Dezverkoù all

Distagadur

Stankter implij : 

Testeniekaet e : 
NDBF
GBAHE

Termenadur :  Kuzhat an termenadur

I. H.g. A. 1. Gwrez, gouloù, flammoù taolet gant udb. o teviñ. Emañ an tan en ti, kroget eo an tan en ti : emañ o teviñ, kroget eo da zeviñ. Kregiñ, ober, c'hwezhañ tan : e lakaat da vezañ. C'hwezhañ war an tan : evit reiñ nerzh dezhañ. Mougañ, lazhañ an tan : e lakaat da baouez. Marv eo an tan : n'eus ket mui anezhañ. Leskiñ en tan. Ur banne, ur begad tan. Ur fulenn, ur sklisenn dan. Un tantad tan. [1878] Evit merenniañ kement all a dud e oa ret kaout ur podad mat a yod ; hag evit aozañ ur podad mat a yod, eo ret kaout un tantad mat a dan. & Tan flamm, tan mat : a daol kalz flammoù, kalz a c'houloù. & Tr. adv. Dre skeud. Evel an tan, d'an tan ruz : buan-tre. Hag ac'hano evel an tan. Tec'hel d'an tan ruz. 2. Trl. skeud. (db. an dud) Skeiñ, teuler tan ha moged : taeriñ. & Bezañ krog an tan e lost e roched : tec'hel a-dizh. & Bezañ kroget an tan e gwerenn ub. : bezañ goullo e werenn, ha sec'hed c'hoazh gantañ. & (db. ar marc'hadourezhioù) Bezañ an tan war udb. : bezañ ker-ruz. & C'hwezhañ (an) tan etre tud : lakaat diemglev etrezo. & Dre c'hwez. Aet e vije en tan : gouest e vije bet d'ober forzh petra (evit kaout e c'hoant da sk.). Aet e vije en tan evit ober plijadur dezhañ. B. Ent strizh 1. Danvez o teviñ, en oaled dh. En ti-mañ n'eus ket a dan. Tan lann, keuneud, glaou. Lakaat koad en tan, teuler keuneud war an tan. Goleiñ, kafunañ an tan, pakañ an tan : dastum ar regez, al ludu warnañ. & Ur gaouad tan : pennad tan, berrbad dh., flammoù uhel ennañ. & Un oaledad tan. & Danvez tan : peadra da zeviñ, keuneud. & Pal-dan : d'e balañ. & DISPRED Ti-tan : ti-annez. 2. Trl. An tan a ziskouez avel, avel zo gant an tan : kalz a drouz gant e flammoù. & (db. an traoù) Gwellañ ma 'z eo eo da deuler en tan : ne dalvez netra ken. & Trl. skeud. Bezañ paket e dan da ub. : marv eo. & Paket eo an tan ha gwerzhet al ludu : peurechu eo an traoù. & Kaout ludu da c'holeiñ e dan : na ziskouez e imor, e santadoù. & Bezañ bepred etre e wele hag e dan : bezañ klañv-diglañv. & Bezañ muioc'h a voged eget a dan : ober muioc'h a ardoù eget a labour efedus ; diskouez eur pinvidikoc'h eget ma'z eur e gwirionez. 3. Peadra da danañ udb. Tennañ tan gant un direnn. Tennañ tan hag enaouiñ ur pennad gouloù. Lakaat an tan war e gorn, war e vutun. & Dre verr. Tan zo ganeoc'h ? : evit tanañ butun. & Ibil-tan : alumetezenn. & Maen-tan : doare maen a daol fulennoù pa vez stoket ouzh unan all hag a dalveze da dud ar ragistor da danañ an traoù. 4. Gwrez a dalvez da boazhañ, da dommañ ar boued. Lakaat ar soubenn war an tan. Aet eo ar gastelodenn diwar an tan. C'hwezhañ tan dindan goan. Poazhañ udb. war an tan gorrek. & Trl. (db an traoù tomm, ar boued alies) Terriñ e dan : yenaat. Tennit ar farz er-maez eus ar forn ma torro e dan. 5. Tan-gwall. Lakaat an tan war, en udb. Strinkañ, bountañ an tan en udb. An ti-se zo bet an tan warnañ. Emañ an tan er siminal : aet eo an tan er san divogediñ. & Trl. Kloc'h an tan : a soned pa veze an tan-gwall. & Lakaat an tan hag ar gwall dre ar vro : he distrujañ. 6. (db. ar brezel) Talbenn, lec'h emgann. Anavezout an tan evit ar wech kentañ. Mont d'an tan. [1877] An neb n'eo ket bet en emgann ne c’hello biken kompren petra eo an den paour e-kreiz an tan, war an dachenn. 7. Dre skeud. RELIJ. Poanioù gouzañvet gant an dud daonet. Tan ar purgator. C. Dre skeud. 1. (db. an dud, al loened) Startijenn, birvilh. O c'han a oa leun a dan. Ar gazeg-mañ zo kalz a dan ganti. Tan ar garantez. 2. Tanijenn, gor. Emañ an tan em dremm. D. Tr. adv. DISPRED. (db. an ardivinkoù) Dre-dan : o vont en-dro dre nerzh an tan. II. G. 1. Tra o teviñ, lakaet da zeviñ. Ouzh skleur an tanioù. & Tan sant Yann : tantad bras a reer devezh gouel Yann. 2. Dre ast. Letern a lakaer ouzh ul lestr da vezañ gwelet en noz. Tanioù ul lestr. 3. Dre verr. Tour-tan. Gwelet an tanioù en noz. III. Termen a ya da sevel touadelloù. Tan ha kurun, tapet on ! Mil mallozh an tan hag ar gurun, ret eo din lazhañ anezho o-daou !

