Ofis Publik ar Brezhoneg
Neuze Sanktez Katell pehini a yoa en oad a seitek vloaz pan oa en he falez, karget a bep pinvidigezh hag a servijerien[,] merc'h unik d'he zad ha d'he mamm : pan glevas an brud hag an c'hri a edoa gant bep seurt anevaled pere a brezanted evit o sakrifiañ, hag an joe a rae an re a gane inkontinant ez kasas ur mesajer evit enklask, petra oa an dra-se.
Ha hi [Katell], monet hardizh gant un c'houraj mat bede an impalazr en ur lavaret dezhañ [ : «]Da zignite a urzh ha da ofis a zeskouez penaos hervez rezon ez tleez bezañ saludet ha gwraet enor dit, ma'z vete a aznavfe krouer an neñv [hag] an douar, hag a revok[f]e da afeksion diouzh an doueoù[. »]
a
a
a di e ti
a bep tu
a zorn da zorn
a
er bloaz-mâ ez eus fonder a èd … hac ar froüez
gober diles ag e garg
ul lod bras a dud
din a vlam
leun a zour
ar penn eus a un divis
ul lod terrupl a dud
ur bagad terrupl a dud
jeneral a arme
leun a c'hloriusded
leunoc'h a c'hloriusded
a veno
a
Hag a amzer a gollit !
Kalz a vara
[... ] war e garg a eskop, tud ar bed-mañ n’o doa pe wel : d’hon Tad Santel ar Pab hepken e oa terriñ he eskopti, ha tamm da dud hag a rank sentiñ o-unan ouc’h an Iliz nag ouc’h an eskibien ; rak un eskop eo pastor e eskopti, ha n'eo ket d’ur pastor sentiñ ouc’h e zeñved, mes d’an deñved sentiñ ouc’h o fastor.
Kalon tud ar vro a dride a levenez o welet [e] oa, e kreiz kement a zispac’h, ankounac’haet kouent Sant-A[l]bin, ha bep noz e pep ti, pa c’helled lavaret ar pedennoù, rak ne c’helled ket hen ober bemdez, abalamour d’ar republikaned ha d’an dud fall a rede dre ar vro, ha ne felle ket dezho klevet hanv eus a Zoue, bep noz e lavared atav ur "Bater" hag un "Ave Maria" evit pellaat pep droug diouc’h menec’h an abati.
Kerkent ha ma voent en em gavet, ec’h ejont da c’houlenn da zibriñ ha da evañ. Mes lavaret e voe dezho, e pep ti, n’oa na tamm na banne ; n’oa ket bet a amzer c’hoazh da boazhat bara, re vintin e oa ; ha n’oa ket a arc’hant en tiez da vont da brenañ gwin na gwin-ardant da Vontroulez. Hag e gwirionez, an traoù a oa gorrenet ker pizh, ma ne voe kavet netra e neblec’h : war-c’hed edo an holl eus ar soudarded.
Er bloaz 1815, p’en em savas adarre ar vro a-enep Bonapart, distro a enezenn Elb, an Aotrou marquis [sic] de la Boëssière, en doa hen anavezet mat e-pad an dispac’h bras, a lavaras da unan eus e dud, a deue da Vro-Leon, mont da ober e c’hourc’hemennoù d’e vignon Visant Kaer, en doa ken alies roet bag dezhañ da dreuziñ ar mor.
Dioc’h an traoù-se, an tamaller publik en deus lakaet war baper ar skrid-tamall-mañ a-enep Fabian Croy, korporal e-barzh ar rejimant hanvet diagent an eil a dud a vor, dalc’het bremañ e kastell Brest, evit bezañ, an 21 a viz C’hwevrer, hag an 22 a viz pluvioz, dre zaou skrid eus e zorn, sinet gantañ, hag en deus anzavet er goulennoù a zo bet graet dezhañ, evit bezañ e labour ; anzavet en deus c’hoazh ar menozioù ar brasañ a-enep an dispac’h [...].
Abalamour da se, an tamaller publik a c’houlenn ma teufe ar gador-varn unanet da reiñ dezhañ diskarg eus an tamall-mañ a-enep Fabian Croy, korporal er rejimant hanvet diagent an eil a dud a vor, dalc’het er prizon hanvet Kastell Brest ; ra vezo, abalamour da se, gourc’hemennet gant urcher ar gador-varn, douger ar gourc’hemenn da zont, e vezo kemeret Fabian Croy, dalc’het ha miret er prizon-se, evit chom eno evel en un ti a justis, hag e vezo ar gourc’hemenn-se roet da anaout da guzulierien Brest ha d’an hini tamallet.
