Plus d'options

Prononciation

Fréquence d'emploi : 

Attesté dans : 
NDBF
GBAHE

Définition :  Masquer la définition

I. H.g. A. (db. an dud, al loened) [1732, 1850, 1877, 1909, 1924, 1931, 1985, 2015] Doare da vont war-raok, buanoc'h eget en ur gerzhet prl., o pouezañ war an treid a-bep-eil. [1877] [...] hon tud a deu, d’ar red, er-maez eus an tiez war ar leurgêr [...]. [1909] D'ar red. [1924] Ar baotred all d’ar red, er-maez ar porzh. [1931] Dont d'ar red. [1944] [1985] Du-hont, dreist un droñjenn wez kouezhet a-dreuz ar stêr e welan un doare gwiñver ruz o tremen d'ar red. Mont d'ar red, diwar red, war red. & Trl. Mont d'ar red-tan : mont buan-buan. & Mont dre lamm ha dre red : buanañ ma c'haller. B. 1. (db. an heverennoù) [1732, 1850] Obererezh redek. [1732] Red an dour, red ar stêr, ur red gwad. Red ar gwad er gwazhied. Kreñv eo red ar stêr. & Trl. [1850] Mont gant red an dour : bezañ kaset hep striv gant an dour. [1850] Gant red an dour ez a. & Roeñvat a-benn da red ar mor : ober an eneb diouzh pezh a ra an darn vrasañ eus an dud. & (db. al lanv) [1850] Red zo en dour : tizh zo gantañ. [1850] N'eus ket tra-walc'h a red gant an dour-se. DHS. froud. 2. (db. an tredan) Obererezh mont dre un amredad. Troc'het eo bet ar red tredan. & (impl. da anv unan) Ur red tredan pebeilat. 3. (db. al liñvennoù) [1732] Hent a ya an dour gantañ, pennad eus an hent-se. [1732] Red ar stêr. Loc'hañ a reont eus red izel ar stêr. Treiñ ur stêr diwar he red : he lakaat da vont gant un hent all. 4. [1732, 1850] Diskarg fank tanav eus ar bouzelloù. [1732] Emañ ar red gantañ. HS. dipadapa, foerell, red-kof, tanavenn. C. (db. an heol, ar stered, h.a.) Tremen en oabl eus ar reter d'ar c'hornôg. Red ar stered a verzer en abeg ma tro an douar. D. Dre skeud. Heuliad doareoù udb. en amzer. Teuler evezh ouzh red an darvoudoù. Nec'het eo gant red ar c'hleñved. Hegazet eo gant red ar gaoz. & Trl. Skrivañ da-heul red e bluenn : o verkañ e vennozhioù evel ma teuont en e benn. HS. kerzh. II. Stn. 1. [1732] A ya a lec'h da lec'h. Ur marc'hadour-red. & [1732] Frouezh red : frouezh deuet diwar imboudiñ ur bleñchenn eus ur wezenn en unan all. & Ki-red : a ya war-lerc'h ar jiboez. Marc'h-red : marc'h desavet evit ar redadegoù. Pesk-red : a vev a strolladoù bras a zeu en aod diouzh ar goañv hag a vev en donvor ar pep all eus ar bloaz. 2. A red. Dour red. ES. chag. 3. A dremen buan eus an eil den d'egile. Ur c'hleñved-red. DHS. pegus, stagus. 4. A rikl, a c'hall riklañ. Ur skoulm red : skoulm gant ul lagadenn a strisha pa sacher war ar gordenn. 5. A dalvez d'ar mare ma komzer. Priz red ur varc'hadourezh. 6. Kant red. 7. Titl-red : anv al levr a gaver e krec'h pep pajenn. 8. Dre ast. Diouzh ar c'hiz. Sonioù-red. Lavaroù red. III. G. Pennad hent graet o redek. Ur red mat zo ac'hanen di. & Tr. adv. EN UR RED : en ur par berr. HS. redad. DHS. amred, deredek, dourredenn.

Exemples historiques : 
71
Masquer la liste des exemples

dont en ur red

1732
Référence : GReg pg accourrir

dont en ur red

1732
Référence : GReg pg accourrir

dont en un taol red

1732
Référence : GReg pg accourrir

dont en ur penn-red

1732
Référence : GReg pg accourrir

red

1732
Référence : GReg pg course (espace de chemin qu'on parcourt avec vitesse), écoulement (action de la chose liquide qui s'écoule), effusion (épanchement)

