1. Liñvenn wenn, magus-kenañ, a vez furmet e bronnoù parezed ar bronneged, pa vez re vihan warno, evit o magañ.
Laezh-bronn : denet gant ar vabiged. Ar c'hazh bihan o klask laezh e vamm.
2. Ent strizh
Laezh bronneged zo - ar buoc'hed dh. - a dalvez da voued d'an dud.
Buoc'h laezh : buoc'h eus ur ouenn a zesaver evit he laezh ha neket evit he c'hig. Buoc'hed a ro kalz a laezh. Ar vuoc'h-se zo mat da laezh : reiñ a ra kalz a laezh. Buoc'h o vlejal war he laezh : o c'hortoz bezañ goroet. Laezh mintin, laezh noz : bet goroet diouzh ar beure, diouzh an abardaez. • Deuet eo al laezh war an tan. Ne gavan ket mat kroc'henenn al laezh. Troet eo al laezh.
3. (dirak ur spizer)
Laezh-dous, laezh-livrizh : nevez-c'horoet ha n'eo ket bet bervet.
&
Laezh-kignet : bet tennet an dienn, ar c'hoaven zo ennañ.
&
Laezh-dienn(ek), laezh-koaven(ek).
&
Laezh-kaouled : bet lakaet da gaoulediñ a-ratozh.
&
Laezh-uz(en): laezh kentañ goude ma'z eo bet halet ar vuoc'h.
&
Laezh-mager : laezh zo bet maget ub. gantañ.
Ar vamm he deus maget gant he laezh-mager he holl vugale.
4. (goude an anvioù loened bihan)
Termen a ro da c'houzout n'eo ket bet dizonet al loened-se.
Oan-laezh. Porc'hell-laezh.
5. (db. ar meuzioù)
Termen a ro da c'houzout ez eus bet lakaet laezh, muioc'h pe nebeutoc'h, en ur meuz.
Boued dre laezh : keuz, h.a. Krampouezh dre laezh. Soubenn al laezh. Kafe dre laezh.
6. Trl. kv.
Gwenn evel al laezh, gwenn-laezh : gwenn-tre.
&
Kaer evel al laezh : gwenn-tre e groc'hen.
&
Dous evel al laezh : dous, kuñv-tre.
7. Trl. skeud.
Bout tro en e laezh : bezañ fin, gwidreüs.
Hennezh zo tro en e laezh.
&
Deuet eo e laezh da drenkañ : war e du fall emañ.
8. Dizoare
Laezh-bouc'h, laezh-kog, laezh-maout, laezh-paotr : sper.
Ha goude maz voe dibennet ez teuas laezh evit gwad [eus] he gouzoug.
ha goude maz voe dipennet ez deuz lez euit goat he gouzouc,
1576
Daveenn :
Cath
p24
gorroenn laezh
corroen lez
1659
Daveenn :
LDJM.1
pg cresme
fennañ laezh
tenna lez
1659
Daveenn :
LDJM.1
pg tenna (lez)
silañ laezh
sila lez
1659
Daveenn :
LDJM.1
pg couler du lait, passer (du lait)
laezh
lez
1659
Daveenn :
LDJM.1
pg laict
krestenenn al laezh
crestenen ar lez
1659
Daveenn :
LDJM.1
pg cresme
laezh kaoulet
lez caoulet
1659
Daveenn :
LDJM.1
pg caillebote
loaioù laezh
loayou leaz
1732
Daveenn :
GReg
pg (petite) assiette (de bois pour écrémer le lait)
amanennañ a ra al laezh
amanénna a ra al leaz
1732
Daveenn :
GReg
pg (la crême commence à devenir, ou, à se former en) beurre
ker gwenn hag al laezh
qer güenn hac al leaz
1732
Daveenn :
GReg
pg blanc (comme le lait)
laezh bervet
leaz bervet
1732
Daveenn :
GReg
pg (du lait) bouilli
yod dre laezh
yod dre leaz
1732
Daveenn :
GReg
pg boüillie (par lait)
kig oan laezh
qicq oan-laezh
1732
Daveenn :
GReg
pg chair (d'agneau)
youd dre laezh kaot
youd dre laez cot
1732
Daveenn :
GReg
pg boüillie (par lait)
loa laezh
loa leaz
1732
Daveenn :
GReg
pg (petite) assiette (de bois pour écrémer le lait)
bevet diwar al laezh ha diwar ar frouezh
bevet divar al leaz ha divar ar frouëz
1732
Daveenn :
GReg
pg fruitage (Vivre de laitages & de fruitages, pp.)