Skouerioù istorel : 
177
Kuzhat roll ar skouerioù

flamm tan

1499
Daveenn : LVBCA p78, 191 (flambe de feu)

tan

1499
Daveenn : LVBCA p191

atizañ an tan

1499
Daveenn : LVBCA p23, 29, 191 (atiser le feu)

elfenn dan

1499
Daveenn : LVBCA p69, 191 (estincelle)

fulenn dan

1499
Daveenn : LVBCA p191

[P]an oant taolet en tan ez rentjont o anaon da zDoue, hep bezañ losket blevenn erbet dezhe nag ivez akoustremant ha kement a yoa gante[.]

1576
Daveenn : Cath p15

Vertuzioù an Agnus Dei. / Ez chas brun an c'hurunoù [ec'h argas strak ar gurun], / Ez efas naet ar pec'hedoù, / Ez vir ouzh an tan pep manier, / Skaf ha lestr a cheñch [a sach] a zañjer, / Ez vir [e] pep tu ouzh marv subit, / Droukspered kre a chas kuit, / Ez spont sklaer an adverserien, / Ez rent soulas d'an wreg vrazez, / O tont da c'henel en gwel spes, / Ez ro grasoù, ez vir ouzh [drouk]chañs, / Pa en zouger gant reverañs. / A vent, nepred, na doutet pas, / ken din eo an bihan hag an braz.

1622
Daveenn : Do. p58

tan

1659
Daveenn : LDJM.1 pg feu

tantad tan

1659
Daveenn : LDJM.1 pg boufée de feu

tanioù

1659
Daveenn : LDJM.1 pg feu

tan flamm

1659
Daveenn : LDJM.1 pg feu (flambant)

tantez tan

1659
Daveenn : LDJM.1 pg tantez (tan)

kahuniñ an tan

1659
Daveenn : LDJM.1 pg couurir (le feu)

skod tan

1699
Daveenn : Har. pg tan

ober tan

1732
Daveenn : GReg pg allumer, (faire du) feu

ar gistion dan

1732
Daveenn : GReg pg gène (Gêne, la question du feu.)

fichellet an tan

1732
Daveenn : GReg pg fourgonner (remuer le feu dans le four avec le fourgon, pp.)

fichelliñ an tan

1732
Daveenn : GReg pg fourgonner (remuer le feu dans le four avec le fourgon, Van.)

fichal an tan

1732
Daveenn : GReg pg detiser (ôter les tisons du feu), fourgonner (remuer le feu dans le four avec le fourgon, Van.)

Ned eus ket a voged hep tan.

1732
Daveenn : GReg pg fumée (Il n'y a point de fumée sans feu : phrase proverbiale.)

Dibaot siminal a voged / Anez ma vez tan en oaled.

