I.
A. Rag. peg.
1. (enebet ouzh an niveroù pegementiñ)
Raganv a dalvez da aroueziñ un den, ul loen, un dra.
Unan a van c'hoazh. Estreget unan, estroc'h eget unan, ouzhpenn unan zo. Unan a roin dit, unan hepken. Gwelet em eus unan eus ho pugale, ag ho pugale.
• Unan eus an holl : a-douez an holl.
Kemer unan anezho.
• Unan ha daou zo tri. Unan mui tri zo par da bevar.
• Bet o deus pep a unan, unan pep hini.
• Unan bras : un den bras, ul loen bras, un dra vras a arouezer gant un anv gourel.
Unan vras : un den bras, ul loen bras, un dra vras a arouezer gant un anv benel.
Roit din unan(ig) all.
&
Unan bennak : un nebeud (tud, loened, traoù).
Kavet em eus unan(ig) bennak. Kemerit unan bennak all. Bez' ez eus unan freuzet bennak, unan bennak a freuzet.
&
(dirak ar stagelloù "ha", pe heuliet gant un niv. peg.)
Etre unan hag eizh metrad : etre ur metrad hag eizh metrad. An unan pe zaou di zo eno : an ti pe an daou di zo eno.
2. Stroll tud, loened, traoù unanet strizh, na reont nemet un dra a-gevret.
Ne reont holl nemet unan. Ra vint unan. Unan eo an Iliz Katolik.
[1878] Graet e kambr an tamaller publik, an 10 floreal, eilvet bloavezh a Republik Frañs, unan ha dirannek.
3. Trl.
Unan a zek, dre zek, diwar zek, bep dek, seul dek : un elfenn eus un teskad a zek den, loen pe dra, a zigemmer diouzh an elfennoù all zo strollet ganti.
&
Unan a bep tri, dre bep tri, war bep tri, diwar bep tri : un elfenn a zibober en un teskad pe e meur a deskad a deir elfenn.
&
Dek ouzh unan hepken : dek den oc'h enebiñ ouzh unan.
&
Unan a zaou : troienn a reer ganti evit lavaret eo ret-groñs dibab unan eus disentezioù un dazeilad.
Unan a zaou : pe e teuot ganimp pe e chomot amañ da c'hortoz !
&
Ober unan a zaou : ober e vennozh d'ober udb.
&
En em gavout etre unan pe zaou : rankout dibab etre div zisentez.
&
An diwezhañ nemet unan : an eil diwezhañ.
&
PEMDEZ
(db. oberoù an dud)
Nag evit unan nag evit daou : a briz ebet, n'eus forzh petra a vije, a c'hoarvezje.
Ne rafemp ket an dra-se nag evit unan nag evit daou.
&
(db. an dud)
Rentañ kant evit unan : rentañ d'ub. kant gwech muioc'h eget ar pezh zo bet roet gantañ.
&
(db. an hadeier)
Reiñ kant evit unan : reiñ kant greunenn evit unan zo bet hadet.
Ur c'hreunenn gerc'h a ro kant evit unan.
&
Ober daou* c'her eus unan.
&
(db. an dud)
Bezañ unan a dri : bezañ mab, merc'h da dud o deus tri bugel.
&
Trl.
Gwelloc'h eo gloazañ daou* eget lazhañ unan.
&
En em gavout da unan gant ub. : a-du gantañ.
&
Tr. estl.
Dal a unan ! : komzoù a zistager evit reiñ da c'houzout eur deuet a-benn da gaout un elfenn eus ur rummad bnk.
&
(db. an dud)
Hennezh zo unan ! : un den dioutañ e-unan, dezhañ doareoù divoas, iskis.
4. (goude ur g. perc'h. pe goude "an")
Ger a saver diwarnañ adverboù a dalvez da lakaat elfennoù a-wel a-hiniennoù pe a-strolladoù, d'o digemmañ diouzh elfennoù all o rummad.
Bet int e Kemper o-unan : pep hini diouzh e du. Ganto o-unan eo bet graet al labour-se : ganto hepken.
&
Unan e-unan, he-unan : unan hepken, an hini nemetañ, nemeti zo.
Eno ez eus pemp feurm en unan he-unan : bet bodet an douaroù anezho d'ober ur feurm hep ken.
B.
G. pet.
1. Ag. pet. (goude un ak.)
Kentañ.
Ar pennad unan. Ar gentel unan.
2. (dirak "warn-ugent" pe "tregont" en troiennoù a dalvez da c'heriañ an deiziadoù)
Kentañ.
Warc'hoazh emañ an unan warn-ugent a viz geñver.
C. Niv. peg.
Termen a dalvez da aroueziñ niver an unanennoù er raganvioù pegementiñ pe en adverboù pegementiñ.