bevañ diwar al laezh ha diwar ar frouezh
beva divar al leaz ha divar ar frouëz
1732
Daveenn :
GReg
pg fruitage (Vivre de laitages & de fruitages.)
laezh diennet
leaz dyennet
1732
Daveenn :
GReg
pg (du lait) écrêmé
laezh digoavenet
leah digoëveñet
1732
Daveenn :
GReg
pg (du lait) écrêmé
laezh azenez
leah asenés
1732
Daveenn :
GReg
pg (lait d') asnesse
laezh azenez
leaz asénnès
1732
Daveenn :
GReg
pg (lait d') asnesse
kaouledennoù laezh
cauledennou leaz
1732
Daveenn :
GReg
pg grumeau (Grumeaux de lait, duretez aux mamelles des nouvelles acouchées.)
laezh
léac'h
1850
Daveenn :
GON.II
pg léac'h, léaz (lait, liqueur blanche qui se forme dans les mamelles des femmes et dans celles des animaux vivipares. laitage, tout ce qui se fait de lait. suc blanc de certaines plantes. en Vannes, léac'h).
Broutac'het eo al laezh gant an arnev.
Broutac'hed eo al léaz gañd ann arné.
1850
Daveenn :
GON.II
pg broutac'ha (Le lait a aigri par l'orage).
Laezh azenez a gemer bemdez, evit he c'hleñved.
Léaz azénez a gémer bemdez, évit hé c'hléñvéd.
1850
Daveenn :
GON.II
pg azénez (Elle prend tous les jours du lait d'ânesse, pour sa maladie).
Na glouaray ket buan al laezh.
Na glouarai két buhan al léaz.
1850
Daveenn :
GON.II
pg klouaraat (Le lait ne tiédira pas vite).
koc'henn al laezh
koc'hen al léaz
1850
Daveenn :
GON.II
pg koc'hen (peau qui s'élève sur le lait doux bouilli).
Na sav ket kalz a zienn war al laezh-se.
Na zaô két kalz a zienn war al léaz-zé.
1850
Daveenn :
GON.II
pg dienn (Il ne s'élève pas beaucoup de crème sur ce lait).
Ne zienn ket buan al laezh er goañv.
Na zienn két buhan al léaz er gôañ.
1850
Daveenn :
GON.II
pg dienna (Le lait ne crème pas vite en hiver).
N'eo ket c'hoazh diennet al laezh.
Né két c'hoaz dienned al léaz.
1850
Daveenn :
GON.II
pg dienna (Le lait n'est pas encore écrémé).
Daveenn :
GON.II
pg gaour, gavr (Ma chèvre donne beaucoup de lait).
Amanennañ a ra al laezh.
Amanenna a ra al léaz.
1850
Daveenn :
GON.II
pg amanenna (Le lait se forme en beurre).
laezh
léaz
1850
Daveenn :
GON.II
pg léac'h, léaz (lait, liqueur blanche qui se forme dans les mamelles des femmes et dans celles des animaux vivipares. laitage, tout ce qui se fait de lait. suc blanc de certaines plantes), lesaer, lesaérez, léz, léza, lézen, lézérez
Laezh ur vuoc'h zu eo ar yac'husañ laezh.
Léaz eur vioc'h zû eo ar iac'husa léaz.