1732
Daveenn : GReg pg fumée (Il n'y a point de fumée sans feu : phrase proverbiale.)

kistion an tan

1732
Daveenn : GReg pg gène (Gêne, la question du feu.)

an touch tan

1732
Daveenn : GReg pg gène (Gêne, la question du feu.)

dasorc'h tan

1732
Daveenn : GReg pg allumer, (rallumer le) feu

emañ an tan ez fornez

1732
Daveenn : GReg pg affaire

elumiñ tan

1732
Daveenn : GReg pg allumer, (faire du) feu

fo an tan

1732
Daveenn : GReg pg ardeur (du feu)

Alanig al louarn a lekeas an tan er wezenn hag e kouezhas d'an douar an eredigoù hag-i rostet-suilh

1732
Daveenn : GReg pg aigle

nerzh an tan

1732
Daveenn : GReg pg activité

tan liskidik

1732
Daveenn : GReg pg (feu) ardent

tommder an tan

1732
Daveenn : GReg pg activité, (ardeur du) feu

e-tal an tan

1732
Daveenn : GReg pg aupres (auprès du feu)

elienenn dan

1732
Daveenn : GReg pg bluette (petite étincelle de feu)

sklisenn dan

1732
Daveenn : GReg pg bluette (ou étincelle de feu, ou petits éclats qui sortent du fer chaud quand on le bat)

atizer tan

1732
Daveenn : GReg pg (boute-feu, qui seme des querelles)

lakaat ar ber oc'h an tan

1732
Daveenn : GReg pg (mettre la) broche

tennañ ar ber dioc'h an tan

1732
Daveenn : GReg pg (oter la) broche (du feu)

kaouadig tan

1732
Daveenn : GReg pg brouée (de feu)

lakaat an tan war ur re

1732
Daveenn : GReg pg brûler (quelque maison, y mettre le feu)

bodad tan

1732
Daveenn : GReg pg buisson (ardent, buisson où Dieu apparût à Moyse, que les Rabbins disent avoir été une aubépine, d'où cet arbrisseau a aussi pris son nom)

bodenn tan

1732
Daveenn : GReg pg buisson (ardent, buisson où Dieu apparût à Moyse, que les Rabbins disent avoir été une aubépine, d'où cet arbrisseau a aussi pris son nom)

cheñch ar metal gant an tan, e raz, pe, e poultr ar finañ

1732
Daveenn : GReg pg calciner

an toull tan

1732
Daveenn : GReg pg (la lumiere d'un) canon

kambr an touch tan

1732
Daveenn : GReg pg chambre (de la question)

lakaat ar gaoter war an tan

1732
Daveenn : GReg pg (mettre la) chaudiere (au feu, ou, la marmite, pour faire de la soupe, pour cuire de la chair &c)

emañ an tan er siminal

1732
Daveenn : GReg pg (le feu est à la) cheminée

ar c'hoad fav a strakl en tan

1732
Daveenn : GReg pg (le bois de hêtre) craquette (au feu)

un tan divorus

1732
Daveenn : GReg pg dévorant (Un feu dévorant.)

fichellañ an tan

1732
Daveenn : GReg pg detiser (ôter les tisons du feu), fourgonner (remuer le feu dans le four avec le fourgon)

atizañ tan, diroll, e-touez kêriz

1732
Daveenn : GReg pg (exciter une) émeute

daoulagad leun a dan

1732
Daveenn : GReg pg (des yeux) étincelans

tan

1732
Daveenn : GReg pg fanal (feu d'une lanterne de vaisseau), feu (élement)

tanioù

1732
Daveenn : GReg pg fanal (feu d'une lanterne de vaisseau)

elumiñ an tan

1732
Daveenn : GReg pg (faire) fanal

un tammig tan

1732
Daveenn : GReg pg (un peu de) feu

discraba an tan

1732
Daveenn : GReg pg (éparpiller le) feu

mougañ, lazhañ an tan

1732
Daveenn : GReg pg (éteindre le) feu

tan a joa

1732
Daveenn : GReg pg feu (de joie)

tan artifis

1732
Daveenn : GReg pg feu (d'artifice)

tan sant Nikolaz, tan santez Klera, tan santez Helena

1732
Daveenn : GReg pg feu (saint Elme, feux volants autour des mats des vaisseaux sur mer, causez par les exhalaisons des tempêtes, & appellez par les anciens, castor & pollux)

tan gwez, tan savaj

1732
Daveenn : GReg pg feu (sacré, maladie)

reiñ touchoù tan da un torfetour

1732
Daveenn : GReg pg gène (Donner la gêne, ou la question du feu à un criminel.)

reiñ an touch tan da un torfetour

1732
Daveenn : GReg pg gène (Donner la gêne, ou la question du feu à un criminel.)

ober flammañ an tan

1732
Daveenn : GReg pg flamber (Faire flamber le feu.)

graet flammañ an tan

1732
Daveenn : GReg pg flamber (Faire flamber le feu, p.)

lekaet an tan da flammañ

1732
Daveenn : GReg pg flamber (Faire flamber le feu, p.)

An tan flamm eus an ifern a losk atav hep nepred reiñ an disterañ sklêrijenn.