frouezh red

1732
Référence : GReg pg (fruit que produit un arbre venu de) bouture

red

1732
Référence : GReg pg coulement (flus d'une chose liquide)

ar red eus an dour

1732
Référence : GReg pg (le) courant (de l'eau), cours (de l'eau)

a-enep ar red eus an dour

1732
Référence : GReg pg (contre le) courant (de l'eau)

monet a-enep ar red eus an dour

1732
Référence : GReg pg (aller contre le) courant (de l'eau)

en ur red

1732
Référence : GReg pg (tout) courant (en courant)

ar red

1732
Référence : GReg pg courante (flux de ventre)

emañ ar red gantañ

1732
Référence : GReg pg (il a la) courante

red an dour

1732
Référence : GReg pg cours (de l'eau)

red ar stêr

1732
Référence : GReg pg cours (de la rivière)

red ar stêr

1732
Référence : GReg pg cours (de la rivière)

red

1732
Référence : GReg pg course (espace de chemin qu'on parcourt avec vitesse)

red

1732
Référence : GReg pg course (espace de chemin qu'on parcourt avec vitesse)

ar red, ar beradur eus an doureier

1732
Référence : GReg pg (l') écoulement (des eaux)

red gwad

1732
Référence : GReg pg effusion (de sang)

ur red apotum

1732
Référence : GReg pg effusion (de bile)

gwez red

1732
Référence : GReg pg bouture (branche qu'on plante en terre, qui prend racine, & qui fait un arbre)

forn red

1732
Référence : GReg pg four (Four libre, ou va cuire qui veut.)

fornioù red

1732
Référence : GReg pg four (Four libre, ou va cuire qui veut, p.)

red troazh

1850
Référence : GON.II.HV pg réd-troaz (Diabète, écoulement fréquent et involontaire d'urine)

gwialenn-red

1850
Référence : GON.II.HV pg gwialen (-beoc'h)

likit evezh na vec'h didroadet gant ar red eus an dour

1850
Référence : GON.II pg didroada

red gwad

1850
Référence : GON.II.HV pg réd (-gwâd)

red

1850
Référence : GON.II.HV pg réd (-kôf)

gant red an dour ez a

1850
Référence : GON.II pg réd

n'eus ket trawalc'h a red gant an dour-se

1850
Référence : GON.II pg réd

forn red

1850
Référence : GON.II.HV pg forn-réd (Four libre).

Koulm-red

1850
Référence : GON.II pg koulm

red

1850
Référence : GON.II.HV pg rodo

red

1850
Référence : GON.II pg réd

emañ ar red gantañ

1850
Référence : GON.II pg réd

red

1850
Référence : GON.II pg rîd

red

1850
Référence : GON.II pg réd, rîd

sivi red

1850
Référence : GON.II pg sivi (-réd)

gwialennoù-red

1850
Référence : GON.II.HV pg gwialen (-réd)

Raktal ma voe gwelet / O vont kuit, o tec'het, / Ar chaseer warnañ a viz eeun hag a denn ; / Hag ar c'honikl d'ar red, ha Sezar oc'h torgenn.

1867
Référence : MGK p113

Ur wech ma o doa klevet an hent da vont da Sant-A[l]bin, o doa klevet ar pezh a glaskent, ha ne voent ket dievezh a-walc’h evit disklêriañ da zen ar pezh a yoa en o spered, rak mar o divije lavaret o doa c’hoant da vont da Sant-A[l]bin, dek den el lec’h unan a vije kavet da vont d’ar red da gas kemenn d’ar venec’h.

1877
Référence : EKG.I. p.36-37

Droug a ya ennomp ; hon tud a deu, d’ar red, er-maez eus an tiez war ar leurgêr, hag holl a-bezh e lammomp war ar soudarded.

1877
Référence : EKG.I. p.269

d'ar red

1909
Référence : BROU p. 414 (en courant)

An "Adrana ar Skaled" a reer anezhi dre ma talvezas pell-amzer ar paludoù war an daou ribl en he dibenn-red da repu da henvroiz, ar Skaled (Skali) blev-du (3).

1923
Référence : SKET p.96

[...] oc'h ober hent dre vro an Aravisked (Araviski) hag ar Vastarned (Bastarni), ez on aet gant ar red anezhañ betek mor ar Sav-heol e-lec'h e tinaou e zourioù.

1923
Référence : SKET p.20

Diouzh an avel, neuz ha red ar c’houmoul, stuz an neñv noz ha beure, liv an heol ha doare al loar, e ouient diouganiñ an amzer.

1923
Référence : SKET p.39

Kement-mañ c’hoazh a glot dereat-tre gant ar pezh a lavar hor c’hanennoù hag hon danevelloù eus meurded, kened ha sioulded al lec’hioù glasvezus-hont ma voe ganet Manos ha Bena ; an deliaoueg digenvez ma tremenjont o bugaleerezh dienkrez hag o yaouankiz ; ar gouelec’hiou bleuñvek m’en em garjont ha ma savjont enno engroez o mibien hag o merc’hed ; ar c’hoadoù ma weljont o tremen, ur wech ha pevar-ugent lerc’h-ouzh-lerc’h, koroll ar pevar c’houlz-bloaz ; ar gwezegoù e-lec’h a-nebeudoù, a viz da viz, a noz da noz, e kannder ar beurevezhioù, e sioulder ar c’hreistevezhioù, e ruzder an abardaevezhioù, e tibunas red o buhez.

1923
Référence : SKET p.48-49

En ur gomz e selle ar werc’hez war-eeun dirazi, evel p’he dije klasket gwelout e red an amzer an darvoudoù o tont.

1923
Référence : SKET p.104

Ha bezañ uhel al lammdour-se, e tizh an eoged, d’an nevez-amzer, sailhañ betek naoz-krec’h ar froud, hag e savont, en enep d’ar red anezhi, betek an eienenn.