1850
Daveenn :
GON.II
pg léaz (le lait d'une vache noire est le lait le plus sain).
laezh
lez
1850
Daveenn :
GON.II
pg léaz
laezh
léz
1850
Daveenn :
GON.II
pg léaz (lait, liqueur blanche qui se forme dans les mamelles des femmes et dans celles des animaux vivipares. laitage, tout ce qui se fait de lait. suc blanc de certaines plantes. hors de Léon, "léz"), pg léz
laezh luzen
léaz-lusen
1850
Daveenn :
GON.II
pg lusen, luzen
laezh-ribod
léaz-ribod
1850
Daveenn :
GON.II
pg léaz-ribod (babeure, liqueur séreuse que laisse le lait quand la partie grasse est convertie en beurre. à la lettre, lait de baratte).
laezh-ribod a gav mat
léaz ribot a gâv mâd
1850
Daveenn :
GON.II
pg ribot (il aime le lait baratté, le lait de beurre).
an dra-se eo en deus trenket ho laezh
ann drâ-zé eo en deûz treñked hô léaz
1850
Daveenn :
GON.II
pg treñka, treñkaat
N'eus ket c'hoazh a gristinenn war al laezh.
N'eûz két c'hoaz a gristinen war al léaz.
1850
Daveenn :
GON.II
pg kresténen, kristinen (Il n'y a pas encore de petite peau sur le lait).
Pa gristinenno al laezh, lavarit din.
Pa gristinennô al léaz, livirid d'in
1850
Daveenn :
GON.II
pg kresténna, kristinenna (Quand il se formera une petite peau sur le lait, avertissez-moi).
Lagadoù al laezh
Lagadou al léaz
1850
Daveenn :
GON.II
p.19, livre premier, "les ampoules du lait".
An aotrou Doue, avat, ned eo ket marc'hadour ; / En e laezh, en e win ne laka berad dour.
Ann Aotrou-Doue, a-vad, ne d-eo ket marc'hadour ; / Enn he leaz, enn he win ne laka berad dour.
1867
Daveenn :
MGK
p87
Ar mammoù-se, stankoc'h-stankañ, / Vez lavaret ne 'c'h ouzont ket / Estreget genel a zo ret, / Pa sav diwar-dro o c'halon / Laezh ar garantez d'ho divronn.
Ar mammou-ze, stankoc'h-stanka, / Ve lavaret ne c'houzont ket / Estreget genel a zo red, / Pa zao diwar-dro ho c'halon / Leaz ar garantez d'ho diwron.
1867
Daveenn :
MGK
p137
Dent he zorad ne oant dent-laezh.
Dent he zorrad ne voant dent leaz.
1867
Daveenn :
MGK
p108
ken a lampe al laezh war hec'h abid satin
Ken a lampe al leas war hec'h abit satinn
1874
Daveenn :
GBI.II
p562
Diouzh ar mintin, en dervezh-se zoken, edo oc’h evañ en e di, gant e ganfarded, gwin laeret diwar-goust e nesañ, oc’h en em veuliñ, oc’h en em bompadiñ n’en doa ket Loull ar Bouc’h e bar war ar beg-douar-mañ, rak ar gwin a lakae ar gwad da sevel d’e benn, hag e galon da c’hwezañ gant an ourgouilh, evel ma c’hwez ar podad laezh lakaet da virviñ war an tan.
Dioc’h ar mintin, en dervez-se zoken, edo oc’h eva enn he di, gand he ganfarted, guin laeret divar goust he nesa, oc’h en em veuli, oc’h en em bompadi n’en doa ket Loull ar Bouc’h he bar var ar beg douar-man, rag ar guin a lakea ar goad da zevel d’he benn, hag he galoun da c’houeza gant an ourgouill, evel ma c’houez ar podad leaz lakeat da virvi var an tan.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.129
Bet e oa e bourk Lokrist o klask ur banne laezh da soubañ he merenn, hag edo erru d’ar gêr.