An heklev a se a gaver en danevelloù a ra Aristoteles (384-322), Ephoros (340), Eudemos a [Rodez] (340), Nikolaos a Zamas, Elianos, Timagenos, hag all, eus ar stourmadoù a renkas ar Gelted ren ouzh an tonnoù-mor (Jullian, "Hist. de la Gaule", I, pp. 229-30, 238-40 ; D’Arbois, "Principaux auteurs de l’Antiquité à consulter sur l’histoire des Celtes", 1902, pp. 55, 59).
War al leurennoù pavezet, kemeret ganto da baouezlec’h, brezelourien uhel-ventek, deut a vro an Teir-Stêr a zibenvest hag a hual o c’hezeg ; meskañ a ra ar gwragez hag ar vugale anezho en-dro d’an tantadoù ha, war an hent o kas d’an aven, Maponos a Geneta, o kenstouiñ o fennadoù-blev melen-aour, a stok, o divjod o pokañ an eil d’egile en ur c’hoarzhin.
Meneziek eo, koadet-stank ha leun a varmouzien hag a olifanted […].
Ha dezho kaout da vevañs kig-gouez, frouezh ha mel nemetken, ha dour hepken da evadur, ne viras ket kement-se outo a vezañ bras, ha kaer, ha kreñv ; nag a welout, digoumoul o hoal-vat ha difazi o yec’hed, heol un hañv ha pevar-ugent o c’houlaouiñ ar c’hoadoù hag erc’h ur goañv ha pevar-ugent o sammañ an douar hag ar barroù-gwez.
Keit ha ma pade an engweladenn-se, an doue hag an doueez a oa ouzh o ambroug pennañ renerien ha henaourien ar boblad, ul laz-telennañ hag ul laz-kanañ, gwarded-enor anezho tri-ugent paotr yaouank bet dibabet e-touez ar re vrasañ, ar re greñvañ, ar re gaerañ, hag ur strollad a dri-ugent plac’h yaouank diuzet etre ar re goantañ hag ar re c’hlanañ.
Hag ar Vran a viras a vord.
nag a bet all !
a galon
ac'h Alre eo
a lec'h all
a di da di
pep a unan
a bet loen !
a
a bet hini !
pep a aval
a bep tu
hag a bet o deus naon
paouez a
a Bariz e teu
eus a Bariz e teu
pep a hini
a oad gant
a bep seurt tud a zo
E-pad m'edomp a-zevri gant hol labour hag o varvailhañ, unan ac'hanomp hor-seizh a c'harmas : "22 !", ha raktal ar c'hwec'h all a vanas war-dav hag a reas an neuz da drevellat gwashoc'h eget biskoazh. Holl e ouiemp mat-tre - bep a dammig skiant hor boa prenet e stal delt an demezell Warandero a Doullarc'hwen - peseurt ster en doa ar youc'h "22 !".
Damgoude ma oa peurlipet ganimp an died ruz-du, unan ac'hanomp a yeas da gerc'hat merenn.
unan a zaou eo
a
n'eus doare alberz ebet a gement-se
mont er-maez a roue
leun a gefridi
unan a zaou
hep ket a argu
deuet d'ar gêr eus a soudard
aet er-maez a vaer
Skoliatet e voe e kouent an Ursulined a Vontroulez.
Pa'z aen da graoña en-dro d'ar Buenoù, he c'haven en ur prad o vaesa he saout, hag azezet en he c'hichen e-pad eurvezhioù a gaven berr, e konten dezhi netraigoù, e raen dezhi cherisoù ; evel daou labous digabestr dindan heol an neñvoù, ne wele hini ac'hanomp, a-dra-sur, droug ebet er blijadur a gemeremp oc'h en em gavout e kuzh ouzh an holl.
Eo, ar c’hegined, pa vezont distagellet mat, a zeu a-benn da zrailhañ meur a gomz, ha klevet em eus unan anezho en un ostaleri a Vro-Leon o lavarout da gement den a zeue en ti : « mezvier brein ! mezvier brein ! »
Paour kaezh [Paourkaezh] kegin ! N’he deus ket bet a chañs, rak ur martolod yaouank (mezv-dall e gwirionez) ouzh he c’hlevout o hopal dezhañ : « mezvier brein ! mezvier brein ! » a yeas droug ennañ, a daolas e grabanoù war al labous paour, a blantas tro en e c’houzoug, hag a droc’has dezhañ e ganaouenn e ker berr amzer ha lavarout : ouf!
