenk

1732
Référence : GReg pg faguena (odeur fade)

c'hwezh ar gagn

1732
Référence : GReg pg faguena (odeur fade)

c'hwezh kre

1732
Référence : GReg pg fort-e (Odeur forte.)

c'hwezhioù kre

1732
Référence : GReg pg fort-e (Odeur forte, p.)

c'hwezh ar fust

1732
Référence : GReg pg fût (Goût de fut, goût de bois.)

kaout c'hwezh

1732
Référence : GReg pg gâter (Se gâter, devenir mauvais, se corrompre.)

C'hwezh a zo gant ar c'hig-mañ.

1732
Référence : GReg pg gâter (Cette viande est gâtée.)

c'hwezh bouc'h

1732
Référence : GReg pg gousset (L'odeur du gousset.)

c'hwezh kazel

1732
Référence : GReg pg gousset (L'odeur du gousset.)

C'hwezh kazel a zo gant an dra-mañ.

1732
Référence : GReg pg gousset (Voilà qui sent le gousset, qui sent mauvais.)

C'hwezh ar gordenn a zo gantañ, dinatur.

1732
Référence : GReg pg hard (Il sent la hard de cent pas à la ronde.)

C'hwezh ar gwin a zo gantañ

1850
Référence : GON.II pg gwîn

c'hwezh

1850
Référence : GON.II pg c'houéz

c'hwezh kazel a zo gantañ

1850
Référence : GON.II.HV pg c'houés (-kazel)

c'hwezh kazel

1850
Référence : GON.II.HV pg c'houés (-bouc'h), c'houés (-kazel)

c'hwezh bouc'h

1850
Référence : GON.II.HV pg c'houés (-bouc'h)

a betra e teu ar c'hwezh fall-se ?

1850
Référence : GON.II pg c'houés, c'houéz

c'hwezh vat a zo gant an dra-se

1850
Référence : GON.II pg c'houés, c'houéz

C'hwezh fall a glevan.

1850
Référence : GON.II pg klévet (Je sens une mauvaise odeur).

c'hwezh

1850
Référence : GON.II pg c'houés, c'houéz

Ul louzaouenn c'hwezh kreñv, ar serfilh e anv, / Hag ul louzaouenn all, kegid fall ha c'hwerv, / A oa en ur gichen savet tost d'un hent bras.

1867
Référence : MGK p71

— « Ganto war-benn tri deiz[,] me a c'hello stagañ ; / Da c'hortoz, debromp da gentañ / Kordenn ar wareg-mañ, graet eo bet, me c'hoar vat, / Gant ur vouzellenn oan, dioc'h ar c'hwezh eo anat. »

1867
Référence : MGK p99

Ar boan he deus ya e dudi, / Pa wel he bugel o kreskiñ, / O treiñ outi e zaoulagad / Hag e galon leun a c'hwezh vat, / O lavaret : — « Va mamm, va mamm, / » Te eo am c'har, te a garan ! »

1867
Référence : MGK p137-138

Ar manac’h a dreinas a-bouez e vrec’h an hini kozh, ne esae ket enebiñ, betek ar penn pellañ eus an tiez a yoa chomet en o sav, e kouent Sant-A[l]bin, hag en ur zigeriñ dezhañ ur gambrig vihan : — Amañ, den kozh, n’eus ket c’hwez ar gwad : houmañ a oa va c’hambr-me en nozvezh m’oac’h digouezhet amañ da verzheriañ va c’henvreudeur.

1877
Référence : EKG.I. p.59

Lod a lavar eo c’hwezh ar poultr eo a ra kement-se. Koulskoude gwechall, a-raok m’oa poultr, fuzuilhoù ha kanolioù, ec’h en em ganned gant kement a gounnar ha bremañ.

1877
Référence : EKG.I. p.287

Den ne respont adarre. — Ne leverfot ket piv oc’h ?... Gwazh a-se evidoc’h. Turk, kis... kis... kis... Ar c’hi a reas ul lamm war ar foenn ; dioc’h ar c’hwez e kavas e zen ; diskenn a reas warnezhañ en toull en doa graet...