Bet oa e bourg Lokrist o klask eur banne leaz da zouba he mern, hag edo erru d’ar gear.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.193
Henhont a zo o klask lann da aozañ merenn, hag houmañ a zo bet o kerc’hat laezh da soubañ anezhañ. Kasomp anezho o-daou da verenniañ fenoz da di Lusifer, d’an ifern, mard eus un ifern bennak.
Hennont a zo o klask lann da aoza mern, hag houman a zo bet o kerc’hat leaz da zouba anezhan [sic]. Kasomp anezho ho daou da vernia fenoz da di Lucifer, d’an ifern, mar deuz eun ifern bennag.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.193
laezh hir
leaz hir
1909
Daveenn :
BROU
p. 243 (lait fermenté)
— Laezh ur ramzez nerzhek he deus sunet ; kemeret eo bet war e zivrec’h gant un doue ha stardet gantañ war e galon.
— Laez eur ramzez nerzek he deus sunet ; kemeret eo bet war e zivrec’h gand eun doue ha stardet gantan war e galon.
1923
Daveenn :
SKET
p.35
Ra vo laezh d’e vuoc’hed, mel d’e wenan, trevad d’e barkoù, mez d’e zervenned, pesk d’e zourioù.
Ra vo laez d’e vuoc’hed, mel d’e wenan, trevad d’e barkou, mez d’e zervenned, pesk d’e zouriou.
1923
Daveenn :
SKET
p.25
Bepred, en holl varevezh-se, a vez graet anezhañ gant an henzanevellourien Marevezh an nav rummad gwenvidik a Ouenn Vanos, ne voe na kleñved na merventi war al loened ; ar buoc’hed, an deñved hag ar givri a roas dizehan ur builhentez a laezh.
Bepred, en holl varevez-se, a vez graet anezan gant an hen-zanevellourien Marevez an nao rummad gwenvidik a Ouenn Vanos, ne voe na klenved na merventi war al loened ; ar buoc’hed, an denved hag ar givri a rôas dizehan eur builhentez a laez.
1923
Daveenn :
SKET
p.66
Pa voe dizonet Vindosêtlos e voe dalc’het d’ober eus al laezh e bennvagadur.
Pa voe dizonet Vindosêtlos e voe dalc’het d’ober eus al laez e benn-vagadur.
1924
Daveenn :
SKET.II
p.15
Ken n’en devoe tizhet e dri bloaz, e vevas Vindosêtlos diwar laezh Velia hepken.
Ken n’en devoe tizet e dri bloaz, e vevas Vindosêtlos diwar laez Velia hepken (1).
1924
Daveenn :
SKET.II
p.15
Dezho ez oa pep a dri zezh hag a roe bemdez pep a nav c’helorniad laezh, ar pezh a rae, eus an eil abardaez d’egile, ur c’helorniad ha pevar-ugent a veze lakaet holl da vezur advibien Vissurix.
D’ezo ez oa peb a dri zez hag a rôe bemdez peb a nao c’helorniad laez, ar pez a rae, eus an eil abardaez d’egile, eur c’helorniad ha pevar-ugent a veze lakaet holl da vezur advibien Vissurix.
1924
Daveenn :
SKET.II
p.15
Gwellañ buoc’henned laezh a gement a oa e buorzh Vissurix ha Velia ez oant-i, ha souezh n’eo ket o vezañ anat e raent o-zeir holl dorad "Glazenn ar Gov".
Gwella buoc’henned laez a gement a oa e buorz (4) Vissurix ha Velia ez oant-i, ha souez n’eo ket o veza anat e raent o-zeir holl dorad "Glazenn ar Gof".
1924
Daveenn :
SKET.II
p.15
Nemet e teue al laezh-se eus nav zezh an teir buoc’h a anved Vinda, Rouda, hag Udra (3).
Nemet e teue al laez-se eus nao zez an teir buoc’h a anved Vinda, Rouda, hag Udra (3).
1924
Daveenn :
SKET.II
p.15
Pep a skudellad soubenn al laezh o deus debret.
Peb a skudellad soubenn al leaz o deus debret.