An hent bras a ya di n’en deus nemet dek rahouenn a ledander, ha c’hoazh an hanter anezho a zo goloet gant letonenn ar c’hostezioù.
— « Salud, Lukaz ! » emezo. — « Salud deoc’h ! » eme Lukaz. « Hag a nevez ? » Hag a nevez ? Netra nevez en o buhez, pa ne raent nemet evañ adalek ar mintin betek an noz.
Setu perak e oa deut ken niverus, kozh ha yaouank, gwazed ha merc'hed, da selaou kannad ar vrezhonegerien a oa ac'hanon, an devezh-se.
« Feiz ! » eme Lukaz, « kanañ a rit d’hoc’h eontr un interamant a gentañ klas ! Mes arabat eo seniñ ar c’hañv re abred, rak marteze hoc’h eontr a zo yac’h-pesk, ha ker buan e vefe gwelet o tont amañ da c’houlenn diganin ur chopinad sistr. »
Hag e redent !… Ha n’em eus ket Iavaret deoc’h e oa ganto bouc’hili, fustoù, morzholioù, filc’hier, ferc’hier ha binvioù a bep ment hag a bep seurt.
— « Lakait din ur bara a bemp lur. » Ha dav ["dao"] ! ar varaerez a bouezas ur bara a zek lur, a droc’has un drailhenn vara evit ober al lañs hag a roas anezhañ d’ar vaouez. — « Dal ! setu aze pemp lur. Ha c’hwi ? Ur bara a begement ? » — « Unan a zek. » — « Dal ! setu amañ unan hag a zo ennañ pouez mat gantañ. » — « Hennezh a zo ur bara a bemp lur ! Unan a zek a c’houlennan. »
Mes pa oant deuet da ginnig o zoaz d’ar baraer, hemañ a lavaras dezho, krenn ha kras : — « N’eus ket a blas ken. »
Job a lakaas e zorn e godell gleiz e chupenn hag a dennas diouti ur bilhed a hanter-kant lur.
Penaos ? Herri o tont en-dro ? Savet a varv da vev ? Pebezh burzhud ! !
Koulskoude, pa zeuas an aotrou Vallée da zigeriñ ar c'hlas kentañ brezhonek a zo bet graet biskoazh en hor bro a Vreizh, — en ur sal skol, e-pad an ehan-labour —, e oamp nav war ar bankoù : Emil Abéré a Blougastell-Daoulas ; Loeiz Ar Borgn, a Vrest ; Loeiz Coniac, a Landerne ; Loeiz Gautier, a Sant-Brieg ; Jozeb Guyot, a Sant-Brieg ; Frañsez Jafrenoù, a Garnoed ; Jul Olivier-Henry, a Sant-Brieg ; Frañsez Le Page, a Sant-Brieg ; Olier Sagory, a Sant-Brieg ; hag Olier Vallée, a Sant-Brieg.
War ar memes tro, e teski ar vicher a noter ganin, hag a-benn da 25 bloaz, e c’halli kemer ma lec’h.
- Me ho salud, Mari, leun a c'hras, an Aotrou Doue 'zo ganeoc'h, binniget oc'h etre an holl wragez, ha binniget eo frouezh ho korf, Jezuz !
Ar breur Arturo, avat, m'en doa bet e walc'h a vezh, n'oa ket bet disammet gantañ e goustiañs.
Eil pec'hed graet ganeoc'h : ur pec'hed a lontegezh. Dav eo debriñ, a-dra-sur ; maget e rank ar c'horf bezañ. Reiñ dezhañ, avat, dres ar pezh a zo ret. Moarvat n'ho poa ket da zioueriñ e ti ho kerent, ha d'ho lontegezh eo, - pec'hed al loen mut ! - e raec'h bod, pa 'z aec'h da skrapañ frouezh hoc'h amezeien.
Talvoudegezh espar e kave d'he fistilh lirzhin. Kement-se a oa diskenn diwar al leinoù, war e veno, da vevañ ganto, e-pad ur reuziad, e korn o oaled, buhez uvel, divennad, tud ar Bed... ha dastum ur prizius a skiant-prenet.