Unan warn-ugent int. Unan ha hanter-kant emaoc'h bremañ. Kant unan zo, unan ha kant zo. Daou vil pemp kant unan ha tri-ugent emaomp er gumun.
II.
Impl. da ak. (ls. -où)
1. Niver anterin a zeu a-raok "daou".
2. Anv a roer d'an arouezenn "1" a reer ganti evit skrivañ an niver anterin a zeu a-raok "daou".
III.
Stn. YEZHAD. (enebet ouzh daou ha lies)
A denn da anvioù-kadarn, n'int ket savet diwar anvioù stroll, a dalvez da aroueziñ un elfenn eus ur rummad traoù niveradus.
Un anv* unan. Ur stumm unan.
&
An niver unan : rummenn yezhadurel a zezverker ganti ar fedoù a denn d'an anvioù unan.
Neuze, an impalarz, leun a frenezi, a lavaras dezhi : « Choaz unan a zaou : daoust dit pe te a sakrifio hag ez vevi ha pe [te] a anduro tourmañchou eskis ha ma vizi distrujet[ ? »]
neuse an impalarz leun a frenesy a lauaras dezy choas vnan a daou: daoust dit pete a sacrifio hac ez beuy a pe a anduro tourmanchou exquis ha ma vizy distruget :
1576
Daveenn :
Cath
p19
M. Pe evit tra en [sin ar groaz] grit-hu er feson-se ? D. Kentañ evit digas em memoar an daou vister priñsipal eus hor feiz; unan eus an Drinded vinniget, o tont da bronoñs ar c'homzoù-mañ : en anv an Tad, ha'r Mab, ha'r Spered santel; an eil eo eus ar marv ha'r Pasion hor Salver binniget, pehini ouzh en em vezañ graet den en deus anduret marv evidomp en ur groaz.
M. Pe euit tra en [sin ar groas] grit-u e-n façon se? D. Quentaff euit digacc e-m memoar an daou mister principal ves hon Feiz; vnan é ves an Drindet biniguet, oz dont da prononç an comsaou man: en hano an Tat, ha-n Map, ha-n Speret Santel; an eil eo ves an maru ha-n Passion hon Saluer biniguet, pehiny ouz en em bezaff gret den en deues anduret maro euidomp en vn croas.
1622
Daveenn :
Do.
p8
Petra a zleomp-ni da grediñ eus an Iliz katolik ? Ez eo unan, da lavaret eo, nend eus nemet un Iliz wirion hepmuiken
Petra à dleomp-ny da crediff ves an Ilis Catholic ? Ez eo vnan, da lauaret eo, nen d-eux nemet vn Ilis guirion hep muy quen.
1622
Daveenn :
Do.
p16
M. Petra a zleomp-ni da grediñ eus an Iliz katolik ? D. 1. Ez eo unan, da lavaret eo, nend eus nemet un Iliz wirion hepmuiken. 2. Ha penaos er-maez anezhi nend eus ket a salvasion. 3. Ha pehini zo gouarnet gant ar Spered santel, ha rak-se ne c'hell ket faziañ.
M. Petra à dleomp-ny da crediff ves an Ilis Catholic? D. 1. Ez eo vnan, da lauaret eo, nen d-eux nemet vn Ilis guirion hep muy quen. 2. Ha penos en maes ànezy nen d-eux quet a saluation. 3. Ha peheny so gouarnet gand an Spered Santel, ha rac se ne guel quet faziaff.
1622
Daveenn :
Do.
p16
unan
vnan
1659
Daveenn :
LDJM.1
pg vnan
M. Petra zleomp-ni da gridiñ eus an Iliz katolik ? D. 1. Ez eo unan, da lavaret eo, nend eus nemet un Iliz gwirion hepmuiken. 2. Hag er-maez anezhi ned eus ket a silvidigezh. 3. Ha pehini zo gouarnet gant ar spered santel, ha rak-se ne c'hell ket faziañ.
M. Petra dleomp-ny da gridi eus an Ilis Catholic ? D. 1. Ezeo unan, da lavaret eo, n'endeus nemet un Ilis guirion hep muy quen. 2. Hag ermés anezi ne deus quet a silvidiguez. 3. Ha pehiny so goüarnet gant ar Speret santel, ha rac-se ne hell quet fazia.
