I.
G.
A. Unan eus an div rann gevatal a ya d'ober un hollad.
Eno edo an hanter eus al labourerezed. Lakaet e oa bet hanterioù ejen stag ouzh an treustoù.
&
Un hanter hini, un hanter unan : unan eus an div rann gevatal a ya d'ober an dra-mañ-tra.
&
(db. an traoù)
Bezañ e daou hanter : bezañ div rann gevatal ouzh e ober.
&
Trl.
Na gaout an hanter eus netra : na gaout netra koulz lavaret.
B. Dre ast.
1. Lodenn eus udb. zo mui pe vui kevatal d'ar peurrest eus an dra-se.
Graet en deus un hanter mat eus e labour. N'eo ket un hanter hini, un hanter unan : n'eo ket dister, ur pezh hini eo. An hanter brasañ eus an dud : an darn vrasañ anezho.
2. (dirak an adv. re, dirak un ag., un adv. en e zerez uheloc'h)
[1931] Kalz.
Un hanter re. Un hanter verroc'h. Un hanter nebeutoc'h. Kaout an hanter muioc'h a oad eget ub. all.
[1944] « Penaos, Lom ? Abalamour ma ’m eus labouret un hanter muioc’h egedoc’h. »
3. (en amzer pe en egor)
Kreiz (udb.)
Aet e oant betek an hanter eus an hent, betek hanter ar grec'henn. Mont en dour betek hanter e c'har, betek hanter e gorf, betek e hanter. Aet eo ar batatezenn fall betek he hanter.
• (en amzer)
Da hanter miz Mae, da hanter Vae : e-kreiz miz Mae. War-dro hanter miz Gwengolo, war-dro hanter Wengolo.
[1925] Ar pesked-red a deu, war hon aodoù, entre hanter miz Kerdu ha diwez miz Genver, evit leuskel o laezhenn pe o vioù.
&
Trl.
Troc'hañ udb. dre an hanter, dre e hanter : evit ober div lodenn gevatal anezhañ.
II.
H.g.
A.
1. Pezh a ya d'ober unan eus an div rann gevatal a c'hoarvez un hollad enno.
Labourat hanter amzer, war hanter amzer.
2. Trl. (db. an dud)
Na gaout hanter eus udb. : na gaout an hanter eus ar pezh zo ezhomm, na gaout tra-walc'h evit bastañ d'un ezhomm bnk.
&
Trl. (db. an traoù)
Na vezañ a-walc'h na hanter eus udb. : bezañ kalz re nebeut anezhañ.
&
Trl. (db. al liñvennoù)
Mont da hanter : koazhañ betek ma ne van nemet an hanter eus ar c'hementad a oa da gentañ.
&
Trl. (db. an dud)
[1985] Mont war hanter gant ub. : rannañ gantañ en un doare kevatal, ar berc'henniezh, an atebegezh, an dispignoù, ar gounidoù, h.a. a denn d'un obererezh bnk.
[1985] Koazhet eo niver an dreizhidi war an hanter.
&
(db. an traoù)
Bezañ war hanter : bezañ rannet e div lodenn gevatal.
Bez' ez eus teir farrez e oa enno war hanter brezhoneg ha galleg.
&
Tr. adv.
Hanter amzer : a-hed an amzer eus ar pad a denn d'un implij amzer bnk.
Hanter amzer e vezont er gêr bremañ.
&
Tr. adv.
[1931] Hanter hent : keit ha keit diouzh an daou benn eus un hent bnk.
Chom a-sav hanter hent. Chom en hanter hent.
&
Hanter-ouzh-hanter, hanter evit hanter : kement-ha-kement.
Lakaat dour ha gwin hanter-ouzh-hanter.
&
Gounit hanter-ouzh-hanter : kaout kant dre gant a c'hounid.
B. [1732] Kreiz udb.
Bezañ en hanter oad : e-kreiz e oad.
Da hanter vintin : e-kreiz ar mintinvezh.
Hanter vare a vez teir eur goude an distro.
C. Trl.
Ober, lavaret udb. diwar hanter : hep mont betek penn gant ar pezh a reer, a lavarer.
&
Ober udb. a hanter, n'ober udb. nemet a hanter : chom hep e seveniñ penn-da-benn.
&
N'eo ket laer a hanter : laer eo da vat.
Evezh. : Kemm. blot. e deroù an anvioù-kadarn a lakaer goude hanter.
Daveenn :
GON.II
p.59, "Nous avons passé la moitié de l'hiver".
Roit din an hanter eus a un dorzh vara.
Rôid d'in ann hañter eûz a eunn dorz vara.