1732
Daveenn : GReg pg flamme (Les flammes éternelles ne luisent point.)

ar flammoù milliget eus a dan an amourousted

1732
Daveenn : GReg pg flamme (Les flammes de l'amour.)

an tan a flammas en un taol

1850
Daveenn : GON.II pg flamma

roit an direnn din, ma tennin tan

1850
Daveenn : GON.II pg diren

an tan a zistlabez pep tra

1850
Daveenn : GON.II pg distlabéza

dre-greiz an tan e tremenas

1850
Daveenn : GON.II pg dré-greiz

e-harz an tan emañ

1850
Daveenn : GON.II pg é-harz, é-c'harz, éharz

eeunañ a ray gant an tan

1850
Daveenn : GON.II pg eeuna, euna

likit an tan da flammañ

1850
Daveenn : GON.II pg flamma

mekanikoù-tan

1850
Daveenn : GON.II.HV pg mékanigou (-tân)

tan

1850
Daveenn : GON.II pg tân, tanuz

tanioù

1850
Daveenn : GON.II pg tân

likit ar yod war an tan

1850
Daveenn : GON.II pg tân

lazhit an tan

1850
Daveenn : GON.II pg tân

Yen eo, ret eo ober tan.

1850
Daveenn : GON.II p.84, livre second, « Il fait froid, il faut faire du feu ».

Bleudit mat ar pesked a-barzh e lakaat war an tan.

1850
Daveenn : GON.II pg bleûda (Couvrez bien le poisson de farine, avant de le mettre sur le feu).

Lakait un dornad askloed en tan.

1850
Daveenn : GON.II pg askleûden (Mettez une poignée de copeaux au feu. Ce mot est du dialecte de Cornouaille).

Kafunet hoc'h eus-hu an tan ?

1850
Daveenn : GON.II pg kafuni (Avez-vous couvert le feu ? )

Ar bezhin a zo mat da ober teil ha ta ober tan.

1850
Daveenn : GON.II pg bézin (L'algue sert à faire de l'engrais et à brûler).

An tan a zo en ti, kit da glask ar vangounellerien.

1850
Daveenn : GON.II pg bañgouneller (Le feu est à la maison, allez chercher les pompiers).

an tan

1850
Daveenn : GON.II ann (le feu)

Kalz a dud a vezo da lein, ur beriad bras a oa ouzh an tan.

1850
Daveenn : GON.II pg bériad (Il y aura beaucoup de monde à dîner, il y avait une grande brochée au feu).

Grit un ant evit herzel ouc'h an tan.

1850
Daveenn : GON.II pg añt (Faites une tranchée pour arrêter le feu.)

tanioù

1850
Daveenn : GON.II p.17, livre premier, "des feux".

tan

1850
Daveenn : GON.II p.17, livre premier, "feu".

koazhañ a ray an dour, ma n'en tennit ket diwar an ta

1850
Daveenn : GON.II pg koaza

Likit an darbod war an tan

1850
Daveenn : GON.II pg darbôd (mettez le tesson sur le feu)

Daskrenañ a rae, evitañ da vezañ e-kichen an tan.

1850
Daveenn : GON.II pg daskréna (Il trembotait, quoique auprès du feu).

ne c'hellin biken dasorc'hiñ an tan

1850
Daveenn : GON.II pg dazorc'hi

tennit an tamm koad-se eus an tan, pe e tevo penn-da-benn

1850
Daveenn : GON.II pg devi

Pellait diouzh an tan.

1850
Daveenn : GON.II pg diouc'h, diout, diouz (Eloignez-vous du feu).

Koulskoude, pa welas e oa ker kastizet, / Gant ul lostennad keuz, ar verc'h a voe nec'het. An oad ha c'hoant bremañ a lavar dimeziñ. Gwelit, mousklenn grinet zo [sic, emañ] an tan en he zi !

1867
Daveenn : MGK p57

tud, c'hwi holl en em gar, Breizhiz eus a bep bro, en em garit bepred, na vezit ket hedro ! E liorzh ar bed poanius, boked ar garantez a vez, seul vui eo kozh, kaeroc'h-kaerañ bemdez. En em harpit noz-deiz, an eil hag egile, ha ne skuizhot en hent, kaer ho pezo bale ; nad it ket eus ho pro, nad it ket pell da gantreal, gant aon na ve anken en hent ouzh ho kedal. Evidon-me a gar va zud, va yezh, va bro ha kement zo enni : reier, brug ha derv, me zo gwelloc'h ganin gwelet an heol e Breizh, klevet trouz ar mor don o krozañ a-hed an deiz, bezañ paour, reuzeudik ken a rankin mervel, eget bezañ eürus en ur vro all a-bell, ma ve ret din eno mougañ ar garantez a zo krog em c'halon, evel tan ur fornez.