1677
Daveenn :
Do.
p17
ar werbl he devoa nav merc'h; a nav e teuas da eizh, a eizh da seizh etc, a ziv da unan, a unan da get
ar verbl he devoa nao merc'h; a nav e teuas da eiz, a eiz da seiz etc. a ziou da unan, a unan da qet
1732
Daveenn :
GReg
pg aine
eus a veur a somm ober unan hepmuiken
eus a veur a soum ober unan hepmuyquen
1732
Daveenn :
GReg
pg additionner
unan hag unan
unan hac unan
1732
Daveenn :
GReg
pg a
kant evit unan
cant evit unon
1732
Daveenn :
GReg
pg centuple (cent fois autant)
nemet unan pe zaou
nemed unan pe zaou
1732
Daveenn :
GReg
pg fors (Fors un, ou deux.)
Unan
1850
Daveenn :
GON.II
p.23 (un, une).
Unan hag unan int deuet.
Unan hag unan iñd deût.
1850
Daveenn :
GON.II
p.90 (Ils sont venus un à un).
Pegement a root-hu deomp ? Dek skoed a roin deoc’h, hag unan d’ho mab.
Pégémeñd a rôot-hu d’é-omp ? Dék skôed a rôinn d’é-hoc’h, hag unan d’hô mâb.
1850
Daveenn :
GON.II
p.61 (Combien nous donnerez-vous ? Je vous donnerai dix écus, et un à votre fils).
Kemerit un aval bennak.
Kémérid eunn aval-bennâg.
1850
Daveenn :
GON.II
p.75 (Prenez quelques pommes).
Ur wezenn bennak am eus diskaret.
Eur wézen-bennâg em eûz diskaret.
1850
Daveenn :
GON.II
p.75 (J'ai abattu quelques arbres).
unan
1850
Daveenn :
GON.II
pg unan (nom de nombre cardinal. un. une [...] joint aux pronoms personnels ou possessifs répond aux adj. "même" ou "seul").
Unan ha tregont
Unan ha trégont
1850
Daveenn :
GON.II
p.24 (trente-un).
unan da unan
1850
Daveenn :
GON.II
pg unan (un a un).
Unan [anezho], ar marc'hadour, a c'houie niveriñ, / Lavaret hep faziañ : unan ha daou zo tri.
Unan [anezho], ar marc'hadour, a c'hwie niveri, / Lavaret hep fazia : unan ha daou zo tri.
1867
Daveenn :
MGK
p80
Gwechall ar razh, ar goulm, ar vaot hag an heizez / O-fevar 'vel unan, veve gant karantez.
Gwechall ar raz, ar goulm, ar vaot hag ann heizez / Ho fevar 'vel unan, veve gant karantez.
1867
Daveenn :
MGK
p45
« Unan, daou, tri, pevar : evit peder sizhun / Peadra da zibriñ, ha me a zo war yun ! »
» Unan, daou, tri, pevar : evit peder zizun / » Peadra da zibri, ha me a zo war iun !
1867
Daveenn :
MGK
p98
Graet e kambr an tamaller publik, an 10 floreal, eilvet bloavezh a Republik Frañs, unan ha dirannek. Sinet : Donze-Verteuil.
Great e kampr an tamaller publik, an 10 floreal, eilved bloavez a Republik Franz, unan ha dirannek. Sinet : Donze-Verteuil.
1878
Daveenn :
EKG.II
p.206
D'an deirvet gwech an dilennadur a vefe embannet gant an hanter hag unan eus ar mouezhiou.
D'an deirved gwech an dilennadur a vefe embannet gant an hanter-hag-unan eus ar moueziou.
1909
Daveenn :
REZI
p. 8
Ret eo d'ar geder Awenez kaout a-du gantañ mouezhioù an hanter hag unan eus ar Varzhed bedet, a-benn bezañ digemeret Awenez.
Red eo d'ar geder Awenez kaout a du gantan moueziou an hanter-hag-unan euz ar Varzed bedet, a benn beza digemeret Awenez.
1909
Daveenn :
REZI
p. 13
Evel m’emañ, an tour-se n’en deus ket e bar e bro all ebet ; unan eus marzhioù ar bed eo-eñ.
Evel m’eman, an tour-ze n’en deus ket e bar e bro all ebet ; unan eus marziou ar bed eo-hen.
1923
Daveenn :
SKET
p.16
pep a unan
1927
Daveenn :
GERI.Ern
pg a3 (chacun une [pomme])
unan
1927
Daveenn :
Geri.Ern
pg a
unan all bennak
1931
Daveenn :
VALL
autre
unan a zaou
1931
Daveenn :
VALL
pg alternative
diwezhañ nemet unan
diweza nemet unan
1931
Daveenn :
VALL
pg avant-dernier
unan a zaou eo
1931
Daveenn :
VALL
autre
unan hag unan
1931
Daveenn :
VALL
pg a
Unan a zaou, founnus e vo ret d'ar gamaraded chomet dizalc'h gouestlañ ul lodenn vat deus o amzer stourm evit dishualiñ anezhe.