1850
Daveenn :
GON.II
p.60
Unan eus an alc'houedered : / En ur vont da ganañ : « ne bec'hin mui sant Pêr ! » / Betek an heol hag ar stered, / En doa ankounac'haet e oa, war-dro 'n hanter, / Aet en-dro an nevez-amzer, / Hep reiñ d'e galonig dudi ar garantez.
Unan euz ann alc'houedered : / Enn eur vont da gana : « ne bec'hinn mui sant Per ! » / Betek ann heol hag ar stered, / En doa ankounac'heat e voa, war dro 'nn hanter, / Eat enn dro ann nevez amzer, / Hep rei d'he galounik dudi ar garantez.
1867
Daveenn :
MGK
p51
E-touez bugale 'n dud[,] an hanter, pe war-dro, / Da gannañ 'n hanter-all[,] treujoù keuneud a ro ; / En-dro dezho [ez] euz stignet droug.
Etouez bugale 'nn dud ann hanter, pe war-dro, / Da ganna 'nn hanter-all[,] treujou keuneud a ro ; / Enn dro d'ezho [ez] euz stignet drouk.
1867
Daveenn :
MGK
p107
Piv a zo aze ? Respontit dioc’htu, pe me a laosk va c’hi warnoc’h, hag a faout deoc’h ho penn, dre an hanter, evel un irvinenn, gant va zaol bouc’hal.
Piou a zo aze ? Respountit dioc’h-tu, pe me a laosk va c’hi varnoc’h, hag a faout d’ehoc’h ho penn, dre an hanter, evel eun irvinen, gant va zaol bouc’hal.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.139
Evel a lavaras ar c’horonal a c’hoarvezas : pevar-c’hant soudard a chomas e Plougerne da ziwall ar person "intru", ha bemdez, d’o gwelet ha da c’houzout penaos ez ae an traoù, e teue eus a Lesneven ur c’hant pe ur c’hant hanter all hag a ranked da vevañ ivez kerkoulz hag ar re a chome er bourk.
Evel a lavaraz ar c’holonel a c’hoarvezaz : pevar c’hant soudard a jommaz e Plougerne da ziouall ar persoun "intru", ha bemdez, d’ho guelet ha da c’houzout penaoz ez ea an traou, e teue euz a Lesneven eur c’hant pe eur c’hant-hanter-all hag a ranket da veva ive kerkouls hag ar re a jomme er bourk.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.236
Filip a valeas a-hed ar skourr, a blege gantañ ken na edo e-unan en dour betek e hanter ; astenn a reas e zorn evit distagañ ar soudard dioc’h ar skourr m’oa speget outañ.
Philip a valeaz hed ar skour, a blege ganthan ken a edo he-unan enn dour betek he hanter ; astenn a reaz he zourn evit distaga ar zoudard dioc’h ar skour m’oa speget outhan.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.305
Pa weljont ar manac’h, gant e zilhad manac’h, o tigouezhout en ti e chomjont mantret, o loaiad yod en hanter an hent eus ar pod d’o ginou.
Pa velchont ar manac’h, gant he zillad manac’h, o tigouezout enn ti e chomchont mantret, ho loaiad iod enn hanter an hent euz ar pod d’ho ginou.
1877
Daveenn :
EKG.I.
p.44
Gouzout a raen bremañ ar pezh em boa c’hoant da c’houzout ; edon e-touez ar balan ; sevel a ris va fuzuilh dreist ar bleñchoù, bizañ a ris e-pad m’edo Brutus an Normant o komz en ur sakreal hag en ur bec’hiñ ouc’h [ouzh] unan eus e gamaraded ; an tenn a strakas, ha pec’hed Brutus a voe troc’het dre an hanter.
Gouzout a rean breman ar pez em boa c’hoant da c’houzout ; edon e touez ar balan ; sevel a riz va fuzil dreist ar blenchou, biza a riz epad m’edo Brutus an Normand o komz en eur zakreal hag en eur bec’hi ouc’h unan euz he gamaraded ; an tenn a strakaz, ha pec’hed Brutus a oue trouc’het dre an hanter.
1878
Daveenn :
EKG.II
p.88-89
Un hanter devezh-arat frank a zo deus an dachenn, ha taer [teir] c'harrad teil-ker a zo ezhomm d'an nebeutañ evit digas an treo ken dru[z]-mañ.
Eun hanter devez arat frank a zo deuz an dachenn, ha taer c'harrad teil-ker a zo ezomm d'an nebeutan evit digas an treo ken dru-man.
1898
Daveenn :
KZVR
Supplément à la Croix des Côtes-du-Nord du dimanche 23 janvier, p.1
hanter zro, hanter tro
hantér-zro, hanter-tro
1909
Daveenn :
BROU
p. 250 (demi-tour)
D'an deirvet gwech an dilennadur a vefe embannet gant an hanter hag unan eus ar mouezhiou.