1867
Daveenn : MGK p21

Evidon-me a gar va zud, va yezh, va bro / Ha kement zo enni : reier, brug ha derv, / Me zo gwelloc'h ganen gwelet an heol e Breizh, / Klevet trouz ar mor don o krozañ a-hed an deiz, / Bezañ paour, reuzeudik ken a rankin mervel, / Eget bezañ eürus en ur vro all a-bell, / Ma ve ret din eno mougañ ar garantez / A zo krog em c'halon, evel tan ur fornez.

1867
Daveenn : MGK p21

— « Eus a zen ? eme 'l leon ; mat ! mat ! Bremañ-souden / Ra vo c'hwezhet an tan warnañ, ma na deu ket ! »

1867
Daveenn : MGK p104

An neb n'eo ket bet en emgann ne c’hello biken kompren petra eo an den paour e-kreiz an tan, war an dachenn.

1877
Daveenn : EKG.I. p.287

N’oamp ket bet pell evit lavaret ar c’homzoù-se ; evelato hor boa roet amzer d’ar pemzek soudard da vont dreistomp. N’oant ket aet re hir, ha me lavaret : — Tan, paotred !

1877
Daveenn : EKG.I. p.278

Ya, a-walc’h e oa un den fall er c’hiz-se en ur barrez, hag e vije bet ur c’hikon e vije zoken, evit hadañ an tan war e lerc’h ha lakaat pep tra en diroll.

1877
Daveenn : EKG.I. p.238

Ar Breizhad, evitañ da vezañ dispont dirak an tan hag an dir, a zo aonik, spontik-meurbet dirak an divroidi ; pe evit lavaret gwell, ar Breizhad a lez e skiant-vat a-gostez evit krediñ ha mont da heul an hini a deuio da gontañ dezhañ sorc’hennoù burzhudus, dispar ha diskiant, ma n'eo ket eus e vro, ma ne gomz ket yezh e dudoù-kozh ; abalamour da se ez aed a-unan gant an divroidi a rae en hor bro an traoù fall a gontañ amañ.

1877
Daveenn : EKG.I. p.173

Ar republikaned, evel pa vije tan an ifern en o c’halon, n’oant ket evit gouzañv e chomje e iliz ebet an disterañ tra santel.

1877
Daveenn : EKG.I. p.30

Kounnaret eo war-lerc’h an dud a gar c’hoazh o Doue, evel pa ve tan an ifern o virviñ en e galon.

1877
Daveenn : EKG.I. p.108

Amañ, em zi-me, a-zioc’h kraou ar saout, ez eus ur sanailh ha ne gredan ket ec’h afe den da sellet ennañ ; yen eo an amzer hag eno n’heller ket ober tan, mes ezhenn ar saout a zalc’ho tomm a-walc’h deoc’h.

1877
Daveenn : EKG.I. p.46-47

Ha penaos hoc’h eus anavezet n’emaomp ket a-du gant ar republikaned, ha n’oamp ket deuet da lojañ d’ho kêr evit lakaat an tan warnoc’h ?

1877
Daveenn : EKG.I. p.82

Evit merenniañ kement all a dud e oa ret kaout ur podad mat a yod ; hag evit aozañ ur podad mat a yod, eo ret kaout un tantad mat a dan.

1878
Daveenn : EKG.II p.69-70

Daou zervezh goude taol Trefalegenn, e-pad m’edomp o tommañ en-dro d’un tamm tan hor boa alumet, war-dro peder eur dioc’h [diouzh] an abardaevezh, e teuas en hon touez an Aotrou de Kerbalaneg [sic], atav un aer nec’het dezhañ.

1878
Daveenn : EKG.II p.101

— Touer-Doue, serrit ho kinou gant aon na gouezhfe warnomp tan an eñv.

1878
Daveenn : EKG.II p.64

Un hantereur goude-se ne glevemp nemet an tan o rostañ, an treustoù o sklakal, an toennoù o kouezhañ en o foull...

1878
Daveenn : EKG.II p.56

— Ya, ya ; lakeomp an tan en ti, eme an holl a-bezh.

1878
Daveenn : EKG.II p.56

Me a chome mantret o welet kemend-all a dan hag a c’hlaou, pa santis un tamm tommder o tont ennon.

1878
Daveenn : EKG.II p.31

Kri ha youc’herezh a gleven ivez, evel pa vije kollet o fenn gant ar re o doa lakaet an tan.