Kregiñ a rae ar breur Arturo gant e zent en e vuzell-draoñ. Sailhat a rae a bep seurt soñjoù en e benn...
Hag eñ, n'eo ket ar breur Celestino e oa. Gouzout a rae ober fae war galvoù ar c'hig. Eñ a oa anezhañ ur penn yen.
Kounnariñ en doa graet ar breur Arturo : - Breur Celestino, ur skouarnad ho po diganin, kentañ tro e touchot adarre ouzh va c'hostezoù ! N'oa ket evit gouzañv e vije flac'hotet. C'hoarzhet en doa ar breur Celestino a galon vat.
Eva, avat, a oa Maouez, da lavarout eo bresk hag hedro dre natur, muioc’h douget d’ar bremañ marvel eget d’an dazont a Sklerijenn beurbad, ha kurius-dreist-kred [sic].
Gwashoc'hik e c'hoarvezas, e-pad ar studiadenn a nav eur
Er chapel, en e gador-geur koadengravet, e-pad eur ar prederiañ, e kouezhe e chink en e grubuilh. (...) - Breur Arturo, savit en ho sav ! eme mouezh sioul an Tad-Mestr. Munut e oa ar vezhekadenn, rak tro pe dro e veze lakaet ouzh e sav evel-se, betek koulz an oferennn, meur a zanvez-lean, re vignon d'e gousked.
- N'oc'h ket ac'halen, « Padre » ? He ! he ! friig-furch evel ur verc'h da Eva ma oa !... - A bell on deut, a bell bras ! - Diouzh ho toare distagañ ar C'hastilhaneg, em boa douetet e oac'h estrañjour d'ar vro.
Santout a reas ur pik en e galon. Toc'hal a reas ez dereat, a greiz ar vali. Pa ne fiñve ket eben, e tostaas outi war e bouez.
Unan eus reolennoù ar gouent a gemenne e vije fiziet er yaouankizoù-se, a oa da vezañ ministred an Aotrou Doue, da lavarout eo ar vegenn eus ar Gristenienn, pep a sizhuniad labourioù izel, da voazañ o c'halonoù ouzh ar sentidigezh hag an izelegezh.
N’en deus an Enebour nemet stouiñ da zastum e breizhoù eus an druilh. Ar Bed a zo anezhañ un divent a bondalez d’an Ifern.
Evit pezh a sell ouzh he fried, va zonton Pipi, ur skribiton a baotr reutoc'h eget un troad pal, met abaf ken ne oa ket evit blejal « Chou 'ta ! » war ur yar, hogos bemdeiz [sic, bemdez] e ranke tec'hel kuit eus ar gêr da chaseal, da besketa, da glask ober un tamm frotañ d'ur goantenn bennak, pe da beurechuiñ ur pifad e ti ur mignon.
Redek a rae an aliesañ ma c’helle a di da di war-zigarez kas d’ar gêr druilhoù peurdakonet pe dilhad nevez peurwriet ; bep tro e tape un dra bennak da gloukañ, met dalc’hmat e veze, hervez ma kave dezhañ, blaz ar re nebeut gant e vannac’h ; en ur ger, liv al lonker a vleunie war e fri keit hag un ibil da blantañ kaol, ha rusoc’h ar beg-begig anezhañ eget ur vouarenn hanter veür.
N'eus manet evel[-]just roud ebet eus e oberennoù peogwir ne ouie na lenn na skrivañ, met plijout a rae dezhañ kanañ e sonioù hag e werzioù war lein un dosenn damdost d'e di en ur seniñ ur violoñs bihan-bihan, ur c'hoariell a ugent real bennak prenet gantañ e foar Dreger.
Aze emaon-me, ha me, bet savet pell a zo a ovad da varzh, nevesoc'h zo, a varzh da zrouiz, o klask lenn, o klask lenn emaon-me, ha n'hellan ket.
Genaoueg ac'hanon, disoñjal a ran bepred e peseurt mare emaon o vevañ.
Padout a ray e-pad meur a sizhunvezh pe meur a vizvezh, ha divizoù sklaer a sikouro ac'hanomp, sañset, da vont war-zu hor pal pennañ en ur bouezañ muioc'h-mui war hon enebourien.
Da skouer oc'h astenn a-dreuz un hent-houarn evit herzel un tren karget a lastez nukleel. Peotramant o c'hourvez dirak un tourter kuit na vefe diskaret un ti palestinian.
Distreiñ a ran em c'hoazez, soñjus an tamm ac'hanon.