D'an deirved gwech an dilennadur a vefe embannet gant an hanter-hag-unan eus ar moueziou.
1909
Daveenn :
REZI
p. 8
Ret eo d'ar geder Awenez kaout a-du gantañ mouezhioù an hanter hag unan eus ar Varzhed bedet, a-benn bezañ digemeret Awenez.
Red eo d'ar geder Awenez kaout a du gantan moueziou an hanter-hag-unan euz ar Varzed bedet, a benn beza digemeret Awenez.
1909
Daveenn :
REZI
p. 13
Dindan ar vouc’hal, bet diwanet diwar deuzadur teir zolzennad arem ha gouest an dremm anezhi da droc’hañ ur vlevenn war zour ha da dennañ gwad d’an avel, e kouezhas neuze hanterglopennoù, hanterbennoù, brec’hioù ha garoù distaget ha korfoù faoutet dre hanter eus ar skoaz d’ar c’haol.
Dindan ar vouc’hal, bet diwanet diwar deuzadur teir zolzennad arem ha gouest an dremm anezi da drouc’ha eur vlevenn war zour ha da denna gwad d’an avel, e kouezas neuze hanter-glopennou, hanter-bennou, brec’hiou ha garrou distaget ha korfou faoutet dre hanter eus ar skoaz d’ar c’haol.
1924
Daveenn :
SKET.II
p.55
Beuzet edo an hanter eus ar Rod er bed izelañ pa zigouezhas Vindosetlos en ur rannvor a oa goloet, keit ha m’helle ar sell en em astenn, gant loened-chatal Liros.
Beuzet edo an hanter eus ar Rod er bed izela pa zigouezas Vindosêtlos en eur rannvor a oa golôet, keit ha m’helle ar sell en em astenn, gant loened-chatal Liros (1).
1924
Daveenn :
SKET.II
p.39-40
Ar pesked-red a deu, war hon aodoù, entre hanter miz Kerdu ha diwez miz Genver, evit leuskel o laezhenn pe o vioù. Neuze e paker anezhe, bodennet ma vezont a-vil-vern : ar sein vras dispaket, an daou benn anezhi a rae an dro d’ar c’hlodad gant pep a vag vihan.
Ar pesked-red a deu, war hon ôchou, entre hanter miz kerdu ha divez miz genver, evit leuskel o lêzenn pe o viou. Neuze e paker anê, bodennet ma vent a vil vern : ar zein vras dispaket, an daou henn anei a rê an dro d’ar c’hlodad gant peb a vag vihan.
1925
Daveenn :
BILZ2
p.122
kaout an hanter muioc'h a oad eget
1931
Daveenn :
VALL
pg (être la moitié plus) agé (que)
hanter hent
hanter-hent
1931
Daveenn :
VALL
pg admissible
An hent bras a ya di n’en deus nemet dek rahouenn a ledander, ha c’hoazh an hanter anezho a zo goloet gant letonenn ar c’hostezioù.
1944
Daveenn :
ATST
p.9-10
« Penaos, Lom ? Abalamour ma ’m eus labouret un hanter muioc’h egedoc’h. »
1944
Daveenn :
ATST
p.121
N'en doa ket an arc'hant-se : ret e voe dezhañ amprestañ un hanter digant an Aotrou ar Bras, advoue e Gwengamp ; en ur ober pemp bloaz, e voe rentet gantañ.
N'en doa ket an arc'hant-se : ret e voe d'ezañ ampresta eun hanter digant an Aotrou ar Bras, advoue e Gwengamp ; en ur ober pemp bloaz, e voe rentet gantañ.
1944
Daveenn :
EURW.1
p13
Ne oa nemet brezhoneg holl ganimp kanfarded vihan, hag ar paourkaezh Aotrou Bouder a golle kalon o welout na ziske netra an hanter eus e vugaligoù.
Ne oa nemet brezoneg holl ganimp kanfarded vihan, hag ar paour kaez Aotrou Bouder a golle kalon o welout na ziske netra an hanter eus e vugaligou.
1944
Daveenn :
EURW.1
p20
Arabat bezañ souezhet eta e veze ivez ar paeoù un hanter uheloc'h du-hont.
1985
Daveenn :
DGBD
p43
Dakar aet e-biou ez eo koazhet niver an dreizhidi war an hanter.
1985
Daveenn :
DGBD
p16
Hini [iliz-veur] Chartres da skouer, anezhi ur savadur ouzhpenn un hanter brasoc'h eget Sant-Kaourantin, a voe kaset da benn-vat, evit ar brasoberioù, e-korf un tregont vloaz.
2013
Daveenn :
LLMM
niv. 399, p.6
Delc'her a ra e-unan e felle dezhañ kaout arc'hant evit gwalc'hañ e voemenn a zastumer met ne oa nemet an hanter eus ar wirionez.