1878
Daveenn : EKG.II p.30

Destum a ris va benviajoù tennañ-tan, hag ur pennadig gouloù-koar, gant aon n’am bije ezhomm da welet sklaer un tu bennak, e-pad an noz.

1878
Daveenn : EKG.II p.21

— Louzoù marc’had-mat, Aotrou, eo hennezh ! Emaoc’h oc’h esa ober goap ac’hanon ; mat, hen ober a rin, rak an tan a zo em morzhed.

1878
Daveenn : EKG.II p.21

— Alo, paotred, peger buan e sav an tamm bara an den war e dreid ! Bremaik edoc’h o vont da gouezhañ war ho penn, ha bremañ emañ adarre an tan en ho lagad.

1878
Daveenn : EKG.II p.5

An driwac’h eus a viz diwe[zh]añ, Mari Kergall, deus Kerprijent he devoa lakaet an tan war he zi. Mezv oa pe, da vihanañ, gwall dommet, pa he doa graet an t[a]ol.

1898
Daveenn : KZVR Supplément à la Croix des Côtes-du-Nord du dimanche 23 janvier, p.2

Tan-gwall - Ar pemzek deus ar miz-mañ, an tan a zo bet krog en ti an itron Pichon. ‘Barzh ar c’hrignol eo e krogas, da gentañ, o teviñ bernio[ù] greun a oa bet lakaet eno. Ac’hane e savas dre an doenn hag e tiskaras ane[zh]i. Gallet e [v]oe harz ane[zh]añ da grigiñ ‘barzh an tier all. Be[z]añ zo bet, koulskoude, meur a goll.

1898
Daveenn : KZVR Supplément à la Croix des Côtes-du-Nord du dimanche 23 janvier, p.2

Pehini ac'hanoc'h, ma lennerien, en ur lakaat an tan war un alumetezenn, d'an noz, er devalijenn, na'n neus ket gwelet, o sevel diwar e voest chimikez, evel ur vogedenn lugernus ?... Se a c'hoarvez peurvuiañ pa ve[z] gleb an amzer ha mouest an alumetez.

1898
Daveenn : KZVR Supplément à la Croix des Côtes-du-Nord du dimanche 23 janvier, p.1

grit tan da flammañ krez an hini bihan

1909
Daveenn : BROU p. 238

an tam kig a zo digrutet war an tan

1909
Daveenn : BROU p. 224 (se réduire)

N'eus na tan na c'huban

1909
Daveenn : BROU p. 388 (je n'ai entendu cette expression que lorsqu'on était en retard pour allumer le feu)

An teir flac’h, gwashoc’h distronket eget biskoazh, o krenañ gant ar skuizhder, en em vriate o divrec’hioù, hag e vanent en o gourvez e-tal an tan peuzvarv.

1923
Daveenn : SKET p.114-115

Enaouiñ tan dre rimiañ daou brenn an eil ouzh egile

1923
Daveenn : SKET p.190, « Geriadur ar "Skelta Segobrani" (an daou levr kenta) » "Produire du feu par le frottement de deux morceaux de bois".

Dre-se, e c’hourc’hemennas ma roje hiviziken, a-vareoù, tud ar gourenez profadoù dilhad d’an teir c’hoar hag e lezjent bemnoz war ar garreg m’edont boas da nozvezhiañ, boued, died hag un tan war enaou.

1923
Daveenn : SKET p.115

El latarenn a c’holoe ar mor e weled evel ur voull-dan, euzhus ha taer, a dostae outo a-dizh.

1923
Daveenn : SKET p.111

Dispennet e veze ar savadelloù-berioù (2) hag enaouet an tanioù ; pastelloù kig a boazhed er ber ouzh an tan-flamm pe a verved e kaoterioù arem, e listri kouevr.

1923
Daveenn : SKET p.61-62

War a leveront, daou vugel uhel eus meuriad gwenvidik ar re-Zivarvel, an daou ma sked evel regez-tan ar c’huchennadoù-blev lugernus anezho e-kreiz bodad an doueed e Dêvobriga (kreñvlec’h an doueed), — anvet em eus Lugus ha Belisama, — a weladennas meur a wech diskennidi Manos ha Bena en o c’hoadoù, hag o c’helennas war veur a dra.