1925
Daveenn :
BILZ2
p.123
Ar paotr kozh a sellas a-dreuz ouzh ar paotr. — Laezh a zo c’hoazh e beg da fri, marmouz !
Ar pôtr koz a zellas a-dreuz ouz ar pôtr. — Leaz a zo c’hoaz e beg da fri, marmouz !
1925
Daveenn :
BILZ2
p.134
Ennañ eo em eus desket kanañ, ennañ eo e sunis laezh ar feiz kristen en ur zeskiñ ar brezhoneg, santelañ yezh a zo en hollved.
Ennañ eo em eus desket kana, ennañ eo e sunis laez ar feiz kristen en eur zeski ar brezoneg, santelañ yez a zo en hollved.
1929
Daveenn :
SVBV
p.18
laezh mesk
laez-mesk
1931
Daveenn :
VALL
pg babeurre
yod dre laezh
yod dre laez
1931
Daveenn :
VALL
pg bouillie (au lait)
dre laezh
dre laez
1931
Daveenn :
VALL
pg (mets) au (lait)
yod dre al laezh
yod dre al laez
1931
Daveenn :
VALL
pg bouillie (au lait)
dre al laezh
dre al laez
1931
Daveenn :
VALL
pg (mets) au (lait)
[G]oude 'oa kafe kognak d'ar paotred ha kafe laezh d'ar merc'hed ;
goude 'oa kafe kognag d'ar paotred ha kafe laez d'ar merc'hed ;
1944
Daveenn :
EURW.1
p26
Frañsez Vallée ne eve nemet laezh ouzh taol, ar pezh am souezhas meurbet, mes ar re all o devoa gwin ha jistr.
Frañsez Vallée ne eve nemet laez ouz taol, ar pez am souezas meurbet, mes ar re all o devoa gwin ha jistr.
1944
Daveenn :
EURW.1
p55
An normandenn a gaver war-dro Bro-Roazhon, a zo ur vuoc'h vras, mat evit al laezh, nemet laezh hep kalz a zienn warnañ.
1944
Daveenn :
ARVR
Niv. 164, p. 2
Kement-mañ a badas un eurvezh, betek eizh eur. Neuze 'oa « dijuniñ ». Kafe laezh ha bara gwenn.
Kement-mañ a badas eun eurvez, betek eiz eur. Neuze 'oa « dijuni ». Kafe laez ha bara gwenn.
1944
Daveenn :
EURW.1
p33-34
Leun-kouch e oa sal vrasañ an ti melen, un dra aes da intent, rak c'hoari a raemp ur Sadorn da noz, netra ne gouste da zen, ha war ar marc'had kinniget e voe goude da bep arvestour bara 'g amann, kafe gant laezh pe un dakenn hini kreñv.
Leun kouch e oa sal vrasañ an ti melen, un dra aes da intent, rak c'hoari a raemp ur sadorn da noz, netra ne gouste da zen, ha war ar marc'had kinniget e voe goude da bep arvestour bara 'g amann, kafe gant laezh pe un dakenn hini-kreñv.
1954
Daveenn :
VAZA
p.25
Kement ha troc'hañ berr, tennañ a rae e baour-kaezh vuhez d'ur gozh vuoc'h dreut, trenk-put he laezh.
Kement ha troc'hañ berr, tennañ a rae e baour-kaezh vuhez d'ur gozh vuoc'h dreut, trenk put he laezh.
1954
Daveenn :
VAZA
p.18
PEZEL, anv gwregel : Ur benveg kegin koad. « Ur bezeliad laezh, ur bezeliad amann. » E Kerne e tistager : ur "bél".
PEZEL, ano gwregel : Eur benveg kegin koad. « Eur bezeliad lêz, eur bezeliad amann. » E Kerne e tistager : eur "bél".
1960
Daveenn :
PETO
p86
Gwall vihanik e oa c'hoazh avat an hini a oa bet degaset din ha, daoust d'ar boestadoù laezh ha d'ar preder e varvas dizale al loenig.