1877
Référence : EKG.I. p.139

« Asa ! emeve, dre amañ ez eus c’hwez ar rost ! Ar sitoianed pe an diaoul a zo tremenet dre amañ, rak int-i hepken a c’hell bezañ, er c’hiz-mañ, bruzunet kroaz hor Salver ! Na petra a lavaran, ar sitoianed pe an diaoul ?... An eil hag egile, me hen toufe, rak an diaoul a zo e kalon ar sitoianed, ha dre-se ez eont atav a-unan. »

1878
Référence : EKG.II p.37

Furchañ a ra dre-holl... Tostaat a ra ouzhin... Evit doare en deus klevet ar c'hwezh ac’hanon... Graet eo ganen ! Evelato me ne fiñven ket muioc’h eget na ra tour ar C’hernig gant ur barrad-avel.

1878
Référence : EKG.II p.27

c'hwezh bouc'h

1909
Référence : BROU p. 388 (odeur)

Sell Goulc'hen ! emeve d'ur c'henvroad, azezet ez eeun din, sell 'ta ! emaomp en em gavet damdost da Vassalia (Marseille), rak santout a ran c'hwezh ar c'hignen gant tud ar vro-mañ ! Ha te, kenveajour, c'hwezh peseurt a santez ?... – C'hwezh an ognon emezañ din ! – Ma, tanav eo da fri, keneil, rak skoet-mat ec'h eus, m'el lavar dit ! pa'z eo gwir Kreisteiziz n'o deus da lonkañ nemet soubenn an ognon bep pred : soubenn an ognon, kignen hag olivez mesk-ha-mesk, d'o lein, d'o merenn, d'o merenn-enderv, d'o c'hoan ha d'o askoan !

1929
Référence : SVBV p9

Ar c’hazh penn du eta a glaske, a glaske hag a ruilhe botez war votez, ha ne leunie e gof nemet gant c’hwez al logod tremenet eno an devezhioù a-raok, p’edont o vont da glask ur vro all.

1944
Référence : ATST p.63

Ur gambrad hir ha frank, leun a voged butun, a c’hwez louarn, a flaer pounner.

1944
Référence : EURW.1 p.192

« Bremaik, » eme ar Salioù « e vo amañ c’hwez ar rost bev. »

1944
Référence : ATST p.118

"C'hwezh an diaoul" a oa e-barzh, c'hwezh ar c'hoad preñvedet.

1944
Référence : EURW.1 p.136

Eno ez eus un eienenn dour berv, c'hwezh soufr gantañ, hag a wella da gleñvedoù 'zo.

1944
Référence : EURW.1 p77

Badaouet eo ivez ar breur Arturo gant c’hwez galloudus tolzennadoù bleunioù al liorzh, ar jesmi ruz, ar roz, al lili meur, ar jenoflez, ar c’harzhiadoù beuz [sic "ar garzhiadoù"], ar bent, ar geot azv, mesk ha mesk gant tourmantin koadig an dorgenn.

1949
Référence : SIZH p.39

An tan-se, a zeve e izili, gwashoc'h eget pebr ruz, ha c'hwez an ifern gantañ el lazhañ a ray, ha pa ranko en em zismegañsiñ, betek mervel gant ar vezh, ha bezañ barnet diwar c'haou ha didruez gant e genvreudeur hag an Tadoù-Renerien.

1949
Référence : SIZH p.59

Ar vaouez a oa en-dro dezhi c'hwez-tan ar bleunioù-noz, hag he mouezh a oa re bar, gant he flegoù-displegoù da delennadeg an eostig, tomm hag heson.

1949
Référence : SIZH p.42

An heol, ar c'hoad, ha c'hwezh ar maniok.

1985
Référence : DGBD p56

C'hwezh put an itrikerezh a vo o doare da gehentiñ.

2015
Référence : DISENT p82

Note d'étude

Ent reizh, diskouez a ra ar ger-mañ stummoù rannyezhel e "f" e-lec'h ar soniad "c'hw". S.o. alc'hwez, c'hwec'h, c'hwi, melc'hwed, h.a.

L'Office public de la langue bretonne

Réseaux sociaux