1923
Daveenn : SKET p.58

En e greiz, e kreiz Aedobitus, a-dre kreñvvogerioù tan dezho ouzhpenn mil "rasta" uhelder, dek mil "leuga" led, kant mil "leuga" hed, dindan koabrennoù tan ma kroz ar gurun enno dibaouez, war al leur-zouar a zo heñvel ouzh houarn ruziet gwenn-kann hag atav kren-digren, emañ ar Bezout, n’eo bet gwelet biskoazh ha na vo gwelet biken gant dremm mab-den, ha n’ouzer anv ebet dezhañ.

1923
Daveenn : SKET p.27

War un dro e kave nerzh an tan hag an heol, an douar hag an dour, an aer hag an amzer, hent frank da dreantiñ e gorf ha d’hel lakaat gwevn, kalet ha start.

1924
Daveenn : SKET.II p.18

En devezhioù glav pe latar, pe c’hoazh er goañv p’edo an erc’h o c’holoiñ an douar en ur deñvalaat an oabl, Velia e dostae ouzh flammoù-tan luc’hus an oaled.

1924
Daveenn : SKET.II p.13

Mall en dije da vont d’an aod, plijadur o tiaochañ tammoù koad evit ober tan : ezhomm a veze atav a draou tan en ti Izabel.

1924
Daveenn : BILZ1 Niv. 42, p.975 (Even 1924)

Da ouel ar Chandelour, / Ar gegel en dour, / Ar c’hant[o]leur en tan, / Hag ar merc’hed d’o gwele goude koan.

1924
Daveenn : BILZ1 Niv. 41, p.943(Mae 1924)

Izabel war an oaled a entize an tan dindan he soubenn.

1925
Daveenn : BILZ2 p.166

Eizh devezh zo em eus lakaet ur vruzunenn eus an traet-se war ar goañvenn a verve war biz bihan va zroad kleiz, abaoe n’on ket evit herzel, n’on ket evit pad ganti : an tan ruz a zo e-barzh.

1925
Daveenn : BILZ2 p.136

— Ma ! ma ! ro tan deomp, eme Fiakr an Tev, greomp pep a gornedad.

1925
Daveenn : BILZ2 p.137-138

Koshaet ar barner : bremañ ne dalveze dezhañ netra kement hag un tantad mat a dan war oaled e gambr, hag ur werennad flip en e gichen, war daolenn ar chiminal.

1925
Daveenn : BILZ2 p.163

tan

1927
Daveenn : GERI.Ern pg añ

tan

1927
Daveenn : GERI.Ern pg añ

tan

1927
Daveenn : GERI.Ern pg añ

A-vec'h - a-bouez - ma oamp gourvezet hon-daou, an tren a loc'has evit mont etrezek Masalia. Ar marc'h-du a roc'he hag a strevie gwashoc'h eget un imbod : Tik ! ha Tik ! Tak ! ha Taka ! Taka ! Puf ! Puf ! Stsss ! Stsss ! emezañ en ur deurel elfennoù tan, moged glas ha dour berv dre e fronelloù ha dre e c'heol ha kaoc'h-houarn gant e ziadreñv.

1929
Daveenn : SVBV p11

muioc'h a voged eget a dan

1931
Daveenn : VALL pg (plus d')apparence (que de réalité)

tan a zo en oaled

1931
Daveenn : VALL pg a1 (il y a du feu dans le foyer)

tan

1931
Daveenn : VALL pg a, ame, ardeur (au fig.)

ibil tenn tan

1931
Daveenn : VALL pg allumette

fulenn dan

1931
Daveenn : VALL pg bluette

an tan a grog er metaloù

1931
Daveenn : VALL pg agir (le feu agit sur les métaux)

korn tan

1931
Daveenn : VALL pg (pot d')amadou

lakaat an tan war

1931
Daveenn : VALL pg allumer

pod tan

1931
Daveenn : VALL pg amadou

bez' ez eus tan en oaled

1931
Daveenn : VALL pg a1 (il y a du feu dans le foyer)

keniliñ tan

1931
Daveenn : VALL pg attiser

keuneud tan

1931
Daveenn : VALL pg bois (de chauffage)

Chom a sav dek munut dre bep eurvezh kerzhout ; da zek eur, an arsav brasañ, c’hwezhañ tan ; aozañ soubenn ; lakaat eur c’horniad butun gros ; mont adarre betek an enderv ; digouezhout en ur bourk pe en ur gêrig vihan ; klask ur c’hrignol gant e-leizh a blouz pe foenn ; kaout arc’hant a-walc’h da foetañ oc’h ober tro an ostalerioù, ha mont da gousket hep soñjal da netra, marv gant ar skuizhder ; adsevel da veure, ha mont adarre a-raok ; setu penaos e tremenis an tri devez « manoeuvre » da stlepel er mor an alouberien a oa sañset bezañ douaret e Pontrev.