1924
Référence : SKET.II p.16-17

Ar pezh a gave dezhañ ez oa ur vougev n’oa netra ken nemet geol un euzhadenn a vorvil en em lakaet el lec’h-se, ar strishañ war c’henou ar stêr, evit lonkañ kement pesk a ziskennje gant red an dour.

1924
Référence : SKET.II p.57-58

Gourc’hemennet eo din gant va zad ma’z afen emberr da c’henou ar stêr ha ma tiskennfen ar red anezhi e-pad an noz.

1924
Référence : SKET.II p.41

Er stêr ez i da guzh-heol hag e vagei a-enep d’ar red betek ar penn anezhi.

1924
Référence : SKET.II p.37

Un harzhadenn, ur yudadenn, ul lamm hag ar c’hi krog en brec’h Bilzig. Ar baotred all d’ar red, er-maez ar porzh.

1924
Référence : BILZ1 Niv. 43-44, p.1023 (Gouere-Eost 1924)

Evel ur c’havrig e lamme war ar rec’hier sershañ, war lein ar c’hrec’hiennoù hag ec’h evezhie ac’hano red ar c’houmoul, fiñv al loar hag ar stered.

1924
Référence : SKET.II p.18

Hag ar paotr a zalc’he an nord, herr en e vag ; e lagad lemm, aketus a heuilhe red an taolioù-mor.

1925
Référence : BILZ2 p.107

red kas-digas

1931
Référence : VALL pg alternatif (courant électrique)

red

1931
Référence : VALL pg ambulant

tarzherez-red

1931
Référence : VALL pg automobile

kanol red

1931
Référence : VALL pg artillerie

red

1931
Référence : VALL Rakskrid p XIX, alternatif

dont d'ar red

1931
Référence : VALL pg accourir

red monedone

1931
Référence : VALL pg alternatif (courant électrique)

Diveuzet an douaroù a 170 m., ne vije bet hiraet red ar Rhône nemet a 30 km. hepken, tra ma vije hiraet Seine a 600 km.

1943
Référence : TNKN p36

Ha me d'ar red, ha kavout er parlouer un den gant un dremm plijus-kenañ, daoulagad glas dezhañ 'drek e lunedoù alaouret, ur barv kistin oc'h ober tro e javedoù ; e benn a oa dija un tammig moal, hag e gein un tammig kromm, mes tres ur paotr kalet ha kreñv a oa war an aotrou am galve er parlouer.

1944
Référence : EURW.1 p54

Ne lavarin anv maouez ebet, rak merc’hed ar c’hêriadennoù am eus anvet a oa aet da Garreg-al-Louarn ar buanañ m’o doa gallet ; holl e oant aet di eus an hini vrasañ betek an hini vihanañ, an hini goshañ evel an hini yaouankañ, dre hent[-]bras, dre hent-karr, dre gwenodenn ha kammboulenn, dreist kleuzioir [sic, "kleuzioù"], a-dreuz gwarimier sec’h ha parkeier priellek, holl, holl, d’ar red, eeun gant o hent ar re a c’halle mont, kamm-digamm ar re all, pep hini hervez hirder ha nerzh he divesker.

1944
Référence : ATST p.80

Setu perak, ha ken abred, / On deut d'ar red d'ho kuzuliañ, / Ha tec'hout kuit ' vo deoc'h-c'hwi ret / Rak mennet int d'ho fuzuilhañ.

1960
Référence : PETO p59

Un teod ifern zo en ho penn / A-walc'h, maouez ! Tavit, m'ho ped / Re 'm eus klevet hag ac'halenn, / Diwar ho tro, ez an d'ar red.

1960
Référence : PETO p32

Kavout a ran digarez zoken da welout ul loen bennak en tu-hont d'ar merien ha d'ar balafenned, hag ivez d'ar pesked hag a gaver e pep ruzellen pe "marigot" evel ma lavar an dud wenn dre eno : du-hont, dreist un droñjenn wez kouezhet a-dreuz ar stêr e welan un doare gwiñver -kazh-koad- ruz o tremen d'ar red ; pri ar sanioù-dour bihan a zo breset ha divreset : ur vandennad moc'h-gouez a zo bet eno oc'h ebatal ; an toull-se, en ur wezenn gleuz a zo toull un hoc'hig spernaouek pe heureuchin daredek ; setu pelloc'h aze douarenn ur vaot.

1985
Référence : DGBD p60

Pa vez douar a-walc'h e vez ar c'hef o neuñv er poull, e vez freuzet ar stankell, hag ar c'hef a ya gant kas an dour keit ha ma vez red a-walc'h, ha pa vez sac'het ar c'hef e ranker adarre sevel ur poull all heñvel pelloc'h.

1985
Référence : DGBD p181

Lavaret em boa dezhi dont tre evit ma rojen dezhi ur werennad dour met treiñ kein he doa graet ha tec'het e oa kuit d'ar red.

2015
Référence : EHPEA p75

Étymologie

krKvg "rid".

L'Office public de la langue bretonne

Réseaux sociaux