1944
Daveenn : EURW.1 p.199

Soñjal a raent : — « Paour kaezh ["Paourkaezh"] marichal ! Poazhet eo e empenn gant tan ar c’hovel ! »

1944
Daveenn : ATST p.114

– « Ma, deuit d'azezañ e korn an tan da dommañ »

1944
Daveenn : EURW.1 p38

Bremañ emañ amzer ar moto, an oto, ar vilo, ar c’harr-nij, ar marc’h-du, ar marc’h-dre-dan. Evit ar marc’h pevarzroadek, ’m eus aon ne vo mui kavet implij dezhañ bremaik nag ouzh karr nag ouzh alar ; implij e ti er c’higer [sic, "e ti ar c’higer"], ne lavaran ket.

1944
Daveenn : ATST p.9

— « Mar deo ["Mard eo"] un tammig digristen, ne dalvezo ket deomp tan an ifern. » — « O ! fidandoustik ! arabat ! arabat e vefe ! »

1944
Daveenn : ATST p.75

Ur c’had a lammas er waremm hag, e tri pe bevar lamm he doa gounezet an tu all, an tan, ha neket ar plom, en he fenn a-dreñv.

1944
Daveenn : ATST p.78

- Tra spontus eo neuze karantez ar c'hig ! - Tra neñvel ! Hi ar fulenn, a c'hwezh an tan, ha hi ar feunteun el lazh...

1949
Daveenn : SIZH p.57

- Karout a rafen dirouestlañ ar gudenn : an ere a zo etre tan va c'hig hag ar gweledigezhioù-se ; a vez hentet gante va nozvezhioù.

1949
Daveenn : SIZH p.56

- Me da lazho, tan an ifern ! emezañ en ur skrignadenn

1949
Daveenn : SIZH p.51

Ar breur Arturo a oa an tan en e gig, en e wad, en e benn. Stignet e oa e izili, ken e kinnigent tarzhañ.

1949
Daveenn : SIZH p.51

Ar vaouez a oa en-dro dezhi c'hwez-tan ar bleunioù-noz, hag he mouezh a oa re bar, gant he flegoù-displegoù da delennadeg an eostig, tomm hag heson.

1949
Daveenn : SIZH p.42

Kaer en deus treiñ ha distreiñ, ne zeu ket ar c'housked dezhañ. Re domm eo en e logig. Hag atav an tan en e wad. Diwiskañ a ra e roched. Sevel a ra. Emañ e noazh-pilh en noz teñval-dall. Ur vezh dudius a laka e gorf da skrijañ.

1949
Daveenn : SIZH p.51

P'eo bet c'hwezhet ganti em gwazhied tan ar c'hoant gouzout, hi a vezo anezhi ivez ar feunteun, a lazho an tan-se...

1949
Daveenn : SIZH p.64

C'hwek eo ar garantez e-giz ar mel, ha taer e-giz an tan-flamm...

1949
Daveenn : SIZH p.57

Mallozh ruz-tan d'an touer brein !

1960
Daveenn : PETO p66

Penaos, d'ur verc'h desavet mat, / Ren buhez fur, onest ha glan, / Ha, doujus 'keñver mamm ha tad, / Bourrañ el lazh, e-kreiz an tan ?

1960
Daveenn : PETO p60

Eno e krogomp gant al labour, hag en eil nozvezh tremenet eno em boe tu da welout ur veilhadenn-gañv, en-dro d'an tan, gant garmoù leñverezed.

1985
Daveenn : DGBD p37

Divesker ar paotr a bareas, ur wech uzet tan an "emetin", anat eo, hag e c'hellas distreiñ d'e labour evit mat.

1985
Daveenn : DGBD p80

Pell e vez an abadenn o klask kregiñ ur wech deuet an noz ha degouezhet ar weladennourien eus ar c'hêrioù tostañ, e doare ma ne vez ket en he zan a-raok hanter-noz.

1985
Daveenn : DGBD p74

Ken tost din e tarzhas un anezho [obuzioù], ma voen bannet gantañ en aer, kollet ma anaoudegezh ganin ha suilhet euzhus ma fas gant an tan hag an afenn flaerius o tont dioutañ.

1999
Daveenn : KOKE.II p154

N'eo ket abalamour d'an dra-se eo reizh implijout doareoù ha n'int ket ken feuls evel, da skouer, plantañ tan en tourterioù a vo implijet da sevel ur c'hamp-bac'h nevez.

2015
Daveenn : DISENT p66-67

Ofis publik ar brezhoneg

Rouedadoù sokial